بعد از آنکه قیمت نفت مسیر نزولی خود را آغاز کرد بسیاری از مردم و کارشناسان مسئولان نفتی کشور را به خاطر عدم درخواست برای نشست فوق العاده اوپک مورد نقد قرار دادند. در این زمان بحث های زیادی در زمینه نقش اوپک در بازار نفت مطرح شد. اینفو گرافی زیر نمایشی از جایگاه و قدرت اوپک در بازار نفت را نشان می دهد.چرا اوپک تشکیل شد؟
سازمان کشورهای صادر کننده نفت با نام اختصاری اوپک (OPEC)، یک کارتل بینالمللی نفتی است. اگر به تاریخچه شکل گیری اوپک توجه کنیم، هدف از تشکیل اوپک را میتوان در تعاملات کشورهای تولید کننده نفت خام یافت. در دهه 1950 میلادی اختیار قسمت عمدهای از نفت خام دنیا به خصوص کشورهای حوزه خلیج فارس و کشورهای عربی در اختیار شرکت های بزرگ نفتی غربی معروف به هفت خواهران نفتی بود و این شرکتها بودند که قیمت جهانی نفت را تعیین میکردند. در آن سال ها هفت خواهران نفتی در دو بازه زمانی، قیمت جهانی نفت را به شدت کاهش دادند که این عامل کشورهای تولید کننده نفت خام را به این نتیجه رساند که برای تحقق منافع خود نیاز به همکاری دارند و لذا این عوامل انگیزهای برای تشکیل اوپک توسط این کشورها شد.
هم پیمانان گسسته
اگر چه اعضای اوپک همگی خود را متعلق به سازمان واحدی می دانند، اما در واقع سیاست ها و جهت گیری های آن ها (به خصوص در واقع کاهش قیمت نفت) به گونه ای است که گویا هیچ گونه ارتباطی میان آن ها وجود ندارد. برای مثال می توان به سیاست های مد نظر ایران و عربستان در مواجهه با کاهش نفت اشاره کرد. ایران خواستار کاهش تولید در مقابله با کاهش قیمت نفت بود و عربستان به دنبال حفظ سطح تولید و سهم بازاری خود بود. شاید این اختلاف را بتوان در مصاحبه وزیر نفت به خوبی دریافت که گفته بود نه ایران و نه عربستان نمی تواند، رئیس اوپک شود. چون ایران مخالف ریاست عربستان است و عربستان مخالف ریاست ایران. با این اوصاف کارتلی که در میان اعضای آن اینقدر گسستگی وجود دارد، سخت است که بتواند اثرگذار ظاهر شود.
اوپک چقدر قدرت دارد؟
اوپک اگر چه سهم بالایی از ذخایر نفتی دنیا را در اختیار دارد و بزرگترین تولید کننده نفت در دنیا به حساب می آید، اما اعضای اوپک به تنهایی نمی توانند تعیین کننده قیمت باشند. به عبارتی دیگر، دوران جولان نفتی اوپک به سر آمده است و این عرضه و تقاضا هستند که قیمت ها را شکل می دهند. زمانی می توانیم نگاهی واقع بینانه تر به قدرت اوپک داشته باشیم که بدانیم اعضای اوپک در معاملات کاغذی و بازارهای آتی نفت سهم اندکی دارند. از آنجاییکه این بازارها نقش تعیین کننده در شکل گیری قیمت نفت دارند، می توانیم بگوییم که اوپک قدرت اندکی دارد. البته این همه ماجرا نیست و اوپک ابزارهایی برای اثرگذاری در شکل گیری قیمت نفت دارد: کاهش تولید در شرایطی که مازاد عرضه در بازار وجود دارد، یکی از ابزارهای اوپک است. ایجاد فضای روانی از طریق ارسال سیگنال هایی به بازار نفت ابزار دیگر این سازمان است. اقدامی که عربستان در چند ماهه اخیر انجام داد، نمونه بارزی از این دسته از اقدامات است. دو مورد بالا به موارد کوتاه مدت مربوط می شود اما در بلند مدت نیز ابزارهایی برای کنترل قیمت نفت وجود دارد. برای مثال سرمایه گذاری محدود در زمینه استخراج نفت می تواند زمینه ساز کاهش قیمت آینده نفت باشد. با این حال، استخراج نفت شیل در سال های قبل و استخراج نفت در کشورهای غیر اوپک در دهه 1970، این درس را به اوپک داده است که همواره قیمت بالا، به نفع این کشورها نیست. چراکه قیمت های بالای نفت باعث می شود که انرژی های جایگزین سودآوری اقتصادی پیدا کنند که سبب ساز کاهش قدرت نفتی اعضای اوپک می شود.