جلسات داغ مباحثه و چای دلپذیر استاد
ماجرای بحث بر سر مجله زن روز، نحوه پاسخ به سوالات ضعیف و پذیرایی با چای از شاگردان چه بود؟
بخش هشتم
در کسوت استادی
قصه استادی و قرار گرفتن آقا در کسوت معلّمی، برمی‌گردد به دوران نوجوانی ایشان؛ آیت‌ا... خامنه‌ای در عرصه تعلیم و تربیت نیز، همچون دیگر عرصه‌ها، سخت به دنبال استفاده بهینه از ظرفیت‌ها بودند. شاید جالب باشد که بدانید، معظم‌له نه فقط در حوزه‌های علمیه، بلکه در سطح جامعه و عموم مردم نیز، تعلیم و تربیت را به شکلی جدی دنبال می‌کردند؛ سبک خودشان را هم داشتند، مثلاً وقتی جلسات درس تفسیر در منزلشان، واقع در محله سرشور مشهد برگزار می‌شد، بعد از خاتمه درس، خودِ آقا برای شاگردانشان چای می‌ریختند و پذیرایی می‌کردند؛ ایشان اشتیاق شگفت‌انگیزی برای ایفای نقش معلّمی داشتند، حتی زمانی که پیش‌نماز مسجد امام حسن مجتبی(ع) شدند – و آن زمان کسی از پیش‌نماز توقعی بیشتر از اقامه نماز و مسئله گویی نداشت – همت کردند برای تدریس تفسیر قرآن و به این ترتیب، یکی از باشکوه‌ترین جلسات تفسیر قرآن برای عموم، در تاریخ مشهد شکل گرفت؛ جلساتی که میزبان همه اقشار جامعه بود. روایت مختصر فعالیت‌های آیت‌ا... خامنه‌ای در کسوت استادی و گزارشی کوتاه از تلاش‌های معظم‌له را برای تعلیم و تربیت خاص و عام، در ادامه این نوشتار می خوانید .
آرمان‌های یک مدرّس فاضل
آقا تدریس را در همان سال‌های نخست ورود به حوزه علمیه آغاز کردند، هنوز نوجوان بودند که کتاب‌های «امثله» و «صرف میر» را به دو روحانی مشهدی درس می‌دادند. با این حال، تدریس رسمی در حوزه، به تدریج و طی سال‌های بعد آغاز شد؛ آیت‌ا... خامنه‌ای از 18 سالگی خارج فقه را آغاز کردند و همزمان در حوزه تدریس هم داشتند، ابتدا «جامع‌المقدمات» و بعد «سیوطی»، «مغنی» و «جواهر البلاغه» (1) که آقا در تدریس کتاب آخر، از تبحّر و شهرت فراوانی برخوردار بودند.(2) بنابراین، معظم‌له خیلی زود با ظرایف آموزش و کسوت معلّمی آشنا شدند؛ این‌که شاگردان به چه مباحثی نیاز دارند و افزون بر دانش، معلم باید در چه عرصه‌های دیگری، الگوی شاگردانش باشد. آیت‌ا... خامنه‌ای در سال 1344ش، زمانی که در درس خارج آیت‌ا... العظمی میلانی شرکت می‌کردند، از مدرسان فاضل حوزه علمیه مشهد محسوب می‌شدند که در عین حال، مورد توجه آیت‌ا... العظمی میلانی هم بودند. ایشان به تدریج و طی چند سال، تدریس دروس عالی حوزوی را شروع کردند؛ مکاسب، رسائل و کفایةالاصول. شیوه ایشان در تدریس، از همان ابتدا خاص و مورد توجه طلاب جوان بود: «عمده تدریس او در مدرسه میرزاجعفر بود ... برخی عادات تدریس را از پدر به یادگار داشت و آن را نیک می‌پنداشت. هر روز از طلبه‌ها درس روز قبل را می‌پرسید؛ نه از همه. گاه هشتاد نفر پای درس او می‌نشستند و می‌نوشتند. هر روز از زبان دو یا سه طلبه درس گفته شده را مرور می‌کرد. تدریس او در مشهد از اواخر سال 1344ش تا سال 1356 به جز مواقعی که تبعید یا زندان بودند، هرگز قطع نشد ... درس مکاسب او، گاه تا 120 شاگرد را گرد خود می‌آورد؛ از حلقه‌های علمی معروف و بزرگ مشهد بود.» (3) آیت‌ا... خامنه‌ای شیوه تدریس و ارتباط با طلاب را تا دوران رهبری و تا امروز، حفظ کرده‌اند. حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مروی، تولیت آستان‌قدس رضوی که از دوران نوجوانی با آقا و روش تدریس معظم‌له آشنایی دارد، در این‌باره می‌گوید: «یکی از خصوصیاتی که درس ایشان دارد، اجازه می‌دهند شاگردها سر درس اشکال کنند. این یکی از امتیازات درس‌های حوزه است که شاگرد، جلوی استاد اشکال، سؤال و مباحثه می‌کند. این یک امتیاز بزرگی است. حضرت آقا هم سر درس، اجازه می‌دهند، فضا هم آن‌قدر فضای طلبگی و حوزه‌ای است که اگر کسی اشکالی، سؤالی به ذهنش می‌آید، احساس نگرانی و ترس و اُبهت نکند و راحت بتواند آن‌ها را مطرح کند. حضرت آقا هم به همه اجازه می‌دهند، این خیلی برای من جالب است؛ حتّی بعضی‌ها اشکالات یا سؤال‌هایشان خیلی هم عمیق نیست، آقا به همان هم اجازه می‌دهند که صحبت بکند. تحقیرش نمی‌کنند، وسط حرفش نمی‌آیند. البته ممکن است در مواردی پاسخی ندهند تا مشخص می‌شود سؤال و اشکالی که کرده، حرف عالمانه‌ای نبوده‌است. گاهی جلسات درس تبدیل به مناظره و مباحثه می‌شود. حضرت آقا چیزی می‌فرمایند، یک اشکال مطرح می‌شود. باز آقا می‌فرمایند، باز یک اشکال. کاملاً آزادند. راحت افراد سؤال و اشکال می‌کنند و آقا هم همین را می‌پسندند. آقا هم همین را دوست دارند. خودشان این جور فضای بحث و مباحثه و نقد و نقادی را دوست دارند.» (4) نکته بسیار مهم درباره فعالیت‌های آقا در کسوت استادی، نگاه کلان و گسترده ایشان به موضوع تدریس و تربیت طلاب است؛ نگاهی که از همان آغاز تدریس در حوزه علمیه، به آن توجه ویژه‌ای داشتند: «فکر کردم ما باید یک مشت طلبه بپرورانیم که آن‌ها به مبارزه عمیقاً معتقد باشند و در خط مبارزه تلاش کنند. بنابراین روی این مسئله کار کردم و با طلبه‌ها برنامه گذاشته، روی این فکر [متمرکز شدیم.]»
جهادِ تعلیم در کفِ جامعه
تدریس در حوزه، تربیت شاگردان مبرز و نیز، آینده‌نگری برای تقویت جایگاه آموزشی و تربیتی در حوزه‌های علمیه، تنها فعالیت آیت‌ا... خامنه‌ای در کسوت استادی نبوده؛ یکی از ویژگی‌های بارز معظم‌له، تلاش مجدّانه برای گسترش دایره تعلیم و تربیت در میان اقشار مختلف مردم است؛ بازاریان، دانش‌آموزان، دانشجویان و .... این رویکرد در سبک آموزشی آقا چنان مهم و راهبردی بوده‌است که تقریباً از سال 1343ش و در عنفوان جوانی ایشان مورد توجه قرار گرفت. حلقه اتصال آموزشی با غیرحوزویان، از طریق درس تفسیر برقرار شد؛ درسی که آقا، برای نخستین‌بار آن را در سال 1343ش و برای اهالی پایین‌خیابان آغاز کردند و به تدریج، با فعالیت‌های علمی گسترده ایشان و البته اقبال عمومی، ابتدا در مسجد صدیقی‌ها و سپس، کتابخانه مدرسه میرزاجعفر و منزل معظم‌له دنبال شد و بعدها، در مسجد امام حسن مجتبی(ع) و مسجد کرامت، آن را پی گرفتند. مرحوم حاج علی شمقدری در این باره می‌گوید: «سال 1349 توسط رضا قاسم‌زاده، پسر همشیره‌ام که با آقای خامنه‌ای آشنایی نزدیکی داشت، دعوت شدم به منزل ایشان برای درس تفسیر. تعدادی دانشجو بودند ... البته خود آقای خامنه‌ای درس‌ها را ضبط می‌کردند، ولی به دفتر من خیلی توجه نشان می‌دادند و خیلی از یادداشت‌های منظم من استقبال می‌کردند.» (5) او درباره نحوه برخورد آقا با شاگردان درس تفسیر در منزلش که باید آن‌ها را شاگردان عام ایشان بدانیم، نقل می‌کند: «معمولاً خود آقای خامنه‌ای چای می‌ریختند. گاهی اوقات هم برادر خانمهایشان چای می‌ریختند و آقای خامنه‌ای چای‌ها را می‌دادند دست افراد.» (6) قرائن و گزارش‌های موجود نشان می‌دهد که آقا به موضوع گسترش فعالیت‌های آموزشی خودشان، در محیط‌های غیرحوزوی اهتمام فراوان داشتند. این مسئله، به ویژه بعد از آغاز نماز جماعت آیت‌ا... خامنه‌ای در مسجد امام حسن‌مجتبی(ع) جدی‌تر شد: «یکی از ویژگی‌های آقای خامنه‌ای این بود که به همه اقشار توجه می‌کرد. در مسجد امام حسن همه قشرها به جلسات آقای خامنه‌ای می‌آمدند، جوان چریک هم می‌آمد، حاجی بازاری متدیّن هم می‌آمد. در به روی همه باز بود. جاذبه آقای خامنه‌ای در حدی بود که در یک ماه رمضان یادم هست که دو تا جوان یک مجله زن روز آورده‌بودند و مطالبی داخلش بود که مطالب خیلی بدی هم بود، ولی این‌‌ها مثلاً جرئت کرده‌بودند این مجله را بیاورند پیش آقای خامنه‌ای و درباره آن مجله با آقا صحبت کنند.» (7)
پی‌نوشت ها:
کتابی در علم لغت، اثر سیداحمد الهاشمی که در آن زمان، به جای «مطوّل» در حوزه علمیه مشهد تدریس می‌شد.
«شرح اسم: زندگی‌نامه آیت‌ا... سیدعلی حسینی خامنه‌ای (1357 - 1318)»، نوشته هدایت‌ا... بهبودی، نشر مؤسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی، 1391؛ صفحه 67
همان، صفحه 222
«ناگفته‌های زندگی آیت‌ا... خامنه‌ای»، گفت‌وگوی جام‌جم‌آنلاین با حجت‌الاسلام والمسلمین احمد مروی، 14 مرداد 1387، کد خبر: ۱۹۲۳۶۰
«متولد سال چهل و دو: خاطرات مرحوم حاج علی‌آقا شمقدری»، تدوین: سیدعلیرضا مهرداد، مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی(دفتر مشهد)، 1401ش، صفحه 57
همان، همان‌جا
همان، صفحه 58
دانلود تمام صفحات این نسخه
ارسال دیدگاه
ضمن تشکر از بیان دیدگاه خود به اطلاع شما رسانده می شود که دیدگاه شما پس از تایید نویسنده این مطلب منتشر خواهد شد.
