آبخیزداری و آبخوانداری در قصه پر غصه آب، کلاف پیچ در پیچی است که طی سالهای مختلف سرنخ آن بین دستگاههای دولتی مختلف پاسکاری شدهاست و هنوز هم زمزمههایی از آن وجود دارد، در شرایط بحرانی منابع آب آیا آبخیزداری نوشداری پس از مرگ سهراب خواهد شد؟
پیشینه آبخیزداری در ایران
ابتداییترین کارها در قالب پژوهش موردی از سال 1336 با همکاری کارشناسان فائو توسط سازمان سابق جنگلبانی ایران با هدف مطالعه فرسایش آبی و اندازهگیری رسوب بود اما اولین مطالعات و عملیات اجرائی آبخیزداری در قالب برنامه و بودجه مصوب در وزارت منابع طبیعی شکل گرفت.دردوران نسبتا کوتاه عمر این وزارت (46-49) چند طرح بزرگ ملی از محل اعتبارات نفت با تصویب سازمان برنامه و بودجه تعریف و راهاندازی شد که ازجمله آنها درطرح ملی آبخیزداری و تثبیت شنهای روان بود. برنامهریزی و نظارت این دو طرح ملی در یک اداره کـل بنام دفتـر فنی خاک متمرکز گردید.
بعد از انحـلال وزارت منابـع طبیعـی، ادغام آن در وزارت جدید التاسیس کشاورزی و منابع طبیعی در سال 1359 و تاسیس سازمان جنگلها و مراتع طبیعی کشور که وظایف وزارت منحله منابع طبیعی را بعهده گرفت در تشکیلات جدید آن، دفتر فنی خاک هم تغییر نام یافت و با همان مسئولیت و وظایف دفتر حفاظت خاک و آبخیزداری عنوان گرفت.
شیوه های مدیریت حوزه آبخیز
با توجه به نبود تجربه، کمبود متخصص و نوپا بودن این علم در کشور با الهام از کارهائی که در جنوب فرانسه، ایتالیا و شمال آفریقا (کشورهای الجزایر، تونس و مغرب) انجام گرفته بود، یکسری کارهای فیزیکی(مهندسی) نظیر بانکت، سکو (پشته) فارو، چک دم (بند سار) همراه با اقدامات بیولوژیکی احیائی مانند نهالکاری و بذرکاری انجام گرفت که با وجود جنبههای مثبت آموزشیترویجی بدلیل فقدان طرحهای مطالعاتی جامع بعضا توام با شکست هم بود. ولی تدریجا با افزایش آگاهیها و ضرورتهای توسعه این علم پرداختن به کارهای علمی اوج گرفت و سطح و حجم کار هم توسعه یافت.
دهه 1350؛ تربیت کارشناس در خارج یا کپی برداری؟
انجام کارهای اجرائی و آبخیزداری با روش آزمون و خطا، شروع کارهای مطالعاتی در تعدادی از حوزههای آبخیز سدهای مخزنی کشور، پرداختن به آموزش کادر، تجهیز امکانات و تمرکز کارها روی سدهای مخزنی و نگاه اندک به آبخیزداری در خارج از حوزه آبخیز سدها، اعزام گروههای کارشناس برای بازدید از طرحهای اجرائی سایر کشورها مانند شمال آفریقا، آمریکای شمالی و برای تحصیل در رشتههای آبخیزداری به کشورهای پیشرفته از جمله اقدامات این دهه است که البته سالها بعد با مشکل بومی نبودن بسیاری از طرحها مواجه شدیم.
دهه 1360: آبخیزداری در جهادسازندگی
چالشهای مدیریتی در این دهه متمرکز بر توسعه تشکـیلات، سازماندهی جدید و تحصیل اعتبارات بیشتر میباشد. در اواخر این دهه با الحاق سازمان جنگلها و مراتع کشور به وزارت جهاد سازندگی، تلاش بیش از حد وزیر وقت جهاد سازندگی برای جدا کردن امور آبخیزداری از سازمان جنگلها و مراتع کشور (با همه مقاومت رئیس وقت سازمان و بدنه کارشناسی)، الحاق آن به ستاد وزارت جهاد سازندگی در قالب معاونت وزیر به تحقق پیوست.
دهه1370؛ آبخیزداری در کشمکش جهادسازندگی و کشاورزی
در این دهه معاونت آبخیزداری وزارت جهاد سازنـدگی با توسعه سریع تشکیلات و سازمانـدهی جدید وارد عرصه برنامهریزی، مطالعه و اجرای طرحهای آبخیزداری شد ولی اختلاف نظرها و بحثهای کارشناسی در تایید یا عدم تایید اتفاق جدید در مدیریت امور آبخیزداری همچنان باقی ماند. کشمکشها و بحثهای فرساینده بین بخشی از بدنه کارشناسی، وزیر و مدیران جهاد سازندگی از عوامل تاثیرگذار و چالش برانگیـز این دهـه میباشد. در اواخر این دهه با ادغام وزارتخانههای جهادسازندگی وکشاورزی و تاسیس وزارت جهادکشاورزی همراه با جدالهای اداری و مقاومتهای سابق، مقدمات انحلال معاونت آبخیزداری وزارت جدید و انتقال آن فراهم شد.
دهه 1380؛ انتقال آبخیزداری به سازمان جنگلها و انفکاک از جهادکشاورزی
در 3 تیر 1381 وظایف مربوط به آبخیزداری از وزارت جهاد كشاورزی منفك و به سازمان جنگلها و مراتع كشور واگذار شد. مطرح شدن نظام پایش و ارزشیابی طرحها و پروژهها، ورود مفاهیم و تعاریف جدید به فرهنگ آبخیزداری، تکیه بر برنامهریزی یکپارچه و اجرای غیرمتمرکز و حرکت از آبخیزداری دولتی به آبخیزداری مردمی و خصوصی از شاخصهای عمده این دوره میباشد. متاسفانه اختلاف سلیقه در برنامهریزیها و شیوههای اجرائی در سطح مدیران و کارشناسان، عدم تناسب در توزیع اعتبارات و امکانات و تفویض اختیارات و مسئولیتها بین بخشهای سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور به عنوان میراث دو دهه اخیر همچنان بر کمیت و کیفیت اجرائیات تاثیرگذار و سایهانداز ماندهاست.
سال 92؛ باردیگر ادغام، این بار سازمان محیطزیست
در دی ماه 92 طرح ادغام سازمان محیطزیست و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری توسط نمایندگان پیشنهاد شد که هم چنان در بین مخالفان و موافقان در حال کشمکش است.