کشور ما با داشتن بیش از ۳ هزار کیلومتر ساحل در شمال و جنوبش و راه داشتن به آب‌های آزاد و بین‌المللی از یک‌سو و همجواری‌اش با پهنه آبی خلیج‌فارس به عنوان یکی از راهبردی‌ترین دریا‌های دنیا می‌تواند یک کشور دریایی به شمار آید و بر این اساس داشتن نیروی دریایی مجهز و آماده از اولویت‌های نظامی‌اش خواهد بود. اولین گزارش از یک نیروی دریایی مجهز محلی در ایران مربوط به دوران انوشیروان است که به قصد تسخیر عربستان، نیروی دریایی عظیمی را در ابوله واقع در اروندرود تجهیز کرد. البته تا پیش از آن و در لشگرکشی‌‌های هخامنشیان به اروپا نیز گاه ذکری از نیروی دریایی قوی ایران شده است. اما تلاش برای ساخت کشتی‌‌های جنگی و ایجاد ناوگان مدرن در دوره صفویه و برای اخراج پرتغالی‌ها از جزیره هرمز و خلیج‌فارس انجام شد. این تلاش به دلیل دخالت انگلستان به نتیجه نرسید و اولین نیروی دریایی مدرن ایران توسط نادرشاه افشار تاسیس شد. او با خرید چند کشتی از انگلستان و هلند نیروی دریایی ایران را تاسیس کرد. در دوران قاجار و زمان ناصرالدین‌شاه به منظور توسعه نیروی دریایی، ایران موفق به خرید چند شناور از جمله یک کشتی‌650 تنی مجهز به چهار اراده توپ کروپ از آلمان شد که نام آن را پرسپولیس گذاشتند ولی طی سال‌‌های بعد‌ و به دلیل مشکلات داخلی ایران، همه این کشتی‌ها با بی‌توجهی مواجه و در نتیجه به تدریج در خور سلطانی نزدیک بوشهر به آب فرو رفتند و غرق شدند.

 

وابستگی محض نیروی دریایی پهلوی

اوضاع سواحل جنوبی همچنان درهم ریخته بود تا این‌که رضاخان به عنوان سردار سپه و وزیر جنگ به روی کار آمد. او تلاش کرد تا ارتش نوینی در ایران به وجود آورد و این شامل تشکیل نیروی دریایی نیز می‌شد. در سال 1302 ارتش، کشتی مظفری را تصرف کرد و سردار سپه آن را پایه نیروی دریایی ایران قرار داد. 2 سال بعد از تاج‌گذاری رضاشاه پهلوی، در سال 1306، مجلس ضمن تصویب مبلغی اعتبار به منظور خریداری کشتی‌‌های مسلح برای عملیات ضدقاچاق و نیز تعمیر کشتی‌‌های موجود در گمرک، به دولت وقت اجازه داد که 4 نفر کارشناس دریایی از کشور ایتالیا استخدام و زیر نظر وزارت جنگ برای خریداری واحد‌های جدید دریایی اقدام کنند. آن‌ها به همراهی افسران و کارشناسان وزارت جنگ و وزارت خارجه از کرانه‌‌های خلیج‌فارس و کرانه‌‌های دریای مازندران بازدید کردند و درنهایت طرح تاسیس نیروی دریایی ایران نوشته شد. بر اساس این طرح، قرار شد در بدو کار دو فروند ناو توپدار به ظرفیت حدود هزار تن و چهار فروند ناوچه توپدار به ظرفیت حدود ‌320 تن، مناسب با شرایط اقتصادی ایران و هماهنگ با توان کارکنان و تعداد نفرات تربیت‌شده، بلادرنگ سفارش داده شوند. بنابراین وزارت جنگ ساخت این ناوها را به کارخانجات کشتی‌سازی پالرم ایتالیا سفارش داد. اما سوم شهریور 1320 نیروی دریایی جدید ایران مورد شبیخون نیرو‌های انگلیس و شوروی قرار گرفت و تقریبا تمام شناورها و تاسیسات خود را از دست داد. در سال 1325 بعد از جنگ جهانی دوم دو فروند ناو به منظور غرامت ببر و پلنگ به ایران داده شد و نیروی دریایی ایران با داشتن ناو‌های شاهرخ، شهباز، سیمرغ، کرکس و چند فروند یدک‌کش به همراه باقی مانده کارکنان دوباره پا گرفت. با افزایش درآمد‌های نفتی ایران و عضو شدن ایران در پیمان سنتو و خروج انگلیس از خلیج‌فارس، پاسداری از خلیج‌فارس و دریای عمان و شمال اقیانوس هند به ایران سپرده شد، بنابراین تقویت نیروی دریایی ایران نیز در دستور کار قرار گرفت. دهه 40 شمسی سرآغاز ورود ناوشکن‌های سنگین به ایران است و اولین آنها از انگلیس خریداری شد که یک شناور رزمی دست دوم به نام اسلوس بود که از جنگ جهانی دوم باقی مانده بود و به جای اوراق کردن به ایران داده بودند. این ناوشکن 3400 تنی بعد از بازسازی و الحاق به نیروی دریایی ایران آرتمیس نام گرفت. بعد از آرتمیس در سال 1349 دو ناوشکن دست دوم دیگر از آمریکا خریدیم که عمری 30 ساله داشتند و به نام‌های ببر و پلنگ مشغول خدمت شدند. این سه ناوشکن در نبرد ظفار و جنگ تحمیلی به کار گرفته شدند و در دهه 70 شمسی اوراق شدند. یکی از بخش‌های جدید نیروی دریایی ارتش در دهه چهل و پنجاه شمسی اضافه شدن یگان‌های هاورکرافت یا هواناو به نداجا بود که تعدادشان به 15 فروند می‌رسید اما اوج خریدهای ایران در حوزه نیروی دریایی زمانی بود که درآمدهای نفتی ایران افزایش چشمگیری پیدا کرد. در آن زمان چهار فروند ناو کلاس‌سام 1500تنی از نیروی دریایی انگلیس خرید و توانست به ناوگان دریایی خود تنوع ببخشد. در مجموع در ابتدای انقلاب اسلامی در سال 57 نیروی دریایی ایران سه ناوشکن سنگین، چهار ناو محافظ، 27 گشتی 10تنی و چهار کشتی مین‌جمع‌کن بزرگ و دو فروند مین‌روب کوچک به همراه چهار ناولجستیک و تعدادی شناور نفربر و یدک‌کش داشت. بی‌شک آن زمان نیروی دریایی ایران قوی‌ترین نیروی دریایی در منطقه لقب می‌گرفت اما نکته مهم این بود که این نیروی دریایی بزرگ و پر زرق و برق در اوج وابستگی قرار داشت و رویدادهای پس از انقلاب و هنگام جنگ نشان داد که چه میزان این وابستگی می‌توانست برای کشورمان هزینه‌زا و خطرناک باشد. اوج این وابستگی و مشکلات داخلی نیروی دریایی شاه را می‌توان در خاطرات اسدا... علم، نخست‌وزیر و فرد شماره یک حکومت پهلوی پس از شخص شاه دید. علم در کتاب گفت‌وگوهای من با شاه(خاطرات محرمانه امیراسدا... علم)، ج1، تهران، طرح نو،‌ چاپ اول، بهار 1371، ص395 می‌نویسد: «شب هوا طوفانی شد. صبح از موسسات گوناگون بازدید به عمل آوردیم و به موقع برای رژه در ساعت 10 رسیدیم. به دلیل هوای بد برای ما امکان نداشت که از کشتی سلطنتی که در کیش لنگر انداخته بود مانور را تماشا کنیم،‌ در عوض از یک برج مراقبت دریایی بالا رفتیم. در میان میهمانان نوه امپراطور اتیوپی هم حضور داشت که فرمانده نیروی دریایی کشور خودش است. 29 کشتی و یک ناوگان کامل قایق‌های اژدرافکن رژه رفتند و به هنگام عبور از جلوی جایگاه ما توپ‌هایی به علامت احترام شلیک کردند. در پشت آنها تعدادی هلیکوپتر و 16 ‌هاورکرافت رد شدند. در همان لحظه شاه درخواست کرد که چند تا از کشتی‌های مجهز به موشک،‌ به هدفی که دیروز هلیکوپترها با آن دقت هدف‌گیری کرده بودند،‌ تیراندازی کنند. دو تا از کشتی‌ها برای این منظور انتخاب شدند. اولی به کلی هدف را ندید و دومی حتی نتوانست موشک را از سکوی پرتاب شلیک کند. افتضاح غریبی بود‌ و بیشتر به خاطر حضور میهمان اتیوپی ناراحت‌کننده‌تر شد. از شدت عصبانیت دچار چنان سردردی شدم که لاجرم بیش از یک لیوان ودکا نوشیدم. شاه از خشم می‌لرزید‌ ولی آرامش ظاهری‌اش را حفظ کرده بود. ناهار،‌ در حال و هوایی پر تنش و عصبی صرف شد. آهسته به وزیر دارایی که در کنارم نشسته بود اشاره کردم،‌ اگر هدف‌گیری‌ها بر طبق برنامه پیش رفته بود‌ حالا چه مدح و ستایشی درباره نیروی دریایی می‌شنیدیم و چه صحبت‌هایی در مورد تسلط بر خلیج‌فارس و تمام اقیانوس هند گفته می‌شد.»

 

جهش به سوی خودکفایی

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شاهد تغییر ‌و تحولات عمیقی در بخش‌های مختلف کشور بودیم از جمله در حوزه نظامی و نیروی دریایی نیز افسران و مستشاران اروپایی و آمریکایی که در ارتش ایران به نوعی خدمت می‌کردند، به طور ناگهانی از ایران رفتند و عملا تحریم‌های نظامی علیه کشورمان شکل گرفت. در رژیم قبلی، ایران به صورت غیرمستقیم عضو ناتو بود و تجهیزات بسیار پیشرفته‌ای داشتیم و تمام کارکنان نیروی دریایی تا آشپزهای ما هم در خارج از کشور آموزش می‌دیدند و اگر قطعه‌ای خراب می‌شد برای تعمیر به خارج از کشور می‌رفت. با این سیستم وابسته، بعد از انقلاب و همزمان با قطع روابط نظامی با غرب مجبور شدیم همین تجهیزات را خودمان حفظ و نگهداری کنیم. در چنین اوضاعی رژیم بعث عراق هم به ما حمله کرد. باید چه می‌کردیم؟ وقتی سیستم‌ها در جنگ عملیاتی شدند به صورت طبیعی فرسوده و عمرشان پایان می‌یافت، این در حالی بود که قطعات هم به ما نمی‌دادند و فقط یک‌سری آدم‌های متعهد و متخصصی وجود داشتند که با علاقه خودشان قطعات خراب‌شده را تعمیر یا مهندسی معکوس می‌کردند. مقام معظم رهبری در آن زمان نماینده امام در شورای عالی دفاع بودند. ایشان در سال 62 در صبحگاه کارخانجات در بندرعباس گفتند: «من با اجازه فرمانده کل نیروهای مسلح به ستاد مشترک ارتش و فرماندهان سه نیرو پیشنهاد قطعی می‌کنم که یک معاونت جهاد خودکفایی ایجاد کرده و همه نیروهایی که می‌توانند ما را به خودکفایی برسانند جمع و استفاده نمایند.» از آن زمان در تمام نیروهای مسلح این معاونت ایجاد شد تا آدم‌های خودجوش را برای رسیدن به هدف بزرگتر جمع کنند. تاریخ جهاد کفایی را می‌توان به سه مرحله تقسیم کرد قسمت اول از ابتدای تاسیس در سال 62 تا سال 1376 است. در طول این زمان دانش آنچنانی نداشتیم و یک‌سری مهندس و درجه‌دار و کارمند که آموزش دیده بودند از ساخت بردهای الکترونیکی شروع کردند تا سال 1376 که به ساخت یک‌سری سامانه‌های کوچک اما موثر رسیدیم. همزمان توانسته بودیم ناوها و تجهیزات خود را نیز سرپا نگه داریم. ما توانسته بودیم در کارخانجات نیروی دریایی، ناوشکن سبلان را از نابودی کامل نجات دهیم. داستان اینطور بود که وقتی سبلان با آمریکایی‌ها درگیر شد و ناجوانمردانه مورد اصابت بمب لیزری قرار گرفت، سازه آن تقریبا جدا شد و شکاف بسیار بزرگی برداشت. در آن زمان تمام کارشناسان گفتند که سبلان قابلیت عملیاتی شدن را ندارد اما به لطف خدا به سختی خود را به یکی از حوضچه‌های شناور که آماده بود رساند و در حوض خشک کارخانجات قرار گرفت. پس از آن با همکاری مراکز دانشگاهی و صنایع، تعمیرات عمده‌ای روی سبلان انجام و باعث شد این یگان پس از دو سال عملیاتی شود و حتی با سامانه‌های جدید بهتر هم بشود. وقتی گزارش این تعمیرات به فرمانده کل قوا رسید ایشان فرمودند شما توان ساخت ناوشکن را دارید، چرا اقدام نمی‌کنید که همان جا اولین کارهای ساخت ناوشکن جماران تحت عنوان پروژه موج آغاز شد که سرانجام به ساخت اولین ناوشکن ایرانی به نام جماران انجامید. دوران دوم جهاد خودکفایی از سال 76 تا 85 است. در دوران دوم از بحث تعمیر و نگهداری و بهره‌برداری از تجهیزات عبور کرده و شروع به ساخت و طراحی زیرسامانه‌ها و سامانه‌های حیات‌بخش دفاعی کردیم. رهبر انقلاب در اردیبهشت سال 76 برای بازدید به بندرعباس آمدند و در خلال یک نمایشگاه محصولات فنی دریایی یک ماکت ناوشکن هم دیدند. فرمودند این چیست؟ در حالی که می‌دانستند، گفتند این ناوشکن با خصوصیات بالا و توان نشست و برخواست بالگرد است. ایشان همان جا دستور دادند ناوشکن با قابلیت حمل بالگرد و پرتاب موشک بسازید. این نقطه عطفی شد برای طراحی و ساخت اولین ناوشکن در تاریخ ایران. بعد از این فرمان کار شروع شد حتی ایشان از همان سال درخواست گزارش ماهیانه از نیروی دریایی داشتند که نشان از حساسیت‌شان نسبت به این پروژه بود. سال 80 اولین قطعه، سال 82 کاسه اصلی ناوشکن و در سال 85 روسازه و طبقات بالایی آن ساخته شد. در حقیقت اسکلت آن به پایان رسید و نوبت به سلاح‌ها و تجهیزات راداری و... بود که کسی به ما نمی‌داد. همه اینها در قالب پروژه‌های سازمان جهاد خودکفایی تعریف و همزمان با ساخت اسکلت، ساخت سایر تجهیزات شامل سیستم‌های پرتاب موشک، رادارها، جنگ الکترونیک، ناوبری، توپخانه و... انجام شد و الان در ناوشکن جماران روی همه قطعات آرم شرکت‌های داخلی یا دانشگاه‌ها یا وزارت دفاع را می‌بینید. نکته مهم این بود که ما توانستیم در این پروژه و سایر پروژه‌ها از ظرفیت‌های داخل کشور استفاده کنیم و امروز می‌توان با افتخار گفت که پای یک کارشناس خارجی به جماران باز نشد. در گام سوم با توجه به بلوغی که نداجا به آن رسیده بود وارد فاز طراحی و ساخت شناورهای سطحی و زیرسطحی شدیم. در این دوره ساخت ناوهای موشک‌انداز کلاس پیکان و ناوشکن جماران و موج‌های بعدی همچون دماوند، سهند و دنا، نمونه بارز این فعالیت‌ها بود. توانستیم به دانش و فن‌آوری اقلام عمده دفاعی در حوزه شناورهای سطحی و سپس زیرسطحی دست پیدا کنیم و امروز این کاری بسیار معمولی و روتین برای متخصصان صنعت دفاعی و نیروی دریایی شده است. گام سوم جهاد خودکفایی همزمان با حضور بین‌المللی نیروی دریایی در آب‌های آزاد بود و حضور در دریا و اقیانوس و ایفای یک نقش جهانی نیاز به برنامه‌ریزی راهبردی و البته تجهیزات خاص خودش دارد. شرایط جوی در آب‌های آزاد الزامات خاصی را دیکته می‌کند از جمله بحث ماندگاری در دریا که مستلزم ساخت تجهیزات متناسب است. در بحث شناورهای رزمی که ناوشکن سهند آخرین نمونه بود و احیای ناوشکن دماوند در دریای خزر و ساخت ناوشکن دنا در وزارت دفاع را داشتیم و داریم اما در کنار اینها ساخت ناوشکن‌های سنگین، بحث ساخت ناو آموزشی و عملیاتی در دستور کار بود که این ناو به نام خلیج‌فارس در دست ساخت است که تقریبا دوبرابر کلاس موج طول دارد و از نظر قیافه و فرم و تجهیزات کاملا متفاوت است. بحث رادارها و حس‌گرها یکی از موارد مهم برای شناورهاست که در گام سوم به جد دنبال شده است. رادار عصر و نمونه جدید آن به عنوان عصر بهینه به همراه رادار چشم عقاب که آرایه فازی و کاملا جدید و بومی است و فقط چند کشور فن‌آوری آن را در اختیار دارند از جمله این رادارهای فوق‌پیشرفته در نیروی دریایی به شمار می‌روند. در حوزه موشکی و اژدر هم کارهای بزرگ و مهمی صورت گرفته و امروز در داخل کشور پیشرفت‌های قابل توجهی در حوزه اژدر داشته‌ایم از جمله اژدری که در زیردریایی‌های کلاس غدیر و فاتح و طارق استفاده می‌کنیم کاملا بومی و پیشرفته است. در حوزه توپ توانستیم توپ‌های متعارف را کاملا بومی کرده و در حوزه سامانه‌های اپتیکی و سایر سامانه‌هایی که در مجموعه سلاح و رهگیری کار می‌کنند پروژه‌های زیادی داشتیم. ما موشک زیرسطح به سطح جاسک‌۲ را تست کردیم و حالا روی شناورهای زیرسطحی ما نصب هم شده است. حتی در حوزه پیشران هسته‌ای که اخیرا مطرح شده و در دنیا نیز مورد توجه است، نیروی دریایی اعلام کرده اگر زمانی نیاز باشد به این حوزه ورود کنیم در حوزه فن‌آوری هسته‌ای مطمئنا این توان وجود دارد. همچنین در سونار و ضدسونار و رادار که جنگ الکترونیک گفته می‌شود، هم روی سطح و بالای سطح و جنگ آکوستیکی که در زیر سطح است پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم. الان همه سونارهای مورد نیاز ما در چندین محل در داخل تولید می‌شود.

 

کارخانجات، موتور محرکه جهش تولید در نیروی دریایی

مجموعه کارخانجات نیروی دریایی یکی از سرمایه‌های بزرگ این نیرو در حوزه تولید و طراحی و تعمیرات دریایی در ارتش و کل کشور است که در سال 1355 تاسیس شد و کار را با حضور مستشاران خارجی شروع کرد. خارجی‌ها کارهای اساسی را بر عهده داشتند و به نیروهای ایرانی میدان برای کارهای فنی داده نمی‌شد. این ادامه داشت تا به انقلاب اسلامی رسیدیم و مستشاران رفتند. متخصصان جوان ایرانی در این خلأ نیروی متخصص دست به کار شدند و با مطالعه و ساعت‌ها تلاش در قدم اول توانستند در زمینه تعمیرات زیرآبی خودکفا شوند. یک مثال مهم و شاهکار در حوزه تعمیرات کارخانجات، تعمیرات زیردریایی طارق از سری زیردریایی‌های کلاس کیلو و ساخت روسیه است. این زیردریایی بعد از مدت‌ها که در اختیار ما بود به تعمیرات اساسی رسید و روس‌ها می‌گفتند باید برای تعمیرات به روسیه منتقل شود، گفتند این کار شما نیست. سیاست کشور و نیرو این نبود و دنبال این بودیم که زیردریایی را همین جا تعمیرکنیم. بالاخره روس‌ها گفتند ما به ایران می‌آییم و با همکاری ایرانی‌ها کار را انجام می‌دهیم. قرار شد کارشناسان روسی بیایند و 5 محموله قطعات هم بدهند تا کار در بندرعباس انجام شود. وسط کار روس‌ها کار را رها کردند و رفتند. متخصصان ایرانی ماندند با یک زیردریایی که کاملا باز و تخلیه شده بود و قطعات هم که ناقص آمده بود. صنایع داخلی و دانشگاه‌ها پای کار آمدند و همه اسناد بررسی شد. روس‌ها حتی نقشه‌ها را کامل نداده بودند و جوانان این سرزمین در اقدامی جهادی همه را بازنویسی کردند و با وجود این‌که زمان زیادی برد اما مجددا زیردریایی عملیاتی شد به گونه‌ای که خود روس‌ها باور نمی‌کردند. زیردریایی طارق الان چند سال است به دریا می‌رود و در رزمایش‌ها نیز حضور دارد. مثال دیگر قابل توجه در حوزه ساخت و ساز کارخانجات به ساخت شناورهای سنگین ارتباط دارد. ما نیاز به خرید شناور داشتیم و تحریم اجازه این کار را به ما نمی‌داد. به همین دلیل و بر اساس فرمایش رهبری که باید وارد ساخت شویم، با اعتماد به نفس کار را شروع کردیم و جماران به عنوان اولین ناوشکن ایرانی متولد شد. ناوشکنی که می‌تواند بالگرد حمل کند و امروز 11 سال است که به خوبی به ماموریت‌های دوردست رفته و با موفقیت عملیات خود را انجام داده است. جماران به عنوان نمونه اول زمان زیادی برد و این زمان در نمونه‌های بعدی یعنی ناوشکن دماوند در شمال و سهند در جنوب کمتر و کمتر شد و البته با تجهیزات به روزتر و کامل‌تر. حالا در روزهای آینده ناوشکن ایرانی دنا نیز به مجموعه شناورهای سنگین نداجا اضافه می‌شود و برنامه برای ساخت شناورهای بزرگتر و حتی با سه بدنه در دستور کار است.

 

تحریم‌های بی‌اثر و پرفایده

به هر حال اگر بخواهیم منکر نقش تحریم‌ها باشیم در واقعیت صحبت نکرده‌ایم. تحریم‌ها در مقاطع مختلف زمانی روند فعالیت‌ها را کند کردند اما تهدیدی بود که به فرصت تبدیل و باعث شد در حوزه‌های مختلف ورود کنیم. امروز در نیروی دریایی در بالای سطح، سطح و زیرسطح تجهیزات متنوعی داریم که متناسب با تهدیدات روز و حوزه ماموریت نیروی دریایی ساخته شده‌اند و این در کمتر کشوری دیده می‌شود. خوشبختانه با برنامه‌ریزی گسترده نیروی دریایی و با استفاده از ظرفیت‌های صنایع دفاعی کشور و مراکز دانشگاهی و دانش‌بنیان تا حد بسیار بالایی از نیازهای مورد نیاز را مرتفع کردیم و به دانش و فن‌آوری دست پیدا کردیم. امروز در ساخت شناورهای سطحی، انواع شناورهای سبک و سنگین را می‌سازیم و در حوزه زیرسطحی پروژه‌های متعددی انجام گرفته و امروز دانش ساخت زیردریایی بومی شده است. در حوزه موشک و رادار و بقیه نیازهای نیروی دریایی هم به یک بلوغ و خودکفایی مناسبی رسیدیم. البته مسلما این آخر راه نیست و روند تهدیدات و پیشرفت فن‌آوری ایجاب می‌کند که دنبال فن‌آوری‌های جدیدتر باشیم. تحریم‌های تسلیحاتی این چهار دهه اگرچه در زمان و هزینه‌های ابتدایی برای ما دردسرساز بود اما همچون کودکی نوپا که سرانجام روی پای خود می‌ایستد، ما نیز توانستیم در پس همه سختی‌ها به گشایشی دست پیدا کنیم که کمتر کشوری در دنیا از آن بهره‌مند است و آن گشایش استقلال و بی‌نیازی در راهبردی‌ترین نیاز هر کشوری یعنی تسلیحات و تجهیزات نظامی است. از این جهت تحریم‌ها با همه مشکلات غیرقابل انکار، در حوزه صنعت دفاعی همچون نعمتی توانست خودکفایی را به ما هدیه دهد، خودکفایی در حوزه نظامی یعنی امنیت بومی و این جهش در امنیت دریایی بومی‌شده ایران است که باعث بازدارندگی روزافزون کشور در مقابل تهدیدات ریز و درشت دشمن می‌شود.

 کمی بیش از سه سال از آغاز مسئولیت فرمانده جدید و جوان نیروی‌دریایی ارتش می‌گذرد. شاید در روزهای اول سخت بود کسی بر صندلی امیرسیاری با سابقه طولانی فرماندهی نیروی‌دریایی تکیه کند و از او امید موفقیت و پیشرفت داشته باشیم اما امیردریادار حسین خانزادی در این مدت نشان داد می‌شود با توکل به خدا، با برنامه و نظم و با همت نیروهای متخصص و پای‌کارش در همه بخش‌های نیرو به دستاوردهایی رسید که حالا بتواند ادعا کند نسبت به گذشته توقف یا کندی نبوده و حتی امور سرعت نیز گرفته است. در چهلمین سالگرد شروع دفاع مقدس و چهلمین سالگرد عملیات پیروز مروارید و به بهانه روز نیروی‌دریایی ارتش، با امیر خانزادی در خصوص جهش در تولیدات نداجا در این سال‌های پس از انقلاب و به ویژه در دوره مسئولیتی‌اش حرف زدیم؛ جایی که او امروز مدعی است با جهش در تولیدات نداجا، جهش در امنیت دریایی نیز به وقوع پیوسته؛ جایی که تحریم‌ها را شوخی می‌داند و می‌گوید حرف‌های زیادی هم در بازار تجارت سلاح داریم. او از دستاوردهای جدیدی می‌گوید که گامی جدید برای تحقق نیروی‌دریایی معقول و مدرن است. در ادامه توضیحات این فرمانده تحصیلکرده و خوش‌برخورد سفید‌پوش را در ویژه‌نامه «جهش امنیت دریایی» می‌خوانید.

 

شرایط امروز کشورمان در حوزه تامین شناورهای خود بسیار شرایط خاص و البته افتخارآمیزی است. در واقع 2 روش برای تامین تجهیزات وجود دارد؛ یک روش قبل از انقلاب بود که ناوها از انگلیس، آمریکا و... خریداری می‌شد و افراد در همان جا آموزش می‌دیدند و یگان‌ها را با خودشان می‌آوردند. یک روش هم بعد از انقلاب اتفاق افتاد و مجبور شدیم به خاطر تحریم‌های غربی، نوسازی را شروع کنیم و روی پای خودمان بایستیم. از ناوشکن‌های کلاس سبک پیکان شروع کردیم و پس از آن با جماران موجی از خودباوری زنده شد. با دماوند دریای خزر را مسخر خویش کردیم و با سهند در جنوب، دومین ناوشکن خود را به آب انداختیم و حالا آماده می‌شویم تا به زودی شاهد حضور سومین ناوشکن ایرانی(دنا) در این پهنه آبی باشیم. نکته مهم این‌که همه این شناورها به ترتیب زمانی خود به‌روزتر شده و تجهیزات و تسلیحات جدیدتری به خود دیدند و می‌توانیم ادعا کنیم آخرین ناوشکن ایرانی، آخرین توانمندی‌های دفاعی ایرانی را نیز با خود به همراه دارد. روی ناوشکن دماوند(موج 2) که در کلاس جماران(موج یک) بود تغییرات زیادی ایجاد کردیم. بعد از دماوند؛ ناوشکن سهند(موج 4) هم دچار تغییرات بالای 50درصد شد. حتی از نظر مواد ساخت بدنه تغییرات داشتیم و از فولاد ایرانی استفاده کردیم و آلومینیوم را کنار گذاشتیم. طراحی، بدنه، سیستم رانش و خیلی چیزهای دیگر ایرانی شد. در جماران در طراحی سیستم رانش وابستگی به خارج داشتیم و مشاوره می‌گرفتیم ولی در سهند دیگر کسی را نداشتیم و به اتکای خودمان همه کار کردیم. ترسی نداشتیم و سرعتمان هم خیلی خوب بود. همه اینها ریشه در توان و اراده ایرانی دارد، آنگاه که می‌خواهد ما می‌توانیم را در برابر خواست غیرقانونی و قلدرمابانه دشمن حاکم کند. در بخش اول گزارش از ساخت و تعمیرات در کارخانجات نیروی دریایی ارتش از پروژه‌هایی گفتیم که در حال ساخت یا تعمیر بوده و هنوز زمان مشخصی برای رونمایی و الحاق ندارند. حالا در بخش دوم گزارش به پروژه‌هایی می‌پردازیم که در کارخانجات نیروی دریای ساخته شده و به زودی شاهد مراسم الحاق آن‌ها خواهیم بود. همچنین سری خواهیم زد به مجموعه شهیددرویشی و شهیدتمجیدی که در بندرعباس و بندرانزلی تحت مدیریت سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع به کار ساخت شناورهای نظامی ما مشغولند و پروژه‌های آن‌ها نیز در فاصله کوتاهی به نیروی دریایی ارتش خواهند پیوست.

 

ناوبندر مکران؛ بندری متحرک و راهبردی

حرف‌های جالب و شگفت‌آوری از یک ناو غول‌پیکر شنیده شده که باورش هنوز سخت است اما گویا باید در روزها و حداکثر هفته‌های آینده شاهد رونمایی از این ناو فوق‌سنگین که هم ویژگی‌های لجستیکی و هم توان رزم دارد، بشنویم. یک شناور راهبردی و کارگشا که می‌تواند گره بزرگی از کار اسکورت کشتی‌های تجاری ما در خلیج عدن و شمال مدار 10درجه در اقیانوس هند را بگشاید. یک منبع سوخت ثابت و عظیم وسط اقیانوسی که فشارهای دشمن باعث شده حتی برخی کشورهای دوست با شما نامهربان باشند. آنگونه که امیر خانزادی می‌گوید: «ناوبندر مکران می‌تواند با یک بار سوخت زدن 3 بار دور کره زمین بگردد و توان حمل تعدادی بالگرد و پهپاد را دارد. در واقع جمهوری اسلامی ایران امروز به عنوان یک نظام حکومتی الگو که داعیه استقلال از شرق و غرب را دارد وقتی حرکت و خیزش تمدنی خود را به سمت دریا شروع می‌کند، همه قدرت‌های استکباری سعی می‌کنند تا این قدرت را متوقف یا محدود کنند. وقتی ما گشت‌های خود را در محدوده خلیج عدن شروع کردیم از یک‌‌سری بنادر در آن منطقه استفاده می‌کردیم اما به تدریج دیدیم با محکم شدن جای پای ما ائتلاف‌هایی شکل گرفت و گفتند ناوهای نیروی‌دریایی ایران را به برخی از این بنادر مثل جیبوتی راه ندهید. بر همین اساس امروز نیاز داریم به صورت مستقل در دریا حضور داشته باشیم و شکل ماموریتی ما پایدار و بلندمدت باشد یعنی اگر به خلیج عدن می‌رویم ناچار نباشیم بعد از 2، 3 ماه شناور را به پایگاه برگردانیم. این‌که می‌گوییم ناوبندر یعنی تمام امکاناتی که قرار است یک بندر به یک ناو ارائه کند را داشته باشد. طبق برنامه‌ریزی صورت‌گرفته قرار است این شناور تا زمانی که نیاز به تعمیرات نداشته باشد به ساحل برنگردد. بنابراین مدت طولانی در دریا خواهد بود و موقعیتش را هم خودمان تعیین می‌کنیم.» این ناوبندر عظیم‌الجثه در کارخانجات نیروی دریایی در حال ساخت است و کارهایش به سرعت و به صورت شبانه‌روزی در حال انجام است. ناوبندر مکران برخلاف ناو پشتیبانی خارک که حداکثر می‌تواند 3 بالگرد حمل کند، این می‌تواند بدون هیچ محدودیتی بالگرد حمل کرده و همزمان عملیات پهپادی انجام دهد. نسل جدید پهپادهای عمودپرواز ما روی این شناور مستقر می‌شود و تنوعی از کارهای رزمی و پشتیبانی رزمی را در دریا انجام خواهد داد.

 

کلاس‌پیکان همچنان کارآمد و پرفایده

در گوشه جنوبی اسکله کارخانجات می‌توان یک ناو موشک‌انداز کلاس‌پیکان را دید که تقریبا کارش به اتمام رسیده و او نیز در صف الحاق‌های جدید قرار دارد. ناو موشک‌انداز ‌زره تحت پروژه سینا که برای اولین بار در ناوگان جنوب ساخته شده و با الحاق در آذرماه در ناوگان جنوب نداجا به کار گرفته می‌شود. در واقع کار ساخت شناورهای نظامی در ایران با ساخت همین کلاس از ناوهای موشک‌انداز و با هدف زنده کردن نام ناوچه شهیدپیکان شروع شد و تاکنون 4 فروند از این کلاس برای ناوگان شمال ایران در بندرانزلی ساخته و عملیاتی شده است؛ ناوهایی با نام‌های پیکان، جوشن، درفش و سپر. این شناور یک شناور بسیار تند و تیز و توانمندی است و بیشتر برای بهره‌برداری در مناطق دریایی تحت حاکمیت مورد استفاده قرار می‌گیرد یعنی تا 200 مایل دریایی از ساحل از این شناور استفاده خواهیم کرد. از این تیپ شناور بعد از زره تعداد دیگری در مجموعه وزارت دفاع در حال ساخت داریم که سال آینده به ثمر می‌رسد. پس از آن سراغ پروژه سینا تیپ3 خواهیم رفت که بسیار پیشرفته‌تر بوده و یک کلاس جدید به شمار می‌رود. زره نسبت به نمونه‌های ساخته‌شده در شمال، موتور قوی‌تری دارد و تجهیزات و رادارش بهتر و به‌روزتر است و حدود 60کیلومتر در ساعت می‌رود. این ناو قابلیت کشف، شناسایی و درگیری اهداف سطحی و اثرسطحی دشمن را دارد و می‌تواند 40 هدف سطحی را در مانیتور خود داشته باشد. همچنین می‌تواند همزمان با 4 شناور سطحی درگیر و آنان را مورد هدف و اصابت قرار بدهد. زره دارای سامانه مخابراتی امن و یکپارچه است. فایر کنترل این سامانه نیز کاملا ایرانی بوده و قابلیت مقابله با جنگ‌های الکترونیکی را دارد ضمن این‌که از موشک سطح به سطح نور و توپ ایرانی با آهنگ نواخت بالا برخوردار است. از ویژگی‌های بارز این ناو در مقایسه با سایر شناورهای هم‌کلاس که در مناطق شمال و جنوب کشور در حال انجام ماموریت می‌باشند، می‌توان به بهینه‌سازی و بومی‌سازی بیش از 80درصد تجهیزات و ماشین‌آلات اصلی اشاره کرد. این ناوچه مجهز به ۲ یا ۴ موشک سطح‌به‌سطح و ضدکشتی، یک توپ ۷۶ میلی‌متری فجر۲۷ و یک توپ ضدهوایی ۴۰ میلی‌متری است. طول کشتی ۴۷ متر، پهنای بدنه 1/7 متر و تعداد خدمه ۳۱ نفر بوده و بالغ بر ۶۷ کیلومتر بر ساعت سرعت دارد.

 

یدک‌کش گرگان در شمال

همچنین همزمان با کارخانجات بندرعباس در مرکز کشتی‌سازی نیروی دریایی در حسن‌رود شمال اولین یدک‌کش سنگین هم در نیروی‌دریایی ساخته شده به نام گرگان که تا پایان سال الحاق خواهد شد. این یدک‌کش بیش از 5هزار اسب‌بخار قدرت دارد و می‌تواند در حوادث و سوانح دریایی شناورهای سنگین را جابه‌جا کند یا در پهلوگیری این شناورها در بنادر مثمرثمر باشد.

 

ناوشکن دنا؛ قله خودباوری

اما گل سرسبد و به نوعی شاهکار صنعت دریایی کشور در سال جاری ناوشکن دنا خواهد بود که تحت پروژه موج3، عنوان چهارمین ناوشکن ایرانی را به خود اختصاص خواهد داد و سومین ناوشکن ایرانی خواهد بود که برای نیروی دریایی کشورمان در جنوب فعالیت خواهد کرد. این ناوشکن اگرچه در طول 13 سال به انتهای کار رسید اما در اصل زمان مفیدش 7 سال بوده که نسبت به جماران و دماوند یک زمان کمتری را به خود اختصاص داده است. امیردریادار امیر رستگاری، رئیس سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در گفت‌وگو با خراسان در خصوص ویژگی‌های این ناوشکن جدید می‌گوید: «ناوشکن دنا از قابلیت حمل موشک‌های سطح‌به‌سطح بردبلند و بردکوتاه از خانواده موشک‌های نور، قادر و قدیر، موشک‌های سطح به هوای رعد که برد متوسط بوده و چند برابر سرعت صوت عمل می‌کند و دفاع نقطه‌ای(کمند) علیه موشک‌های ضدکشتی برخوردار است. همچنین این ناوشکن سامانه مدیریت نبرد و سامانه‌های جنگال(جنگ الکترونیک) دارد و باند فرود بالگرد نیز از ویژگی‌های آن است که می‌تواند بالگردهای SH را نیز پذیرا باشد. رادار آرایه فازی جدیدی روی این شناور نصب می‌شود که چه به لحاظ برد و چه رزولوشن پیشرفته‌تر است. سیستم هدایت آتش بسیار جدیدی روی آن نصب می‌شود که در بخش الکترونیک ما ساخته شده و قابلیت ضدجمینگ و ضداقدامات الکترونیکی دشمن دارد که جزو اولین‌های ماست. سوناری که استفاده می‌شود جزو جدیدترین دستاوردهای صنایع الکترونیک وزارت دفاع بوده که به لحاظ برد و دقت زیرآبی بسیار دقیق است. توپ نیز همان 76 میلی‌متری خواهد بود. ابعاد ناوشکن دنا همچون سایر کلاس‌های موج 94متر طول، 11متر عرض و حدود 20متر ارتفاع را شامل می‌شود و جنس بدنه این ناوشکن از ورق فولاد دریایی ایرانی از کارخانه اکسین اهواز است.» او تفاوت دنا با نمونه‌های قبلی کلاس موج را در به‌روز بودن سامانه‌ای و تجهیزات می‌داند و همچنین قابلیت‌های آن در سهولت کاربری، سرعت در به‌کارگیری، دقت در هدف‌یابی و قدرت تخریب که نسبت به نمونه‌های قبلی افزایش یافته، ضمن این‌که معتقد است دنا در بخش پلتفرم ارتقای توان در سرعت و رانش و کاهش سطح مقطع راداری را نسبت به پلتفرم‌های قبلی تجربه می‌کند. مدیرعامل سازمان صنایع دریایی درباره ویژگی پرتابگرهای عمودی موشک که قرار است روی ناوشکن‌های نیروی دریایی ارتش نصب شود، گفت: «این پرتابگرها برای شلیک موشک‌های کروز سطحی بردبلند خواهد بود.»

 

مین‌شکار صبا کابوسی برای مین‌های خلیج فارس و دریای عمان

از دیگر پروژه‌های مهم وزارت دفاع که به زودی شاهد الحاقش به نیروی دریایی خواهیم بود شناور مین‌شکار صبا نام دارد. به گفته امیر رستگاری این مین‌شکار از بدنه‌ای با جنس تماما کامپوزیت با ضخامت 13 میلی‌متر ساخته شده تا کمترین اثر الکترومغناطیسی که می‌تواند مین را منفجر کند نداشته باشد. طول آن حدودا 30متر و عرض آن 12متر با بدنه‌ای شبیه به مدل‌های کاتاماران است و تاکنون در این ابعاد چنین مین‌شکاری نداشته‌ایم. کل طراحی و اجزای آ‌ن توسط ایران بوده و قابلیت کشف و انهدام انواع مین‌های دریایی از جمله مین شناور و مینی که در بستر خوابیده باشد را دارد به این شکل که ابتدا مین را آزاد و سپس آن را با تجهیزات ROV که داریم مین را خنثی می‌کند.

 

احیای دوباره دماوند در خزر

یکی از خاطرات تلخ بنده از ناوشکن‌هایی که تاکنون دیده‌ام به ناوشکن قبلی دماوند در دریای خزر برمی‌گردد که متاسفانه بر اثر یک سانحه غرق شد و افسوس بسیاری بر جای گذاشت. موقعی که کار دماوند را در دریای خزر شروع کردیم الگوی ساخت همان جماران در جنوب بود در حالی که شرایط جوی در دریای خزر به نسبت دریای جنوب کاملا متفاوت است. در دریای خزر در ایامی از سال شناور 4هزار تنی غرق می‌شود، ضمن این‌که اینجا عمق آب، شکل ساحل بنادر ورودی و لنگرگاه‌ها بسیار متفاوت با جنوب است. با نگاه به تجربیات گذشته همه اینها امروز اصلاح شده مثلا ورق سازه برای ناوشکن دماوند تغییر کرد و به ویژه در لایه‌های پایینی قطر ورق افزایش یافت از طرفی چون شناور وارد بنادری می‌شود که با مشکل لایروبی مواجه هستند پس باید آب‌خور کمتری داشته باشد. از سوی دیگر باید فکری می‌شد که چطور ناوشکنی بسازیم که قسمت زیرآبی آن کم باشد اما تعادل و پایداری لازم را داشته باشد؟ برای همین به جای 2 موتور از 4موتور و به جای 2 شافت از 4 شافت استفاده شد؛ اتفاقی که می‌افتد این است که از 2 پروانه بزرگ به 4پروانه کوچکتر رسیدیم که باعث می‌شود به عمق کمتری نیاز داشته باشد. این در عملیات ویژگی‌های جدیدی ایجاد می‌کند. آن خاطره تلخ و آن حادثه اما تجربه بزرگی پیش روی صنعت دفاعی ما قرار داد تا در ساخت دومین ناوشکن در دریای خزر پخته‌تر عمل کند. امروز ناوشکن جدید دماوند به گفته بسیاری از کارشناسان از قابلیت‌های مهم و به‌روز برخوردار است که آن را به نوعی پیشرفته‌ترین ناوشکن ایرانی لقب می‌دهد. امیر رستگاری که مدیریت ساخت این ناوشکن را در مرکز شهیدتمجیدی در بندرانزلی بر عهده دارد زمان تقریبی رونمایی از ناوشکن جدید دماوند را سال آینده می‌داند و می‌گوید: «بدنه اولین دماوند 4 سال زمان برد اما الان بدنه این دماوند که در حال تجهیز است کمتر از 12 ماه طول کشید که نشان از مهارت و سرعت کار است. در دماوند حدود 20ماژول مختلف را جداگانه ساختیم و برای همین سرعت کار بالا رفت و آنقدر دقیق بود که وقتی به هم متصل کردیم هیچ تغییری نداشت. برای دماوند سامانه‌های به‌روز زیادی پیش‌بینی شده و آخرین دستاوردهای ما در دماوند استفاده شده است.» وی در مورد احتمال نصب موشک‌های عمودپرواز در ناوشکن دماوند که امیر خانزادی هم به آن اشاره کرده بود، می‌گوید: «ما الان توانمندی موشک عمودپرتاب را در سامانه پدافند بومی باور373 پیدا کردیم اما در شناور یک‌سری ویژگی‌های دیگر هم داریم از جمله ثابت نبودن عرصه پرتاب و کوچکتر شدن موشک؛ لذا در حال انجام تست‌ها هستیم و اگر به نتیجه رسید علاوه بر دماوند همه ناوشکن‌های ما مجهز به موشک عمودپرتاب خواهند شد. همچنین حتما از سامانه دفاع نقطه‌ای کمند ابتدا روی دماوند و بعدا در سایر ناوشکن‌ها استفاده خواهیم کرد.»

 

ناوشکن تفتان در آینده‌ای نه چندان دور

اما به نظر می‌رسد قطار ساخت ناوشکن در ایران قصد توقف ندارد و قرار است همچنان به تولید بیشتر این شناورهای مهم و اثرگذار بپردازیم. از همین حالا و در حالی که ناوشکن دنا آخرین روزهای تحویل به نیروی دریایی را سپری می‌کند خبرهایی مبنی بر ساخت ناوشکن دیگری به نام احتمالی تفتان و در کلاس موج6 وجود دارد که به گفته امیر رستگاری در مجموعه شهیددرویشی کاسه آن هم تولید شده و در مرحله نصب تجهیزات است که به محض الحاق دنا، کار روی آن سرعت بیشتری خواهد گرفت.

 

هواناو پیروزان؛ گامی در خشکی گامی در دریا

هواناو یا همان‌هاورکرافت از جمله شناورهای نیروهای دریایی هستند که اهمیت زیادی در رزم یافته‌اند به ویژه در حوزه انتقال نفرات و ادوات نظامی که می‌توانند اثرگذاری بالایی داشته باشند. ایران چندین فروند از این هاورکرافت‌ها را از انگلستان در قبل از انقلاب خریداری کرده بود که همچنان هم در بخش هوادریای نیروی دریایی وجود دارد اما خبرهای امیر رستگاری حاکی است که هواناو پیروزان قرار است برای ما اولین هواناو ایرانی باشد که علاوه بر حمل بار و تجهیزات اقدام به پرتاب موشک نیز می‌کند. وی می‌گوید: «در حال انجام کارهای 

آن هستیم و امیدواریم در پایان امسال یا اوایل سال آینده رونمایی داشته باشیم. پیروزان اولین هواناو سنگین ساخت ایران است و دقیقا با BH7 انگلیسی برابری می‌کند و با یک سرعت خوب قابلیت شلیک موشک و حمل بار و نفرات را خواهد داشت.» 

 نقش تعیین‌کننده زیردریایی‌ها در نبردهای دریایی گذشته و قابلیت‌های بالای آن در مخفی ماندن از دید دشمن، آن را به یک سلاح استراتژیک تبدیل کرده که حتی در اختیار داشتن تعداد اندکی از آنها می‌تواند در زمان صلح، نقش بازدارندگی موثر و در زمان جنگ برتری‌های رزمی مؤثری به دنبال داشته باشد تا جایی که فرمانده معظم کل قوا نیز در موارد مختلف با اشاره به اهمیت زیرسطحی‌ها در یگان‌های نیروی دریایی، زیرسطحی را با عنوان اولویت اول و تاثیرگذار در دریا توصیف فرموده‌اند. زیر دریا یک محیط ناشناخته برای همه کشورهاست برای همین معدود کشورهایی هستند که به تکنولوژی ساخت خود زیرسطحی و سلاح‌های زیرسطحی دست پیدا کرده‌اند. به گفته امیر رستگاری، رئیس سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع، کشورمان توانسته با ساخت زیردریایی‌های غدیر و فاتح و تعمیرات اساسی زیردریایی سنگین طارق و ساخت تسلیحات زیردریایی در زمره 13 کشور دارای فن‌آوری زیرسطحی‌های غیراتمی قرار گیرد.