در قوانین سال های ۱۳۲۲ تا ۱۳۷۶، در بیشتر جاهایی که از کلمه سرقفلی استفاده شده است، منظور همان حق کسب و پیشه و تجارت بوده است. سرقفلی ، عموماً به وجهی که مستأجر در ابتدای اجاره به مالک جدا از اجاره بها پرداخت می کند اطلاق می شود که در قبال آن، مالک، ملک تجاری خود را به مستأجر واگذار می کند. اما حق کسب و پیشه و تجارت به صورت تدریجی برای مستأجر ملک تجاری به وجود می آید. این حق پس از آن که مستأجر با کار و فعالیت خود، تعداد زیادی مشتری جلب و محل کسب و کار را به محلی پر رونق تبدیل کرد به دست می آید. حق کسب و پیشه و تجارت و حق سرقفلی هر دو نیاز به عقد قراردادهای اجاره دارند. تنها استثنا در این باره در قوانین تملک زمین برای نوسازی (۱۳۳۹)، نوسازی عمران شهری (۱۳۴۷) و لایحه قانونی نحوه خرید و تملک اراضی و املاک برای اجرای برنامه های عمومی، عمرانی و نظامی دولت (۱۳۵۸) است که در آن ها ذکر شده است اگر دولت تصمیم به تملک ملکی تجاری برای امور فوق داشته باشد، بدون عقد قرارداد اجاره باید حق سرقفلی و حق کسب و پیشه و تجارت را پرداخت کند.
حق سرقفلی و حق کسب یا پیشه از جانب قانون گذار برای حمایت از مستأجران اماکن تجاری وضع شده است.

برگرفته از سایت موسسه حقوقی پندار

در شرایطی که رکود اقتصادی گلوی صنایع را می فشارد، نگاه فعالان کسب و کار، سرمایه گذاران بورس، رسانه ها و حتی خانوارها، به وضعیت تولید و چشم انداز آن در آینده است. در میان شاخص های متنوع اقتصادی که توسط کشورها و سازمان های مختلف انتشار می یابند، شاخص بین المللی مدیران خرید که در فارسی به اختصار (شامخ) نام گذاری شده، یکی از مهم ترین شاخص هاست. در فرایند تهیه این شاخص که چندین ماه است توسط اتاق بازرگانی ایران محاسبه می شود، مدیران رسته های صنعتی (به طور مشخص 11 رسته) به 12 پرسش (ناظر به معیارهای عینی سنجش صنعت) پاسخ می دهند. در نهایت عددی بین صفر تا 100 به عنوان رقم شامخ در هر پرسش و نیز رقم شامخ در مجموع صنعت به دست می آید. بر اساس الگوی محاسبه شامخ، رقم بیش از 50 نشانگر بهبود وضعیت نسبت به ماه قبل،  رقم کمتر از 50 نشانگر بدتر شدن وضعیت نسبت به ماه قبل، و رقم 50 بیانگر تغییر نکردن وضعیت نسبت به ماه قبل است. همان گونه که ملاحظه می شود، این شاخص می تواند تصویری سریع از وضعیت صنایع مختلف ارائه دهد. در گزارش امروز دخل و خرج، به سراغ تازه ترین گزارش منتشر شده از این شاخص رفته ایم. در این زمینه مشاهده می شود که از مجموع 11 رسته صنعتی، تنها دو صنعت لاستیک و پلاستیک و نیز ماشین سازی و لوازم خانگی روند بهتری نسبت به تیرماه داشته اند. از سوی دیگر، دو صنعت نساجی و چوب، کاغذ و مبلمان وضع نامطلوبی داشته و با فاصله قابل توجه نسبت به بقیه صنایع قرار گرفته اند. در مجموع، ضمن اشاره به جزئیات بیشتر در خصوص این چهار صنعت، نتایج این بررسی بیانگر این است که وضعیت کلی صنایع نسبت به تیرماه بدتر شده، اما خوش بینی درباره بهبود وضعیت تولید در شهریورماه در کنار افت قیمت محصولات برخی صنایع وجود دارد.

  یک نگاه کلی: امید به بهبود با وجود افت
چشم اندازها
گزارش شامخ در مردادماه بیانگر این است که پس از دو ماه، این شاخص وضعیت بدتری را نسبت به قبل تجربه کرده است. اگر چه ورود برخی کارخانه ها به تعطیلات تابستانی در این میان بی تاثیر نبوده، اما کاهش در فروش و صادرات و فروش کالا به حدی بوده که در نهایت موجودی (غیر منتظره) انبار را افزایش داده است. جزئیات شاخص نشان می دهد که در مردادماه، وضعیت تمامی متغیرهای تشکیل دهنده شاخص، به جز متغیرهای سرعت انجام و تحویل سفارشات و نیز میزان استخدام و به کارگیری نیروی انسانی نسبت به ماه قبل، بدتر شده که از رکود در بخش صنعت کشور حکایت دارد. در این میان، قیمت مواد اولیه در مردادماه نسبت به تیرماه، تغییر زیادی نداشته، اما موجودی آن همچنان کاهشی بوده است. رکود در سمت تقاضا به گونه ای بوده که حتی کاهش قیمت محصولات نیز نتوانسته است منجر به افزایش سفارشات جدید و فروش شود. با این حال و همان گونه که مطرح شد، فعالان اقتصاد امیدوارند شرایط در شهریورماه به گونه ای رقم بخورد که تولید افزایش یابد. این را در رقم ارزیابی مولفه «انتظارات تولید در ماه آینده» که 16/62 برآورد شده است می توان متوجه شد. علت این امیدواری را می توان آرامش فعلی بازار ارز و افت نسبی آن که منجر به افت قیمت مواد اولیه می شود، برگشت مجدد تولید پس از تعطیلات تابستانی و تحرکات مثبت اخیر سیاسی در راستای تحریم ها دانست.
 
  لاستیک و پلاستیک بهترین صنعت
بهترین نتیجه به دست آمده برای شاخص «شامخ» در مردادماه مربوط به لاستیک و پلاستیک است و روندها نیز نشان از این دارد که وضعیت این صنعت به صورت خزنده ای در مردادماه بهبود یافته است. این صنعت در زیرشاخص های میزان سفارشات جدید، سرعت انجام و تحویل سفارشات، میزان استخدام نیروی کار، میزان صادرات، مصرف حامل های انرژی و انتظارات تولید در ماه آینده در بین تمام صنایع، بیشترین ارقام را کسب کرده است. به خصوص این که با توجه به اشتغال بخش عمده فعالان اقتصادی این صنعت در تولید لاستیک و قطعات لاستیکی صنایع خودرویی و نیز افزایش نقل و انتقالات مسافران در شهریورماه، می توان انتظار بهبود روند تولید را به این عوامل نسبت داد. از سوی دیگر، درباره صنایع لاستیک نیز به نظر می رسد افزایش تقاضا برای ظروف یک بار مصرف در ایام محرم، از دلایل دیگر انتظار برای رشد تولید باشد. به رغم رشد تقاضا و رشد تولید، نتایج شامخ نشان می دهد که احتمالاً قیمت محصولات تولیدی این صنعت در شهریورماه کاهش خواهد یافت. دلیل این افت به کاهش بهای محصولات شیمیایی، افت نسبی قیمت نفت خام و نیز افت نسبی نرخ ارز بر می گردد.
 
  ثبات و روند مثبت در ماشین سازی و لوازم خانگی
صنعت دیگری که روند مثبتی در مردادماه داشته، ماشین سازی و لوازم خانگی بوده است. رقم شامخ این صنعت تقریباً مشابه تیرماه و حدود 50 است که ثبات در منطقه مثبت این صنعت را تایید می کند. از نکات مثبت و قابل توجه در این صنعت، ثبات در قیمت خرید مواد اولیه و کاهش قیمت محصولات تولید شده در مردادماه نسبت به تیرماه است. از آذرماه 97 که گزارش شامخ برای اولین بار منتشر شده، تا تیرماه گذشته (8 ماه پی در پی)، قیمت خرید مواد اولیه در این صنعت همواره نسبت به ماه قبل در حال افزایش بوده، به گونه ای که بالاترین رقم این مولفه مربوط به فروردین و اردیبهشت امسال به میزان 71/98 و 87/83 ثبت شده است. از این رو قیمت محصولات این صنعت نیز از بهمن ماه 97 روند افزایشی داشت. با این حال، پس از شش ماه، این روند برعکس شده که به نظر می رسد ادامه کاهش قیمت محصولات این گروه، در رشد تقاضا برای محصولات، موثر باشد.
 
  شبه بحران در چوب، کاغذ و مبلمان
در میان 11 رسته صنعتی گزارش شده در شامخ مرداد ماه، چوب، کاغذ و مبلمان بدترین وضعیت ارزیابی شده را داشته و افت محسوس رقم شامخ در این صنعت که از 3/44 به 92/35 رسیده، موید شدت گرفتن وخامت اوضاع در آن است. این صنعت در مردادماه با کاهش تولید محصولات، کاهش میزان سفارشات جدید و کاهش فروش محصولات، به رغم کاهش قیمت خرید مواد اولیه و کاهش قیمت محصولات تولید شده مواجه شده که نشان می دهد رکود در این صنعت تشدید شده است. این در حالی است که انتظارات تولید فعالان اقتصادی در ماه آینده در تیرماه، دورنمای خوبی را برای مرداد متصور بود. در این باره به نظر می رسد کاهش قدرت خرید مردم، به ویژه در صنایع مبلمان، اختلالات موجود در بازار کاغذ و این مسئله که حدود 90 درصد از کاغذ موجود در کشور، مصرف تجاری در صنایع دیگر دارد و این صنایع نیز در رکود نسبی به سر می برند، مسببان اصلی رکود در صنایع چوب و کاغذ هستند. علاوه بر این چالش مهمی در زمینه تامین مواد اولیه با توجه به طرح تنفس جنگل و ممنوعیت قطع درختان جنگلی پیش روی صنایع چوب است که تا حدی اثر خود را در کاهش تعداد افراد منتظر بهبود تولید در شهریور ماه گذاشته است. این مسئله همچنین می تواند تا حدی تغییر نیافتن موجودی مواد اولیه در کارخانجات این دسته را توجیه کند. به این صورت که نشان می دهد انتظار افزایش قیمت در بازار چوب توسط تولیدکنندگان هم اینک وجود دارد.
 
  رکود سنگین در نساجی
اگر چه نساجی جایگاه یکی مانده به آخر را در رده بندی شامخ صنایع در مرداد ماه به خود اختصاص داده، اما وضعیت آن دست کمی از صنعت کاغذ و مبلمان ندارد. این صنعت در مردادماه، با کاهش مقدار تولید به رغم بهبود اندک انتظارات تولید در تیرماه، کاهش میزان سفارشات جدید، کاهش سرعت انجام و تحویل سفارشات و نیز تغییر نیافتن موجودی مواد اولیه مواجه بوده است. از سوی دیگر، از میان صنایع مختلف، بیشترین آمار کاهش قیمت در محصولات و همچنین بیشترین میزان کاهش فروش در مردادماه را داشته که حکایت از رکودی سنگین در این صنعت دارد. ممکن است بتوان بخشی از این رکود را به شرایط خاص ماه های انتهایی فصل تابستان نسبت داد، اما کاهش میزان صادرات کالا در کنار کاهش انتظارات تولید درماه آینده، بیانگر عمق رکود حاکم بر این صنعت است. از دست دادن بازارهای بین المللی در صنایع فرش و مشکلات گزارش شده توسط فعالان اقتصادی درباره کمبود سرمایه در گردش و ناتوانی در تامین قطعات مربوط به ماشین آلات تولیدی به دلیل تحریم نشان می دهد که به رغم کاهش قیمت ارز و مواد اولیه، تولیدکنندگان در این صنعت همچنان با مشکل مواجه هستند. در این میان کاهش قدرت خرید مردم نیز مزید بر علت شده و تقاضای موثر در این بخش را کاهش داده است.
 
  جدول وضعیت 11 رسته صنعتی در مردادماه
علاوه بر دو صنعت دارای وضعیت مطلوب و دو صنعت دارای بدترین وضعیت در مردادماه، اطلاعات شاخص شامخ برای این صنایع و 7 رده صنعتی دیگر در جدول آمده است. همان گونه که اشاره شد، ارقام بیش از 50 بیانگر بیشتر شدن مولفه مورد سنجش در مردادماه نسبت به تیرماه است و اعداد زیر 50، عکس این موضوع را نشان می دهد. با این حال توجه به نوع مولفه نیز برای ارزیابی مهم است. به عنوان مثال، در مولفه ای مانند موجودی انبار، رقم بیش از 50 بیانگر افزایش این مولفه بوده که الزاماً معنای مثبتی ندارد و می تواند به معنای فروش نرفتن تولیدات در بازار به دلیل کاهش تقاضا نیز باشد.  
 

احتمالا تاکنون ضرب المثل چینی زیر به گوش تان خورده است که هنوز آن قدر پولدار نشده ام که جنس ارزان بخرم! هر چند تمام یا بهتر بگوییم بیشتر اجناس چینی بازار ایران را اجناس بی کیفیت اما ارزان تشکیل می دهد. اما به راستی چگونه افراد اجناس بی کیفیت را به اجناس با کیفیت ترجیح می دهند؟ کجای این انتخاب اشتباه است؟
بگذارید سخنم را با یک مثال برای تان روشن تر کنم. فردی را در نظر بگیرید که از همان اول ماه که حقوق ماهانه اش را می گیرد برای آن کلی برنامه ریزی می کند و با یک فهرست بلند بالا از اقلام مورد نیاز اولویت بندی شده به بازار می رود. این فرد در ابتدای بازار با نگاهی گذرا به قیمت های اجناس به این نتیجه می رسد که نمی تواند تمام مایحتاجی را که فهرست کرده است، بخرد ، بنابراین به فکر چاره ای برای استفاده حداکثری از دخل خود می افتد. یکی از این راه ها چشم پوشی دوباره از اقلام مورد نیاز است. با نگاه دقیق تری به فهرست، بازهم بعضی از قلم ها را خط می گیرد. اما اگر وضعیت مالی از آن چه که فکرش را می کرد وخیم تر بود، باید چاره دیگری بیندیشد. در این مواقع ذهن بیشتر افراد درگیر دو دو تای مالی و جمع و تفریق می شود و به صورت ناخودآگاه اولین و مهم ترین عامل انتخاب آن ها موضوع قیمتی می شود. مثلا فردی که می خواهد یک جفت جوراب بخرد، شاید قبل از مواجه شدن با قیمت ها ، عواملی چون جنس نخی جوراب، رنگ آن و کیفیت کش بالای آن را در نظر داشته باشد. اما وقتی بحث دو دو تا پیش می آید میان انواع جوراب هایی که فروشنده روی ویترین پهن کرده است به دنبال ارزان ترین آن می گردد. همین مثال برای بسیاری از خریدهای ما مصداق دارد. از خرید جوراب و پوشاک بگیرید تا حتی خرید خودرو و خانه! شاید تا این جای مثال ما مشکلی وجود نداشته باشد اما مشکل زمانی خودش را نشان می دهد که عمر مفید جنس خریداری شده نصف و حتی کمتر از نصف جنس با کیفیت خرید نشده است. مثلا جورابی که قرار بود شش ماه کار کند به ماه نکشیده سوراخ شده یا کش آن خراب می شود و این یعنی در فهرست ماه آینده تان باز هم باید به جوراب فروشی سری بزنید. حالا فکرش را بکنید همین موضوع درباره خریدهای مهم تر چه بلایی سر خریدار می آورد. فردی که به خاطر دو دوتای مالی، خودروی ارزان خریده است در بهترین حالت هفته ای یک مرتبه به تعمیرگاه می رود یا حتی فکر فروش فوری آن به سرش می زند. گاهی جبران این اشتباهات به این سادگی ها هم نیست. مثلا فردی که بعد از چند سال خانه ای برای خودش می خرد اما باب دلش نیست. خرید و تعویض خانه جزو معاملات پردردسری است که حتی بعضی افراد بعد از چند روز درگیری در این زمینه عطایش را به لقایش می بخشند.
به هر حال هنگام انتخاب و اولویت بندی عوامل انتخاب باید به تمام مسائل دقت و توجه داشت. هر چند نمی توان در شرایط اقتصادی امروز خواهان نادیده گرفتن عامل اقتصادی ماجرا شویم اما نگذارید حرص ارزان خریدن دیده های شما را در انتخاب بی کیفیت ها کور کند.