3 درس جهانی از مالیات برخانه های خالی
آمریکا، انگلستان و فرانسه چگونه قفل خانه های خالی را باز کرده اند؟
نویسنده : محمد حقگو روزنامه نگار اقتصادی
با فرارسیدن موعد خوداظهاری اطلاعات واحدهای مسکونی، امیدها برای روشن شدن بخش تاریک و در سایه بازار مسکن با حجمی بیش از یک میلیون و 800 هزار واحد، توسط ابزار مالیات بر خانه های خالی تقویت شده است. با این حال، مروری بر تجربیات جهانی، بیانگر راه طولانی سیاست گذاری در این عرصه است. این تجربیات نشان می دهند که برای به کارگیری دایمی این مالیات، ذینفع شدن نهادهای محلی از جمله شهرداری ها و نیز به کارگیری نرخ ها و فرمول های موثر برای کشاندن خانه های خالی به بازار ضروری است. ضمن این که شرایط کشور ما اقتضا می کند مالیات های مخصوص ضد سفته بازی نظیر مالیات بر عایدی سرمایه نیز در کنار این پایه مالیاتی به کارگرفته شوند. در ادامه ضمن اشاره به چهار تجربه در انگلستان، اسکاتلند، فرانسه و آمریکا، به تشریح این نکات می پردازیم.
شناسایی با خوداظهاری و بررسی میدانی در آمریکا
در ایالات متحده آمریکا، قوانین مالیات بر خانه های خالی توسط دولت های محلی هر ایالت تعیین می شود. در این خصوص می توان دو ایالت رود آیلند و واشنگتن دی سی را نام برد. نرخ مالیات بر خانه های خالی در ایالت رودآیلند معادل 10 درصد و پایه آن معادل ارزش ملک برآورد شده توسط گروه ارزیاب مالیاتی است که به صورت سالانه پرداخت می شود. این نرخ در واشنگتن دی سی معادل 5 درصد ارزش محاسبه شده ملک توسط گروه ارزیاب است. برای ناحیه کلمبیا نیز مالیات بر خانه های خالی برابر 5 درصد به ماخذ ارزش بازاری املاک تعیین شده و تقریباً 3 برابر نرخ مالیاتی واحدهای تجاری و صنعتی است. در َآمریکا، مالیات بر خانه های خالی، بر خانه هایی اعمال می شود که برای مدت زمان یک سال خالی باشند. مالکان این خانه ها ملزم به ثبت اطلاعات خانه های خود در سامانه مربوطه هستند. در صورت ثبت نام نکردن نیز مجازات هایی توسط حوزه های قضایی تعیین می شود. شناسایی این خانه ها در آمریکا بر عهده اداره امور مصرف کننده و قانون گذاری و اداره درآمد و مالیات است. اداره امور مصرف کننده از طریق بررسیهای میدانی و گزارش های مردمی، خانه های خالی را شناسایی میکند. در این کشور نیز واحدهای مسکونی نظیر واحدهای تحت تعمیرات اساسی، خانه های موضوع گواهی حصر وراثت یا تحت دادخواهی و املاکی (مسکونی/تجاری) که شرایط فروش و اجاره برای آن ها فراهم نیست، مشمول معافیت هایی تا دو سال می شوند.
انگلستان و به کارگیری 2ابزار اطلاعاتی
مالیات بر خانه های خالی در انگلستان در قالب مالیات شهرداری دریافت می شود. در این کشور واحدهای مسکونی که بیش از شش ماه خالی باشند، مشمول 50 درصد از مالیات شهرداری می شوند و بعد از 12 ماه این مالیات تا 100 درصد افزایش می یابد. پایه مالیات خانه های خالی همانند مالیات شهرداری، ارزش محاسبه شده منطقه ای املاک است که میزان آن در هر منطقه توسط یک گروه ارزیاب مربوط به شهرداری تعیین می شود. این گروه ارزیاب، فهرستی از تمام املاک منطقه تهیه و دامنه ای برای قیمت املاک ارائه می کنند. سپس بر این مبنا مالیات هر ملک مطابق این فهرست تعیین می شود. البته در انگلستان، خانه های زیر از مالیات خانه خالی مستثنا هستند: خانه فردی که به دلیل بستری شدن در بیمارستان خالی باشد، خانه ای که به دلیل قرار داشتن در دوره انتظار تخریب خالی باشد، خانه ای که به دلیل مشکلات مربوط به اجاره برای سکونت هم چون ورثه ای بودن آن خالی باشد و خانه های پلمب شده. همچنین خانه ای که به رغم عرضه فعال آن به بازار برای فروش یا اجاره، به مدت کمتر از دو سال خالی باشد و خانه های خالی تحت تعمیرات عمده تا حداکثر 50 درصد مشمول تخفیف خواهند شد. در این کشور همچنین شناسایی و سامان دهی خانه های خالی با استفاده از ابزارهای اطلاعاتی نظیر سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و فروشگاه های مخصوص خدمات شهرداری انجام می شود. سیستم اطلاعات جغرافیایی ابزار نقشه برداری از خانه های خالی توسط شهرداری است که نقاط حساس را در مناطقی که خانه خالی دارد، شناسایی می کند. از سوی دیگر فروشگاه های ارائه خدمات که در قالب شرکت فعالیت می کنند، به مرکز اطلاعات عمومی معروف اند و اساساً برای مقابله با مسکن خالی راه اندازی شده اند. این شرکت ها خدمات متعددی همچون تهیه و فروش اطلاعات مورد نیاز مالکان، سازمان مسکن و مقامات محلی از جمله اطلاعات مربوط به خانه های خالی مورد نیاز شهرداری ها را ارائه می کنند.
مصادره خانه های خالی به نفع افراد بی خانمان در فرانسه
در فرانسه قانون مالیات بر خانه های خالی در سال 1998 به تصویب رسیده است. مطابق این قانون در مناطق با بیش از 50 هزار نفر جمعیت، بر پایه ارزش اجاره املاک مالیات وضع می شود. نرخ این مالیات برای سال اول معادل 12.5 درصد و برای سال های بعد معادل 25 درصد است. البته مانند انگلستان، خانه هایی که به دلیل انجام عملیات نوسازی غیر قابل سکونت و در نتیجه خالی هستند، از پرداخت این نوع مالیات معاف شده اند. هدف از اعمال این مالیات در فرانسه، سامان دهی خانه های خالی است که با استفاده از ابزار حقوقی «مصادره خانه های خالی به نفع افراد بدون سرپناه» انجام می شود. بر این اساس، حق مصادره خانه هایی که بیش از 18 ماه خالی باشند، تا هفت سال برای اسکان افراد فاقد سرپناه اعطا شده است.
درس های جهانی مالیات خانه های خالی
بررسی تجربیات جهانی، نکات مهمی را برای ادامه راه مالیات بر مسکن خالی در کشور ما روشن می کند.
1- از این مالیات عمدتاً به عنوان یکی از مالیات های تنظیم گر مسکن (در مقابل مالیات های درآمدزا) یاد می شود چرا که موجب پیشگیری از احتکار ظرفیت های مسکن خواهد شد. در این خصوص تجربه شهر ونکوور کانادا حاکی از این است که وضع مالیات بر خانه های خالی توانسته در سال 2018 ظرفیتی از خانه های خالی به میزان 16 درصد ساخت و ساز خانه های جدید را به بازار مسکن بکشاند. با این حال، قابل توجه است که عمده تاثیر، در یک یا نهایتاً مراحل معدودی اتفاق خواهد افتاد. برای همین، تجربه سیاستگذاری در این حوزه، لزوم ایفای نقش نهادهای محلی و به خصوص شهرداری ها را آشکار می سازد. به عبارت دیگر اگر چه متولیان ملی مسکن، از ابزار مالیات بر خانه های خالی برای مقابله با ادوار رکود مسکن استفاده می کنند، اما شهرداری ها با استفاده از اطلاعات دقیق محلی، امکان نظارت دایمی بر این عرصه را با انگیزه هایی نظیر بهبود ارائه خدمات به شهروندان و نیز درآمدزایی، به میزان بیشتری خواهند داشت.
2- از سوی دیگر فارغ از این که مالیات بر خانه های خالی توسط چه نهادی اجرا شود، تشکیل بانک های اطلاعاتی جامع و دقیق، از ثمرات مثبت اجرای این قانون خواهد بود. موضوعی که منجر به اصلاح هدف گذاری های عرضه مسکن خواهد شد. البته در این میان نباید از جزئیات بیشتر در این زمینه نظیر محاسبه نرخ مالیات به شکلی که در عرضه این خانه ها واقعاً اثربخش باشد، غفلت کرد.
3- اما شاید مهم ترین درسی که بتوان از تجربیات جهانی اقتباس کرد، شرایط متفاوت کشورهای دیگر در به کارگیری مالیات بر خانه های خالی است. در این کشورها، پدیده خانه های خالی عمدتاً به دلیل اصطکاک های بازار (تطابق نداشتن عرضه و تقاضا) و نیز رشد سریع جمعیت شهری اتفاق می افتد. برخلاف کشور ما که در آن نقش انگیزه های سفته بازانه و مصونیت در برابر تورم در شکل گیری این پدیده غالب است. بنابراین باید گفت نقش اصلی مقابله با انگیزه های سفته بازی را می بایست با تعریف پایه های مالیاتی مربوطه مانند مالیات بر عایدی سرمایه و نیز کنترل عوامل تورم در سطح کلان جست وجو کرد. بدون در نظر گرفتن این مهم، نمی توان از مالیات خانه های خالی، انتظار کنترل مناسب بازار مسکن در راستای نیازهای مصرفی خانوار را داشت.