مدیریت آب در سایر کشورها
تعداد بازدید : 0
نسخههای بومی و بحران جهانی
« اگر کنترل آب را داشته باشی کنترل همه چیز را در دست داری» این جمله کلیدی انیمیشین رینگو که از زبان شهردار شهر بارها تکرار میشود را میتوان مهمترین و تاثیرگذارترین دیالوگ برترین انیمیشن سال 2012 دانست، اینکه داستانی با لایههای معنایی متفاوت درباره بحران آب ساخته شده است را می توان نشانهای تصویری بر اهمیت فوق العاده بحران آب در فردای زندگی سیاره زمین دانست. آب مسئلهای که برای همه کشورها از اهمیت حیاتی برخوردار است. از همین روی اکثر کشورهایی که دچار بحران آب در برخی از مناطق خود شدهاند، برنامههایی برای کنترل و استفاده بهینه از منابع آبی خود طراحی و اجرا نمودهاند. پرحجمترین برنامهریزی را میتوان در حوزه استفاده از آبهای زیرزمینی دانست که بیشترین درصد آبهای شیرین قابل دسترس جهان را به خود اختصاص میدهد. امروز که استفادههای بیش از اندازه از آبهای زیرزمینی باعث ایجاد مشکلات و پیامدهای جدی شده، میتوان برای مقابله با این پیامدها و بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی از تجربیات کشورهای مختلف که به فراخور مناسبات اجتماعی، اقتصادی و حقوقی آن کشورها انجام شده با تبدیل به وضعیت بومی کشور استفاده کرد.بیشتر فعالیت های صورت گرفته در دنیا برای مدیریت آب زیرزمینی به بررسی مشکلات و موانع جلب مشارکت و حضور ذینفعان در فرآیند تصمیمگیری و اجرای تصمیمات میپردازد. اما به دلیل وجود نظامهای اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی مختلف، طیف وسیعی از رویکردهای مشارکتی در نقاط مختلف جهان، از مشورت تا مدیریت کامل آب زیرزمینی، مورد استفاده قرار میگیرد.تایلند و قیمت گذاری آب زیرزمینی
در سطح محلی، نشست مستمر زمین در بانکوک پایتخت تایلند موجب نگرانیهای زیادی برای دولت مرکزی شده بود که نظام تدبیری برای حل موردی این مسئله با استفاده از منابع جایگزین و استفاده از قیمتگذاری آب زیرزمینی به منظور اصلاح تقاضا تدارک دیده شد و به اجرا درآمد. نتایج اندازهگیریهای صورت گرفته از سطح آب در آبخوان در دانشگاه رامکام هانگ در بانکوک مرکزی نشان میدهد که سطح آب زیرزمینی در نتیجه سیاستهای قیمتگذاری که باعث جذابیت بیشتر منابع آب سطحی شده و آبخوان مرتبط به شرایط پایدار خود بازگشته است. همینطور روند نشست زمین نیز در نتیجه بازگشت سطح آب زیرزمینی به مقادیر گذشته خود، کاهش یافتهاست.
هندوستان؛ افزایش درک گروهی و تغییر الگوی کشت
فیلیپین و مدارس مدیریت آب کشاورزان
در فیلیپین نیز راهکار مدیریتی کشاورز محور با حمایت فنی و آموزشی اداره مدیریت آب و خاک فیلیپین برای دو جامعه واقع مستقر بر آبخوانهای ساحلی(که آبیاری با آب زیرزمینی در آنها بسیار گسترش یافته) در شمال فیلیپین، از نمونههای موفق در این زمینه به شمار میآید. با توجه به نتایج حاصل از این اقدام میتوان این راهکار را بسیار موفق دانست. به طور کلی میتوان گفت «مدارس مدیریت آب کشاورزان» یک مدل اثربخش را برای تعمیم به سایر مناطق ارائه میدهند.
استرالیا و شبکه سازی غیررسمی
از نمونههای موفق دیگر در جلب همکاری و مشارکت ذینفعان در حکمرانی آب زیرزمینی میتوان به مدیریت دو آبخوان مکلارن وال و آدلاید شمالی در جنوب استرالیا اشاره کرد. در این دو دشت به دلیل برداشت بیش از ظرفیت آبخوان، افت در آبخوان باعث ایجاد دغدغه در گروداران محلی شده بود. برای مقابله با این شرایط در سال 1997 مکانیزمهای نیمهرسمی برای مشارکت در فرآیندهای برنامهریزی آب زیرزمینی شامل کمیتههای مشورتی، جلسات مشاوره در سطح گستردهتر و از طریق شبکهسازی غیررسمی فعال شد. در جلسات شرایط برای بیان دیدگاهها، نگرانیها، ارزشها و نیازهای شرکتکنندگان مختلف فراهم شد و اطلاعات مرتبط شامل مطالعات علمی و اطلاعات اخذ شده از تجربیات عملی به صورت آزادانه در اختیار همه قرار گرفت. همچنین اقداماتی برای افزایش دانش و آگاهی گروداران نسبت به مشخصات آبخوانها، میزان برداشت مجاز و محدودیتهای پمپاژ و اطلاعات دیگر در مورد منابع و مصارف آبخوانها در اختیار همه گروداران قرار گرفت تا در مرحله اول اجماعی در مورد اطلاعات ایجاد شود.یمن و ایجاد وزارت راهبرد آب
اصلاح حکمرانی ملی آب زیرزمینی در یمن از تجربههای مهم موجود در جهان در سطح حکمرانی ملی محسوب میشود. یمن یکی از خشکترین کشورهای جهان در مقایسه با جمعیت آن بوده و منابع آب زیرزمینی 70 درصد از آب مورد نیاز آن کشور را تامین میکند. این موضوع منجر به افت شدید سطح آب زیرزمینی در آبخوانها شدهاست. مطابق مطالعات صورت گرفته توسط بانک جهانی، حکمرانی ملی آب زیرزمینی در یمن در سه سطح ارزیابی سیاستها و نظام سیاستگذاری، راهبردها و حکمرانی محلی مورد بررسی قرار گرفتهاست.
در سطح سیاستها، مشخص میشود که در گذشته در سیاستهای مدیریتی آب زیرزمینی در یمن ظرفیت لازم برای حل چالشهای موجود در زمینه سیستم پیچیده مالکیت آب و حقوق برداشت آب زیرزمینی وجود نداشت. لذا، از زمان ایجاد سازمان ملی منابع آب در سال 1996 سیستم سیاسی و اجرایی عزم خود را در پیادهسازی چارچوب حکمرانی موثر آب در این کشور جزم کرد. در همین راستا، وزارت راهبرد آب در سال 2004 برای پاسخ به کمبودها ایجاد شد. همچنین، در سطح راهبردی، به استناد قانون آب کشور، انجمنها و گروههای استفادهکنندگان از آب و شوراهای آب شکل گرفت. این انجمنها و گروههای سازمان یافته، در مرحله اول در موضوعات مختلف چون مباحث مدیریت فنی، مدیریت مالی، مدیریت اجرایی در زمینه بهرهبرداری و نگهداری از شبکههای چاهها و سیستمهای آبیاری آموزش داده شدند.
در سطح حکمرانی محلی برای مقابله با چالشها مواردی چون، ارتقاء مشارکت با اتخاذ رویکرد مدیریت جماعت-محور، ایجاد ارتباط نزدیک بین حکمرانی کشاورزی، آب، توسعه و ارتقاء سیستم مبادله حقآبهها مورد توجه قرار گرفت.اسپانیا و ایجاد نهادهای خودکنترل شونده آب
اسپانیا به همراه کشورهای دیگری چون مکزیک و هند به سمت ایجاد نهادهای خودکنترل شونده توسط استفادهکنندگان از آب زیرزمینی رفته و تجارب ارزشمندی در این زمینه کسب کردهاست. شواهد نشان میدهد در مناطقی که همکاری بین استفادهکنندگان و سازمان حوضه آبریز وجود دارد، مدیریت آب زیرزمینی با چالش کمتری روبهرو است.
در آبخوان مانچای شرقی سازمانهای دولتی مسوولیتهای خود را با انجمنهای عمومی تقسیم کردهاند، در صورتی که در بسیاری از مناطق اسپانیا هنوز کنترل و نظارت بر برداشت از آب زیرزمینی به صورت انحصاری در اختیار سازمانهای دولتی است. در اسپانیا آب زیرزمینی یک پنجم از کل آب مورد نیاز کشاورزی را تامین میکند، در گذشته، آب زیرزمینی به عنوان یک منبع خصوصی و غیرقابل نظارت و کنترل محسوب میشد. اما مسائلی که به دنبال توسعه ناموزون و برداشتهای اضافی رقابتی از منابع آب زیرزمینی تجدیدناپذیر بروز کرد، دولت مجبور به انجام یک سری اصلاحات در حکمرانی آب زیرزمینی شد. در سال 1985 قانون آب این کشور ملزم کرد که مالکان چاهها باید چاه خود را ثبت کرده و یک سیستم ثبت و بانک اطلاعاتی از فهرست و مشخصات چاهها در سراسر کشور ایجاد شود؛ مسئولیت مدیریت و تنظیم آب زیرزمینی به عنوان بخشی از مدیریت یکپارچه منابع آب بر عهده سازمانهای حوضه آبی قرار گرفت و آبخوانهای بحرانی و ممنوعه تحت نظارت و کنترل شدید قرار گرفتند. این اصلاحات به همراه انجام اقدامات دیگر در سطح محلی منجر به بهبود شرایط آبخوانها گردید.کنیا و تغذیه مدیریت شده آبخوان
در نمونهای دیگر در منطقه کیتویی کنیا از راهکار تغذیه مدیریت شده آبخوان به عنوان راهکار مناسب در سطح محلی استفاده میشود. در این منطقه از کشور کنیا تغذیه مدیریت شده آبخوان با احداث سدهای شنی انجام میگیرد. سد شنی تشکیل شده از یک سد نسبتاً کوچک که در مسیر یک رودخانه فصلی ساخته شده و در پشت آن شن فراوانی جمع میشود. لایه شنی مانند یک آبخوان عمل کرده و در فصل مرطوب توسط آب رودخانه تغذیه شده و در فصل خشک مورد استفاده قرار میگیرد. این گونه سدها از لحاظ هزینه بسیار به صرفه هستند و از ارزش خالص فعلی بالایی برخوردار میباشند. کل هزینه سرمایهگذاری برای ساخت این سدها از 10000 تا 15000 دلار متغیر است و هزینه نگهداری سالانه این سدها حدود 10 درصد هزینه اولیه آنهاست. با استفاده از این روش یک آبخوان جدید و درنتیجه یک ذخیره جدید به منابع آب اضافه میشود. بعلاوه با اینکار سطح آب زیرزمینی در محدوده سد نیز بالاتر میرود و باعث احیای آبخوان میگردد. ذخیره حاصل از اجرای این سد میتواند در فصل خشک علاوه بر تأمین نیاز شرب، سطح کشت اراضی کشاورزی آبی در منطقه را نیز افزایش دهد. همینطور استفاده از سدهای شنی کمک میکند تا با کاهش جریان حداکثر و درنتیحه کاهش احتمال وقوع سیلاب، مناطق پایین دست نیز از این اقدام بهرهمند شوند.