«دریای صلح و دوستی» عنوانی است که این روزها سعی می شود بیش از هر عنوان دیگری برای دریای محبوب شمال کشورمان یعنی دریای خزر به کار رود. پهنه ای آبی به وسعت 438 هزار کیلومتر مربع که این روزها همسایگانش آذربایجان، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان به همراه جمهوری اسلامی ایران در مورد تعیین حقوق رژیم حقوقی آن به بحث و گفت وگو مشغول اند. این دریاچه با طول تقریبی ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض متوسط ۳۲۰ کیلومتر و مساحت ۴۳۸ هزار کیلومتر مربع وحجم ۷۷۰ هزار کیلومتر مکعب بزرگترین دریاچه جهان است. کم عمق ترین ناحیه این دریاچه ۲۵ متر و در منطقه شمالی است و عمیق ترین مناطق در قسمت مرکزی و جنوبی واقع شده است و در بعضی از مناطق جنوبی حدود ایران، ۹۰۰ الی ۱۰۰۰ متر عمق دارد، سواحل این دریاچه در مجموع ۶هزار و ۳۷۹ کیلومتر است که حدود ۹۲۲ کیلومتر آن در خاک ایران قرار دارد.خزر ۲۸ متر پائین تر از سطح اقیانوس هاست و ۸۱ درصد آب ورودی آن را رود عظیم ولگا در روسیه تامین می کند. ۹۰ درصد خاویار جهان از این دریا صید می شود. مهم ترین ویژگی اقتصادی خزر، نفت و گاز است. ذخایر اثبات شده نفت در خزر ۳۲ میلیارد بشکه و در حدود ۴ درصد از کل ذخایر نفت خاورمیانه است. در این میان کشور جمهوری آذربایجان، عمده برداشت کننده منابع انرژی این دریاست و رتبه های بعدی را ترکمنستان، روسیه و قزاقستان به خود اختصاص می دهند. این در حالی است که ایران، در این منطقه تنها به مطالعه و نقشه برداری اکتفا کرده که دلیل آن می تواند اتکای ایران به منابع عظیم نفت و گاز موجود در خلیج فارس باشد. گرچه دریای خزر قرن هاست که دریا نامیده می شود ولی به طور طبیعی به هیچ دریایی متصل نیست؛ بنابراین رژیم حقوقی ویژه و منحصربه فرد خود را دارد. اگر دریای خزر را دریاچه بدانیم در آن صورت در مورد حقوق دریاها مشمول کنوانسیون ملل متحد نمی شود و رژیم حقوقی آن باید بر اساس توافق کشورهای ساحلی دریای خزر تعیین شود. دریای خزر قرار است در مسیر ترانزیت شمال اروپا و آسیا با جنوب قرار گیرد و یکی از محورهای کریدور شمال-جنوب باشد. این دریاچه همچنین از طریق رود ولگا و کانال ولگا-دن به آب های آزاد متصل شده است.
دماوند؛ دومین ناوشکن ایرانی
آخرین برنامه سفرهای ما به مناطق نیروی دریایی ارتش، بازدید از منطقه چهارم دریایی در بندر انزلی بود که وظیفه اش به عنوان ناوگان شمال کشور حفظ و حراست از منافع و منابع ایران در دریای خزر است. در این سفر به اسکله نیروی دریایی در بندر انزلی رفتیم و البته بهانه اصلی گزارش خود که دومین ناوشکن تمام ایرانی کلاس جماران به نام دماوند بود را از دور دیدیم که از همان جا هم وجود رادار پیشرفته عصر بر ناوشکن قابل مشاهده بود. این ناوشکن که قرار است در دریای خزر عملیاتی شود روزهای آخر الحاق خود به نیروی دریایی را در صنایع دریایی شهید تمجیدی وزارت دفاع، طی می کند و به همین دلیل نیز از ورود ما به داخل ناوشکن دماوند ممانعت شد. با عملیاتی شدن دماوند انقلاب بزرگی در عرصه حضور نظامی ما در طول تاریخ خزر به وقوع خواهد پیوست. اگر چه مسئولان ارشد سیاسی و نظامی کشورمان از هر گونه اظهار نظر در مورد نظامی گری در دریای خزر پرهیز دارند و دیگر کشورها را نیز از این موضوع برحذر می دارند اما ناگفته پیداست منابع و ثروت های عظیم موجود در آب ها و بستر و زیر بستر این دریای راهبردی می تواند بهانه خوبی برای تقویت توان دفاعی کشورمان در حفظ امنیت منطقه باشد. ناوشکن دماوند که بر اساس تدبیر رهبر انقلاب مبنی بر ساخت پروژه های موج 2 و 3 و... در بندر انزلی ساخته شده نمونه دیگری از توانمندی داخلی در عرصه نظامی دریایی است که طبق گفته کارشناسان به لحاظ فناوری و توان رزمی و تجهیزاتی در جایگاهی بسیار بالاتر از جماران قرار دارد. ناوشکن دماوند ۲۰ اسفند ۱۳۹۱ در بندر انزلی به آب انداخته شده و قرار است به زودی به ناوگان شمال (دریای خزر) بپیوندد که در این صورت بزرگ ترین کشتی جنگی ایران در منطقه دریایی خزر خواهد بود. دماوند حدود ۱۰۰ متر طول و بیش از ۱۳۰۰ تن وزن داردو به گفته سردار احمد وحیدی، وزیر دفاع وقت کشورمان، از نظر طراحی و ساخت کاملاً بومی و با همکاری حدود ۴۰۰ دانشگاه، مرکز تحقیقاتی و تولید کنندگان و صنایع ایرانی ساخته شده است. این ناوشکن از جدیدترین تجهیزات ناوبری وسیستم های پیچیده دفاعی برخوردار است. علاوه بر ناوشکن عظیم دماوند که در کنار حوض خشک کارخانه های شهید تمجیدی در اسکله در حال کنترل نهایی بود، در این سوی اسکله نیروی دریایی نیز شاهد حضور برخی شناورهای نظامی این نیرو از جمله ناوچه موشک انداز پیکان و ناوچه موشک انداز درفش بودیم. همچنین ناوچه موشک انداز جوشن نیز زمان حضور ما در اسکله، از ماموریت دریایی اش بازگشت. این 3 ناوچه موشک اندازاز کلاس پیکان به شمار می روند که ناوچه هایی هم نام آن ها و البته خارجی، زمان دفاع مقدس منهدم و پس از جنگ در صنایع دریایی کشور این کلاس ناوچه به صورت بومی ساخته شدند و به نوعی نام آن شناورهای شهید را زنده کردند. قبل از پیروزی انقلاب 12 فروند از این ناوچه ها به خدمت نیروی دریایی کشورمان در آمد که به یقین معروف ترین آن ها ناوچه قهرمان پیکان و پس از آن جوشن بودند. ناوچه پیکان پس از مشارکت اساسی در خلق حماسه عملیات مروارید در هفتم آذر 59 و ناوچه جوشن در درگیری نابرابر با ناوگان دریایی آمریکا، همیشه جاوید شدند، اما این ۲واقعه، ارزش عملیاتی این رده از شناورها و این نوع خاص را تحت تأثیر قرار نداد بلکه با روشن شدن ایرادهای آن ها، در سال های پس از جنگ تحت بهینه سازی و ارتقای سامانه ها قرار گرفتند و همچنین به ساخت آن ها برای افزایش تعداد ناوگان رزمی نداجا، اقدام شد. در واقع به موازات برنامه مطالعه و طراحی و ساخت ناوشکن جماران، یک گروه نیز روی این رده از ناوچه آغاز به کار کردند و در سال 1382، اولین فروند از این شناورها با نام پیکان، به یاد پیکانِ جاوید شده در دفاع مقدس، در منطقه چهارم نیروی دریایی ارتش در بندر انزلی به این نیرو تحویل داده شد.
ادامه ساخت ناوچه های کلاس پیکان تحت پروژه سینا
ساخت ناوچه های کلاس پیکان تحت پروژه سینا ادامه یافت و به عنوان نمونه اولین قبضه توپ دریایی فجر27 بر روی ناوچه موشک انداز جوشن که دومین فروند از ناوچه های کلاس سینا است، نصب شد.
ناوچه های رده سینا حاصل همکاری بسیار نزدیک متخصصان نیروی دریایی ارتش و وزارت دفاع هستند و اگرچه در ظاهر با رده پیکان شباهت های فراوانی دارند اما از تجهیزاتی با بالاترین فناوری های الکترونیک و کنترل خودکار برخوردارند. البته خود شناورهای قدیمی این رده نیز مورد بازسازی و بهینه سازی قرار گرفته و به موشک های ضد کشتی جدید و حتی در یک فروند نیز به پرتابگر موشکی مجهز شده اند که مشابه سامانه پدافند هوایی موجود روی جماران است. در این شناورها از موشک های دوربرد ضد کشتی نور با برد حدود 170 کیلومتر در ۲ پرتابگر دوتایی استفاده شده که تا به امروز، دستان بلند موشکی نداجا و ستون فقرات موشکی آن به شمار می آیند. سامانه موشکی پدافند هوایی کوتاه برد میثاق2 نیز با برد 5000 متر و سقف ارتفاع درگیری 4000 متر و تیر بارهای 7/12 میلی متری نیز در این ناوچه مستقر شده است. توپ های 76 میلی متری در ابتدا در ناوچه های رده پیکان به خدمت نیروی دریایی ارتش درآمدند و با توجه به کارآیی عملیاتی بالای آن ها، فناوری ساخت شان بومی و با نام فجر27 روی ناو بازسازی شده نقدی و ناوچه های ایرانی سینا نصب و به کارگیری شدند. نواخت تیر بالای این توپ در کنار دقت و سرعت واکنش بالا، سرعت در هدف گیری، شلیک به اهداف متعدد و تغذیه داده ای از انواع سامانه های الکترواپتیک و راداری، این توپ تمام خودکار را سلاحی کارآمد برای هدف قرار دادن اهداف سطحی تا برد 12 کیلومتر و اهداف هوایی تا 7 کیلومتر کرده است. به کار نگرفتن سامانه های غیر راداری، همان نقطه ضعفی بود که جوشن را در مقابله با حمله هوایی آمریکا در شرایط جنگ الکترونیک موجود در صحنه نبرد ناتوان ساخت. توپ پاشنه نیز با کالیبر 40 میلی متر، خودکار و به سامانه های هدفگیری کارآمدی مجهز است که درگیری با اهداف را با دقت بالا و در بیشترین برد سلاح و در شرایط گوناگون آب و هوایی ممکن ساخته و آن را به سلاح مناسبی برای دفاع هوایی تبدیل کرده است. پس از به خدمت گرفتن ناوچه های پیکان و جوشن، سومین فروند از این سری شناورها، با نام درفش، با تجهیز به سامانه های به روز و جدید که در نمونه های قبلی مشاهده نشده بود تحویل یگان عملیاتی ناوگان شمال کشور شد. شواهد حاکی از این است که توان ساخت و تجهیز این شناورها در کمتر از یک سال مقدور است و هم اکنون نیز تعداد دیگری از این شناورها در کارخانه های شهید تمجیدی و کارخانه های بندر عباس در دست ساخت و تجهیز است. بیش از 100 سامانه به کار رفته در درفش، جدیدترین دستاوردهای تثبیت شده فناوری بومی در مجموعه های دفاعی کشور است که شامل انواع سامانه های مراقبت و نظارت الکترونیکی، جنگ الکترونیک، ضد جنگ الکترونیک، سامانه ردگیری الکترواپتیک و فروسرخ و دید در شب، رادارهای سطحی، سامانه های ارتباطی امن، سامانه کنترل آتش یکپارچه، نمایشگرهای دیجیتال و انواع سامانه های فریب دهنده حرارتی-راداری و اهداف کاذب سامانه ناوبری، هواشناسی و بسیاری سامانه های دیگر است.
سامانه های نصب شده در ناوچه درفش
سامانه الکترواپتیکی پیشرفته ای روی پل فرماندهی درفش در تصاویر منتشر شده مشاهده می شود که پایدار شده با ژیروسکوپ، دارای ۲ درجه آزادی حرکتی، هم راستایی با تسلیحات و یکپارچگی با دوربین های حرارتی، مسافت یاب های لیزری و نرم افزارهای تحلیل تصویر است. سامانه مخابراتی این ناوچه نیز امکان ارتباط امن با واحدهای هوایی، سطحی، زیر سطحی و ساحل را حتی در شرایط جنگ الکترونیک برقرار می کند. این ناوچه با به کارگیری نتایج تحقیقات علمی و پروژه های پژوهشی اجرا شده در کشور و جانمایی مناسب تجهیزات در بخش های مختلف و سایر عوامل مؤثر، از تعادل شناوری و پایداری بسیار خوبی در دریای مواج برخوردار است. سامانه های خودکار مراقبت الکترونیکی، ضمن پوشش کامل فضای اطراف ناوچه و دسته بندی تهدیدات، قابلیت واکنش سریع در برابر جنگ الکترونیک، سرعت عمل در شناسایی و ردگیری اهداف در کنار سامانه پیشرفته کنترل آتش دریایی، از بار کاری خدمه می کاهد و تصمیم گیری در شرایط نبرد را ساده تر می نماید. ناوچه های رده سینا 47 متر طول، 7 متر عرض و ۲متر آبخور دارد و با جرم 300 تن، از ۴ پیشرانه 3500 اسب بخار نیرو می گیرند و به بیشینه سرعت 35 گره دریایی حدوداً برابر با 65 کیلومتر بر ساعت می رسند. همچنین این شناورها به ۳ مولد 150 کیلوواتی برق نیز مجهز هستند و بردی بین 500 تا بیش از 1500 مایل دریایی دارند. این شناورها بدنه فولادی و رو سازه آلومینیومی دارند که فناوری اتصال این دو بخش با ۲جنس فلز متفاوت، در کشور موجود نیست و در جریان پروژه موج(که به ساخت ناوشکن جماران منجر شد) توسط متخصصان داخلی ایجاد شدند و این آلیاژها نیز ساخت داخل هستند. ساخت و به کارگیری این رده از ناوچه ها، در کنار ناوشکن دماوند، قدرت جمهوری اسلامی ایران را افزایش داده و خواهد داد.
ویژگی های ناو موشک انداز حمزه
علاوه بر این ۳شناور کلاس پیکان، اسکله بندر انزلی شاهد حضور ناو مین روب سلمان، ناو موشک انداز حمزه و قایق های تندرو گشتی نیروی دریایی بود که آمادگی خوبی در عرصه نظامی را به رخ می کشید. نکته جالب ناو حمزه این است که این شناور نظامی تا قبل از انقلاب به عنوان کشتی تفریحی محمدرضا پهلوی و به نام شهسوار فعالیت داشت و پس از انقلاب و با ابتکار نیروهای جهاد خودکفایی نداجا و از جمله امیر غلامزاده، این کشتی تفریحی به یک ناو جنگی موشک انداز در دریای خزر تبدیل شد. ناو حمزه از 2 موتور 1300 اسب بخار Stork دیزل، معادل با 970 کیلووات بهره مند است که با تناژ جابه جایی 580 تن، سرعتی معادل 15 گره دریایی را به آن می بخشد. در باب ابعاد هم این شناور 52 متر طول و 65/7 متر عرض دارد و دارای 25/3 متر آبخور است. در واقع حمزه به صورت فوری و البته کوتاه مدت، آماده پاسخگویی به نیاز های نداجا در دریای خزر است و آن اندیشه های بلند مدتی که امروزه به ناوچه های جوشن و بالاتر از همه ناوشکن جماران2 در دریای خزر تبدیل شده است، پا روی شانه های حمزه گذاشته و به این مقام ها رسیده اند. این ناو ابتدا با تسلیحات سبک و بدون سایر تجهیزات دریایی مسئولیت گشت زنی در آب های ساحلی خزر را بر عهده گرفته بود که با یک شناور جنگی جمهوری آذربایجان که وارد آب های ایران در دریای خزر شده بود رو در رو شده و پس از آن به 2 یا 4 مقر موشک ضد کشتی نور "C-802" در پاشنه ناو مسلح می شود و مسئولیتی سنگین تر از سابق را بر عهده می گیرد. به جز این موشک ها، یک قبضه توپ 20 میلی متری اورلیکن و ۲ مسلسل سنگین 12.7 میلیمتری دوشکا از دیگر تسلیحات این شناور است. افزایش توان نظامی ما در خزر به گونه ای بوده است که سال گذشته برای اولین بار در تاریخ نظامی ایران در خزر ناوگروه ایرانی شامل ۲ ناوچه موشک انداز کلاس پیکان به بندر آستاراخان روسیه رفتند و در هفته های اخیر نیز ناوگروه روسی با ناوگان شمال کشور ما در بندر انزلی تمرین مشترک نظامی برگزار کرد که نشان از پیشرفت موثر منطقه چهارم دریایی در عرصه دفاع از منافع ایران دردریای خزر دارد. اسکله نیروی دریایی ارتش در بندر انزلی درست در مقابل بندر کاسپین انزلی قرار دارد که هر روز شاهد حضور کشتی های بزرگ از کشورهای ساحلی خزر و به ویژه روسیه است که نشان از استقرار امنیت و آرامش در کارهای اقتصادی و تجاری این منطقه دارد.