سمیه محمدنیا حنایی
روزنامهنگار
واقعه عاشورا از چنان ارزش و دنباله ای برخوردار است که در هیچ کدام از صفحات و روزهای تاریخ فراموش نمی شود. داستانی که چندین قرن است توسط روضه خوان ها تکرار می شود اما این تکراری ترین روایت تاریخ همچنان مانند روز اول داغی بزرگ بر دل انسان ها می گذارد و انگار که داروی زمان بر تلخی و سوزناکی این واقعه بی اثر مانده باشد، اشک از شنوندگانش می گیرد. در ایران از دیرباز به سبب ارادت ایرانیان به ائمه اطهار مراسم عزاداری سید و سالار شهدا با شکوه خاصی برپا شده است. حتی بعضی از این مراسم در فهرست آثار ملی و معنوی ایران ثبت شده است. در این نوشتار شما را با گوشه ای از عرض ارادت به ساحت امام حسین(ع) آشنا می کنیم.
شور حسینی در زنجان
سینه زنی از آیین هایی است که تقریبا در هر روضه خوانی اجرا می شود. اما شیوه ابراز ارادت در برخی از شهر های ایران جلوه دیگری به خود گرفته و حتی دارای شهرت جهانی شده است. یکی از این جلوه ها هر ساله در خیابان اصلی شهر زنجان برپا می شود. گفتنی است مراسم نوحه خوانی و عزاداری امام حسین از شب اول محرم در دو حسینیه اعظم و زینبیه برپا می شود. در ظهر تاسوعا و عاشورا مراسم از همین مکان ها آغاز می شود اما با زیاد شدن جمعیت، اجتماع عظیم سوگواران حسین در میدان جمع می شوند و به سینه زنی و زنجیر زنی می پردازند. بیشتر مداحی ها به زبان ترکی است و بعضی از قسمت ها را باید سینه زنان پاسخ دهند. شرکت کنندگان در این مراسم از تمامی اقشار زنجان هستند و همین اتحاد و دسته بندی نبودن شان باعث می شود که اگر اهل آن شهر هم نباشید احساس غربت نکنید و از فضای معنوی این اجتماع بهره مند شوید. در زنجان گزینه های متنوعی مانند شهرهای شمالی برای اقامت وجود ندارد. اما می توانید روی ستاد اسکان فرهنگیان این شهر حساب باز کنید. اقامت در اتاق های درس برای فرهنگیان ۳۰هزار تومان و برای بقیه کارکنان دولتی ۶۰هزار تومان است.
نخل گردانی در یزد
نخل در واقع هیچ شباهتی به درخت نخل ندارد. در حقیقت نخل امام حسین که در بعضی از گویش ها نقل امام حسین نیز نامیده می شود، اتاقک چوبی بزرگی است که به وسیله پارچه پوشانده شده است. البته در بعضی از شهرها از آینه هایی کوچک و قاب عکس پیرغلامان امام حسین نیز در تزیین نخل ها استفاده می شود. مراسم تزیین نخل هم برای خودش عالمی دارد و در بیشتر شهرها پیرغلامان با آیین های خاص و مداحی های سوزناک در اول محرم به سیاه پوش کردن نخل می پردازند. این نخل که در واقع نمادی از تابوت هرگز نداشته امام حسین است در ظهر عاشورا بر دوش مردان و در میان جمعیت عزادار می چرخد. این مراسم بیشتر در شهرهای مرکزی و کویری ایران متداول است. یزد هر ساله در نزدیکی بافت تاریخی اش بزرگترین اجتماع نخل گردانی کشور را دارد تا جایی که مهمان های خارجی هم برای دیدن این مراسم خود را به یزد می رسانند. از آن جایی که مداحی ها به زبان فارسی دراین شهر خوانده می شود، شما احساس همدردی بیشتری خواهید داشت. نخل گردانی در کنار جغجغه زنی، کتل بستن، تعزیه خوانی و دسته سقا گوشه ای از عزاداری های عاشورا در یزد است. انواع گزینه های اقامت در این شهر مهیاست. قیمت اقامت هتلی در این شهر برای یک شب و بسته به تعداد همراهان و ستاره های هتل چیزی بین ۳۶۰هزار تا ۸۹۰هزار تومان است. این در حالی است که اقامت در اقامتگاههای بوم گردی بین ۴۰۰هزار تا ۷۰۰هرار تومان در می آید. روی مرتبه منازل شخصی هم می توانید حساب کنید. قیمت اجاره منازل از شبی ۳۰۰ هزار تومان آغاز می شود.
تشت گردانی در اردبیل
روایت تشنگی امام حسین (ع) و یارانش ، داستان سوزناکی است. انگار که دیدن آب در این روزها بیشتر از آن که جگرها را خنک کند، آن را آتش می زند. بنابراین در بیشتر مداحی ها و آیین ها به مسئله تشنگی اصحاب حسین توجه خاصی شده است. در اردبیل نیز مراسم خاصی با نام تشت گردانی هر ساله در روز عاشورا برپا می شود. در این مراسم افراد سرشناس حسینیه ها تشت هایی را که از اجدادشان به ارث برده اند به یاد مشک سقا پر از آب می کنند و به حسینیه ها و تکیه ها می برند. زمانی که بقیه مراسم مانند سینه زنی و مداحی به پایان می رسد، آب درون تشت را با سوز و ناله در میان اعضا تقسیم می کنند. مراسم تشت گردانی فارغ از فضای معنوی که دارد، جلوه های زیبایی از معرفت و محبت به حضرت عباس دارد.اقامت هتلی در اردبیل هزینه ای در حدود ۳۰۰هزار تا ۴۶۰هزار تومان دارد. در حالی که اقامتگاه بومگردی برای یک شب میزبانی از شما چیزی در حدود ۴۰۰ هزار تا ۵۵۰هزار تومان می گیرند.
تعزیهخوانی در فسا
تعزیهخوانی از مهمترین شکلهای هنرهای نمایشی در ایران است. در واقع زمانی که میخواهند از نمایش و تئاتر در ایران صحبت کنند، از تعزیه به عنوان نخستین گامهای این هنر در کشور نام میبرند. در ماه محرم به ویژه در ۱۰ روز ابتدایی آن، تعزیه خوانی های زیادی در سراسر کشور انجام می شود. در میان تمام تعزیه هایی که در ایران برپا می شود، تعزیه فسا، دارای ویژگی خاصی است. این مراسم که به بزرگترین تعزیه میدانی کشور معروف است، در فضای باز و در کنار رود فسا رود صورت می گیرد و در آن از اسب و ابزار و ادوات جنگی واقعی استفاده می شود. برپایی تعزیه در کنار رود در زمان شبیه خوانی حضرت عباس از جمله ویژگی های تعزیه در فساست که تقریبا بینظیر است. تعزیه خوانی در این روستا در صبح عاشورا از ساعت 8 آغاز میشود و تا نزدیک غروب ادامه دارد، انتهای این نمایش خیمه سوزان و آغاز شام غریبان است. محل برگزاری تعزیه در نزدیکی تپههای حضرت صاحب الزمان (عج) روستای صحرارود در ۸ کیلومتری شهر فساست.
حلقه ارادت در بوشهر
یکی دیگر از آیین های خاص سینه زنی در جنوب غربی ایران صورت می گیرد. در شهرهای جنوبی به ویژه بوشهر مردان به صورت دایره وار حلقه هایی متحد المرکز به دور مداح می زنند. و با دست چپ کمر فرد کناری را می گیرند و با دست راست با حرکتی مداوم و حزن آلود بر سینه شان می زنند. آوای مداحی بوشهری آوای حزن آلودی است که در آن هم از اشعار عربی و هم از نوحه هایی به زبان فارسی بهره می گیرد. نوای خاص دمام، طبل و زنجیر نیز در دسته جات بوشهری در روزهای عاشورا و تاسوعا به گوش می رسد، نوایی که با شور و هیجان یادآور بخش های حماسی این واقعه است. در بوشهر امکان اقامت هتلی با هزینه ای حدود ۲۵۰هزار تا ۴۵۰ هزار تومان برای یک شب مهیاست. اما می توانید روی اقامتگاه های بوم گردی نیز حساب کنید. مبلغ کرایه یک شب از این مکان ها حدود ۳۵۰هزار تا ۶۰۰هزار تومان همراه با صبحانه محلی است.