بررسی تجربههای فرانسه، تایلند و فیلیپین
تعداد بازدید : 1
انجمنهای محلی؛ از مشاوره تا اجرای پروژهها
گزارش
نویسنده : سمیه زمانی
فرآیند جهانیسازی سبب شده است در بسیاری از کشورها، ترکیبهای جمعیتی متنوعی و حتی ناهمگون شکل بگیرد، مهاجران آسیایی، آفریقایی، کشورهای اسپانیولی زبان و ... در سراسر جهان پراکندهشدهاند، دراینبین، نظامهای سرمایهداری هرچند از مهاجران یا نسلهای بعدی آنها بهرهکشی میکنند اما گاهی تبعیضهای اجتماعی فراوانی نسبت به آنان اعمال میکنند که شکافهای اجتماعی نهان و آشکاری به وجود آورده است، حتی این شکاف ازلحاظ اجتماعی و اقتصادی بین شهروندان اصیل خود این کشورها نیز روی میدهد، مدیریتهای محلی و مبتنی بر خود مردم در این کشورها ازلحاظ ساختاری منسجم و جاافتاده است، این دو مسئله که یکی ویژگی و دیگری بهعنوان بستر شناخته میشود، سبب شده است که تجربههای مشارکت مردمی قابلتوجهی داشته باشند، البته گاهی این مشارکت جنبه احقاق حقوق داشته است و گاهی بهعنوان یک وظیفه اجتماعی تلقی شده است، در گزارش پیشرو به بیان برخی از این تجارب در کشورهای فرانسه، تایلند و فیلیپین میپردازیم.
«بلویل» در فرانسه؛ مشورت مداوم با مردم
«بلویل» (Belleville) در پاریس بهعنوان محل اسکان بخش عمدهای از مهاجران این شهر، از اوایل قرن بیستم با معضل بلوکهای مسکونی ناسالم مواجه شد. مشارکت مردم این محل در توانمندسازی و بهسازی شهری به اواخر دهه 1980 بازمیگردد، برخی پروژههای بزرگ شهری که دگرگونیهایی را در بلویل موجب شده بودند، انگیزه بسیج ساکنان محل را تقویت کرد. آنها در آوریل 1989 انجمنی به نام «بل ویلوز» شکل دادند تا بهواسطه آن بتوانند طرح ساماندهی را موردبحث و بررسی قرار دهد و درروند تصمیمگیری برای آینده این قطعه از شهر مشارکت کنند. انجمن برای بررسی پیامدهای اجرای طرحهای ساماندهی پیشنهادی از طرف شهرداری پاریس، تعدادی متخصص و کارشناس عمرانی و مدیریت شهری استخدام کرد و بهتدریج چهرهای حرفهای به خود گرفت، مخالفت بین شهرداری پاریس و ساکنان منطقه و بسیج مردمی خیلی زود شکلی سیاسی یافت و وارد مباحث انتخاباتی گردید. به دنبال این امر پروژه «زاک» در سال 1995 به درخواست اهالی منطقه متوقف شد، جهتدهی انتظارات ساکنان این محل در قالب یک تشکل حرفهای و استفاده از کارشناسان آگاه موجب شد تا با عقد قرارداد بین شهرداری پاریس و «بل ویلوز»، این منطقه به یکی از محلات اولویتدار در طرحهای سیاست شهر تبدیل شود. آخرین بخش از مدل جدید مداخله، روشهای نوینی برای مشورت با ساکنین در ساختمانی به نام «خانه بلویل» بود. این خانه بهعنوان مکانی برای عرضه دائمی اطلاعات به ساکنان و حضور متصدیان پروژه در خیابان «راموپونو» تأسیس شد.انجمن «بل ویلوز» بهعنوان نماینده اهالی از طرف شهرداری پاریس برای شرکت در جلسات پیگیری طرح ساماندهی منطقه دعوت شدند، همزمان منتخبان جدید شهرداری منطقه به تشکیل شوراهای محل پرداختند، این شوراها فرصتی مضاعف برای مشورت با مردم ایجاد کرد. در زمینه پروژههای ساخت تجهیزات و فعالیتهای اجتماعی محلی که از طرف گروه کارشناسی شهرداری هدایت میشد با انجمنهای محلی و ساکنان داوطلب مشورت میشد. این فرصتها امّا در عمل مشارکت مردم را در تصمیمات مربوط به آینده در حد پروژههای مقطعی و کوتاهمدت مانند ایجاد مرکزی اجتماعی، توسعه یکخانه سبز، تبدیل بنای کوره آهنگری به مرکز فرهنگی و موارد مشابه محدود کرد.
درنهایت تشکلهای بلویل شامل خانه اسناد، گروه اشتغال، ادغام در اجتماع، مرکز اجتماعی، مرکز فرهنگی با مشارکت مشترک مسئولان، خدمات اجتماعی محله را توسعه دادند. اگرچه این منطقه جزئی از برنامه بهسازی شهری قرار دارد اما به دلیل هویت مردمی، پرتحرک و چند نژادی آن و حضور مستقیم نخبگان و متخصصان محلی در قالب انجمنهای تخصصی بهتدریج از دایره محلات محروم و حاشیهای خارج شد.
تایلند؛ شورای اجتماعی محلات مجری پروژهها
در تایلند، توانمندسازی اجتماعات فقیر از طریق تقویت تشکل های مردمی انجام می شود، این تشکل ها بهصورت یک سازوکار هماهنگ عمل می کنند و کاملاً متعلق به جوامع فقیراند و در ارائه آنها در راهحلهایی برای مشکل مسکن، حق تملک زمین، پروژههای مسکن، سرمایهگذاریهای اجتماعی، راهبردهای رفاهی اجتماعی و صندوقهای مالی توسعه و بهبود بخشیدن به شرایط محیطزیست اهداف مشترک دارند.
در این زمینه «شورای اجتماعی محلات فقیرنشین زیر پل» در بانکوک نمونه مناسبی است، بیش از 780 خانواده فقیر در مکانهای آلوده و نمناک زیر پل در بانکوک زندگی میکنند. تعداد این محلات در اطراف شهر حدود 67 محله است. ساکنان این محلات بیشتر به مشاغلی نظیر کارگری، دستفروشی و جمعآوری اجناس دستدوم مشغولاند. در سال 1995 بزرگان بیست منطقه فقیرنشین زیر پل، در یک نشست خودجوش این تشکل را ایجاد کردند. این شورا که از سوی سازمان مشارکت مردمی فدراسیون سکونتگاههای انسانی حمایت میشود، در ابتدا به بررسی شرایط زندگی محلات زیر پل بانکوک پرداخت. سپس در مورد ارائه بهترین روشها برای بهبود وضعیت و شرایط زندگی در این سکونتگاهها تحقیقاتی را انجام داد. ساکنان محلات علاوه بر محیط کثیف زندگی از کف امکانات رفاهی مانند ثبتنام بچهها در مدارس، استفاده از شبکه آب و برق شهری نیز محروم بودند. پس از مذاکرات طولانیمدت با اداره ملی مسکن و اداره اجرایی مترو پلیس بانکوک، شورای محلات زیر پل اقداماتی را در زمینه تأمین امنیت اقامت برای خانوادهها و شماره ثبت و اتصال به شبکه برق و آب شهری انجام دادند. همچنین جهت جلوگیری از تخریب و تخلیه محلات مذکور مقامات محلی را متقاعد کردند تا زمینهایی را برای جابهجایی 300 خانواده فقیر زیر پل فراهم آورد.
اولویت کاری شوراهای اجتماعی در تایلند بررسی مسائل مربوط به مسکن و زمین، توسعه فعالیتهای اعتباری و پسانداز بهمنظور ایجاد صندوق مالی، کمک به گسترش گروههای پسانداز جوامع عضو، توسعه صندوق مالی، توسعه سرمایهگذاریهای اجتماعی و طراحی مساکن ارزانقیمت است.
سازمان شوراهای اجتماعی سازماندهی پروژههای محیطزیست را نیز بر عهدهدارند. برنامهها طوری طراحیشدهاند که اعضاء، خود مجریان اصلی باشند. شوراهای اجتماعی پیشنهاددهنده و سازمان دهنده پروژههای متعددی بودهاند. حتی شورا جهت نشان دادن طرحها و عقاید به عموم مردم یک نمایشگاه از مدلهای مختلف مسکن برگزار کرد. این نمایشگاه در سطحی بینالمللی با حضور مقامات دولتی، شرکتهای غیردولتی و جوامع فقیر سراسر تایلند، هند، کامبوج و فیلیپین برگزار شد.
تشکیل فدراسیون ملی حاشیهنشینان در فیلیپین
«فدراسیون ملی حاشیهنشینان» تمام گروهها و سازمانهای اجتماعی مربوط به مردم فقیر شهرهای مختلف این کشور را گرد هم جمع کرده است و از آنها برای حل منطقی و عملیاتی پشتیبانی میکند. این مجمع عمومی زمینهای را برای بحث و تبادلنظر درباره مسائلی نظیر دسترسی به وامهای دولتی مالکیت زمین، حمایت و تقویت سازمانهای مزبور، بحث و تبادلنظر پیرامون مسائلی نظیر دسترسی به وامهای دولتی، مالکیت زمین، حمایت از محیطزیست، راهبردهای مختلف مالکیت زمین، تخلیه، مذاکره با مقامات محلی و مالکان زمین به وجود آورد.
هسته اصلی جامعه رهبران فدراسیون، هر دو ماه یکبار برای تبادل ایدهها و بهروز کردن آنچه در شهرهای متعدد رخداده است از مناطق مختلف دیدار میکنند. آنها برای کسب حق مالکیت زمین پسانداز، تشکیل تعاونیهای مالکان مسکن، شناسایی زمین مناسب برای جابهجایی، بحث و مذاکره با مالکان پیرامون قیمت زمین برای خریداری، تفکیک قطعات و برنامهریزی، طراحی و جستوجوی منابع مالی و اعتباری فعالیت میکنند. این فدراسیون حامی مالی و حقوقی تعاونیها و تشکلهای مردمی نیز هست.
یکی از برجستهترین زیرمجموعههای فدراسیون در منطقه «پایاتاس» قرار دارد که معدن زباله است، در سال 1993 ساکنان این منطقه تعاونی کارگران بازیافت پایاتاس را تشکیل دادند و با پشتیبانی «مؤسسه خیریه توسعه اجتماعی مبلغین مذهبی» در راستای بهبود شرایط زندگی مشارکت فعالانه را در پیش گرفتند. پسانداز و اعطای وام ضروری به اعضاء، عنصر اساسی استراتژی فدراسیون است. نتیجه موفقیتآمیز این رویکرد، موجب شد تا رئیسجمهور وقت برای مشاهده از گروههای پسانداز به پایاتاس سفر کند. اعضای تعاونی مستمندان «لوپانگ پانگوکو» برنامه پسانداز روزانه موفقی را با بیش از 7000 عضو راهاندازی کردند.
همچنین «تعاونی کارگزاران بازیافت پایاتاس» یک گروه ویژه برای اکتساب زمین دارد که در جستوجوی محلهای مسکونی در منطقه پایاتاس و یا در مجاورت آن فعال است. این گروه در سال 1998 در منطقه «مونتال بان» با شناسایی سه هکتار زمین در دامنه تپهای فرصتی را برای پانصد خانوار ایجاد کرد تا از سکونتگاههای غیرقانونی به محله جدید انتقال یابند. مذاکره برای کاهش قیمت موجب شد تا هر مترمربع زمین به 150 پزو برسد. سپس حاشیهنشینان با استفاده از وامهای کوتاهمدت و وام پنجساله مسکن توانستند زمین مزبور را بخرند.
همافزایی مردم مناطق حاشیهنشین در حادثه سیل 10 جولای 2000، نمونهای دیگر از مشارکت مردمی بود. در این حادثه که موجب ریزش زبالهها و مدفون شدن بخشی از کارگران شد جامعه پایاتاس دچار ضربه شدیدی شد. امّا بازهم اقدامات مفیدی از سوی این فدراسیون انجام شد که میتوان به تأسیس دوازده مرکز تغذیه که روزانه سه هزار کودک را تغذیه رایگان میکرد، کمک مالی به قربانیان حادثه، حمایت از 64 خانوار ازنظر خوراک، سوخت و وام، ایجاد فوری گروهای پسانداز در میان خانوادههای بیرون از منطقه خطر و جابهجایی به مکانهای جدید دولت، اشاره کرد.