شورای اجتماعی محلات سهم مردم از مدیریت شهری
امروزه یکی از ابزارهای مشارکت مردم در مدیریت شهری، شورا های اجتماعی محلات است. شکلگیری شورای اجتماعی محلات بهصورت آزمایشی از سال ۸۹ تا سال ۹۰ به طول انجامید، ازآنجاییکه چنین سازمانی قبلاً وجود نداشت و حتی در کشور بیسابقه بود، فراز و نشیب های خاص خود را داشت. پیش از شورای اجتماعی محلات، شورایاریها مشغول فعالیت بودند، شورایاریها به دلیل نداشتن ضمانت اجرایی تجربهای ناموفق را از خود بهجا گذاشتند، در این سبک شهرداری هیچ نقشی بر عهده نداشت و پس از مدتی اعضا احساس کردند که مصوباتشان از سوی شهرداری پذیرفتهشده نیست و اینگونه مورد بیمهری قرار گرفتند. از نقاط قوت شورایاریها میتوان به تشکیل جلسات منظم با بیش از ۲ هزار عضو اشاره کرد، یكی از مشكلاتی دیگری كه شورایاریها داشت این بود كه از همان ابتدا با انتخابات مستقیم از سوی مردم شروع به کارکرد و همین مسئله آنان را با توقعاتی روبهرو ساخت که قادر به پاسخگویی به انتظارات مردمی نبودند زیرا شهرداری این بدنه را به رسمیت نمیشناخت و درنهایت توسط شورای شهر سوم منحل گردید. در حال حاضر اعضای شورای اجتماعی محلات، بهجز برخی از اعضاء تا حدود زیادی از سوی رییس شورای محلات منتصب میشوند، زیرا هنوز سازوکار قانونی آن فراهم نشده است؛ هریک از اعضا همچون امام جماعت، رابط سلامت، جوان محله و غیره در صورت داشتن شرایط تعیینشده از سوی شورا عضو میشوند. مهدی ابراهیمی رییس شورای اجتماعی محلات مشهد درباره شاکله شورای اجتماعی محلات به ما میگوید: «در 154 محله این شورا 1500 عضو فعال دارد که شورا از ابتدای سال 93 تا آبان ماه 900 جلسه را برگزار کرده است»، به گفته وی این شورا توسط شهردار مشهد تأسیس شد و شهرداری هماکنون در آن تنها یک عضو است. شورای اجتماعی محلات برای رسیدن به اهداف خود، بودجهای دارد، ابراهیمی دراینباره میگوید: «بودجه هر منطقه بر مبنای محرومیت، جمعیت و عملکرد شورا هر محله تخصیص مییابد؛ بودجه اولیه شورا ۲۰ میلیون تومان بود.» وی البته معتقد است، هرچند بودجه موتور محرک میباشد اما هدف اصلی در شورا بر مشارکت مردمی است. در کنار لزوم مشارکت مردم در تصمیمات شهری به خاطر نکات مثبتی که اشاره شد، خود مجموعه شهری مجموعهای خودگردان میباشد و برای رفع نیازهای اقتصادی ناگزیر به مشارکت مردم است، چه در حوزه درآمدزایی و چه در حوزه کاهش درآمدها؛ با توجه به همین مسئله است که رهبر معظم انقلاب تأکید بسیار ویژهای بر نقش مردم در موضوع اقتصاد مقاومتی دارند.
ایدههای ناب مردمی در انتظار واسطه
ورود به عرصه رونق اقتصادی نیاز مبرم كنونی جامعه ماست و از این لحاظ شورای اجتماعی محلات بهترین موقعیت را در انتقال گفتمان اقتصادی به مردم دارد، شورای اجتماعی محلات میتواند با فراهم كردن زمینه مناسب فعالیت اقتصادی، ارائه و معرفی طرحهای مبتكرانه به شهروندان در جهت اشتغال مردم محور، بهخصوص گسترش مشاغل خانگی پیشقدم شود.
به نظر میرسد شورای اجتماعی محلات درزمینه مسائل اقتصادی ورودی جدی نداشته است، بااینحال ابراهیمی به موارد معدودی اشاره میکند. در اقتصاد مقاومتی ما به دنبال روشهایی بهمنظور افزایش بهرهوری و استفاده از حداکثر ظرفیتها هستیم چهبسا با کشف ایدهها و ظرفیتهای مردمی و محلی زودتر به هدف دستیابیم.ابراهیمی با اشاره به مصادیقی میگوید: «یک نمونه از این اقدامات، طرح مبتكرانه اهالی احمدآباد مشهد موسوم به «شمیم كارت» است در این طرح با كمك یك بانك عامل انجام گرفت، برای اهالی این منطقه در صورت خرید از مراكز فروش و خدمات این منطقه تخفیف ویژه قرار داده شد، شورای اجتماعی محله این اقدام را انجام ترتیب داد و حمایت نمود و سبب رونق فضای کسبوکار مغازهداران هم شد.»
نیاز مردم و جلوگیری از
هزینههای اضافی
نیازسنجی و انتخاب پروژه ها به روش علمی یک فرایند سرنوشتساز است که باید توسط شورای اجتماعی محلات صورت گیرد؛ چهبسا شهرداری یک پروژه را با حداقل هزینه و به بهترین شکل به پایان رسانده اما بدون در نظر گرفتن نیاز محله دست به این کار زده است و لذا کارایی لازم را نداشته و رضایت شهروندان را به همراه ندارد، چون در نظر شهروندان از ضرورت لازم برای اجرا برخوردار نیست در این صورت نیز ضرر هم متوجه شهرداری و هم مردم شده است، نیازسنجی، کارایی طرحها و خلاقیت شهروندان را افزایش میدهد.
بافت فرسوده، عرصه مشارکت اقتصادی مردم
احیای بافت فرسوده مشهد یك فرصت ویژه برای رابطه میان شهرداری و مردم بود و بی شک شورای اجتماعی محله اطراف حرم و منطقه آبكوه می توانند پیشقدم این مشاركت شوند تا این پروژه با سرعت بالاتری انجام شود اما این اتفاق تاكنون نیفتاده است چنانچه محمد مدرسی، مسئول دفتر مطالعات فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد و کارشناس ارشد علوم اجتماعی معتقد است: «شهرداری میتوانسته در حوزه بافت فرسوده با مالكان شریك شود و بهجای پرداخت هزینه تملك، هزینه ساختوساز را به مردم اعطا كند و با مردم شراکت کند در این صورت در نیمی از هزینهها صرفهجویی صورت می گیرد و چهبسا پروژه با سرعت بالاتری انجام و پایان میپذیرفت.» اما دیوار بیاعتمادی میان مردم و شهرداری باعث شد این اتفاق با مشاركت اتفاق نیفتد مردم از ترس اینكه مبادا سرمایه اولیه خود و ملكشان را از دست بدهند حاضرند حتی باقیمتی كمتری ملكشان را بفروشند و خود را درگیر با شهرداری نكنند.
مدرسی نیز میگوید: «البته برای شهرداری نیز مشاركت در 300 هكتار بافت فرسوده با مردم كار سادهای نیست و چهبسا كه یك ریسك نیز هست.»
اما آیا این ضعف از جانب مردم است یا شهرداری؟ مسئول دفتر مطالعات فرهنگی اجتماعی شهرداری مشهد درباره ریشه این بیاعتمادی میگوید: «این ضعف از سوی مدیریت شهر است البته اگر به ساختار اجتماعی شهر مشهد كه یك شهر مهاجرپذیر است دقت شود، مشاهده میكنید كه حس مشاركت در میان مردم كم است، از طرفی تجربه قبلی پیرامون احیای بافت فرسوده شورای اجتماعی محلات در كشور ما وجود نداشته تا مسئولان الگوبرداری كنند.»
زمانی شورای اجتماعی محله واقعاً شورای اجتماعی محله است كه مكانیزم انتخاب و جایگاهی كه برای آن تعریف میشود، واقعی شود و بتواند پاسخگوی مطالبات باشد دراینباره مدرسی خاطرنشان کرد: «متأسفانه اكنون سطح اختیارات این شورا فقط در حد مشورت است و این كافی نیست اما باید شورای شهر و یا دولت اختیارات این شورا را افزایش دهد». بهطور یقین هرقدر با هزینه کمتر، رضایتمندی بیشتری برای مردم فراهم كنیم آن موقع است كه میتوانیم بگوییم موفق شدهایم.
شورای اجتماعی محله باید اولویت دادن به نیاز اصلی را در مدیریت شهر فراهم كند، نیازی كه با كمترین هزینه بیشترین خدمات و رضایت را به شهروندان بدهد؛ در این صورت شهرداری توانسته یک گام در راستای اقتصاد مقاومتی بردارد. مدرسی درباره اقداماتی که مردم میتوانند در جهت تلاش برای حفاظت از شهر و تأثیر بر اقتصاد آن انجام دهند، تأکید میکند: «اگر مردم، محلهشان تمیز نگهدارند، درختان محله شان را خودشان آب بدهند، فعالیتهای فرهنگی انجام دهند؛ بسیاری از هزینههای مالی شهرداری كم میشود یا همینطور اگر شهروندان عوارضشان را بهموقع پرداخت كنند، همه این اگرها زمانی اتفاق میافتد که احساس تعلق به شهر میان شهروندان بالا رود.»