ناوگروه هفتادوپنجم نیروی‌دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران متشکل از ناوبندر مکران و ناوشکن سهند با اجرای ماموریتی تاریخی توانستند پس از طی مسیری بسیار طولانی با شرایط جوی نامساعد و دریانوردی در متلاطم‌ترین آب‌های جهان، برای نخستین بار رکورد اولین حضور نظامی جمهوری اسلامی ایران در شمال اقیانوس اطلس را به ثبت برسانند و با موفقیت به کشورمان بازگردند.
اگرچه هدف این ماموریت شرکت ناوگروه کشورمان در رژه سالروز نیروی‌دریایی روسیه در سن‌پترزبورگ است، اما دیگر اهداف این ماموریت از جمله حضور در حیاط‌خلوت ایالات متحده آمریکا و انگلستان در شمال اقیانوس اطلس و همچنین ارزیابی شناورها و سامانه‌های بومی کشورمان در ماموریت‌ و دریانوردی‌های بلندمدت را باید از اهداف مهم این ماموریت تاریخی برشمرد.
یکی از ویژگی‌های مهم ماموریت ناوگروه هفتادوپنجم نیروی‌دریایی ارتش، اجرای آن توسط دو یگان شناوری است که از جمله دستاوردهای بومی نیروی‌دریایی ارتش محسوب می‌شوند، شناورهایی که کمتر از 3‌سال از ورود آن‌ها به خدمت در نداجا می‌گذرد، ناوشکن سهند و ناوبندر مکران که هر دو ویژگی‌های خاص و منحصر به‌فردی در افزایش توان رزمی نیروی‌دریایی دارند؛ در‌ادامه به معرفی این دو ناو راهبردی خواهیم پرداخت که حضور جمهوری‌اسلامی ایران را در شمال اقیانوس اطلس ممکن ساختند.

ناو شکن سهند
ناوشکن جمهوری اسلامی سهند با شماره بدنه 74 پس از ناوشکن جماران و دماوند، سومین عضو از ناوشکن‌های کلاس موج است. نام سهند برگرفته از ناوچه‌ای با همین نام در نیروی‌دریایی ارتش بود که در سال 1367 و در نبردی نابرابر با ناوگان ایالات متحده آمریکا مورد‌حملات سنگین قرار گرفت و نهایتا غرق شد.
سازه اصلی ناوشکن سهند در شهریورماه سال‌1391 با دستور فرمانده معظم کل‌قوا در مجموعه کارخانجات نیروی‌دریایی ارتش به آب انداخته شد و 6 سال بعد پس از اتمام مراحل ساخت در مجموعه نداجا، در آذرماه سال 1397 با حضور امیر سرلشکر موسوی فرمانده‌کل ارتش جمهوری اسلامی ایران در بندرعباس به ناوگان جنوب نیروی دریایی ملحق شد.
مشخصات کلی سهند شامل 94‌متر طول، 11.5‌متر عرض، 16‌متر ارتفاع و حدودا‌1400‌تن وزن است که در مقایسه با جماران و دماوند، ابعاد کمی بزرگ‌تری دارد که همین موضوع باعث شده تا سهند بتواند علاوه‌بر حمل تعداد بیشتری پرسنل به‌دلیل تعدد اماکن زیستی، در قسمت پد بالگرد نیز قابلیت پذیرش بالگردهای بزرگ‌تر از جمله بالگرد ضدزیردریایی SH-3 معروف به Sea King (به معنای پادشاه دریا) را داشته باشد، درحالی که جماران و دماوند تنها قابلیت میزبانی از بالگردهای AB-212 را داشتند.
از سوی دیگر همین قابلیت‌های بیشتر سهند نسبت به دو عضو قبلی ناوشکن‌های کلاس موج باعث شده تا با در اختیار داشتن انبارهای بزرگ‌تر جیره و خواروبار،‌ آب و سوخت، بتواند بدون پهلوگیری در بندرگاه تا 4‌هزار مایل را بدون نیاز به هرگونه پشتیبانی بندری یا دریایی، دریانوردی کند که این موضوع بیانگر افزایش برد عملیاتی سهند نسبت به نمونه‌های گذشته است.
سهند همچنین در قسمت بدنه و موتور خود نیز ویژگی‌های قابل‌توجهی دارد؛ بدنه سهند از‌20 قسمت مجزا به‌صورت 4 طبقه تشکیل شده‌ که همین ویژگی باعث کاهش زمان ساخت کاسه ناوشکن از 4 سال به 9 ماه شد. از سوی دیگر در مقایسه ظاهری سهند با جماران و دماوند، نخستین تفاوتی که به چشم می‌آید، طراحی یکپارچه بدنه آن بویژه در قسمت میانی ناوشکن است که همین قابلیت باعث کاهش سطح مقطع راداری سهند و پنهان‌کاری بیشتر در نبردهای احتمالی شده است.
قدرت پیشرانه سهند از 4 موتور دیزلی تامین می‌شود که دو پروانه‌ در جلو و دو پروانه را در قسمت عقب کشتی به‌ حرکت درمی‌آورد، نکته قابل‌توجه درباره این پیشرانه آن است که جعبه دنده‌‌ (گیربکس) آن کاملا ایرانی است و در عین حالی‌که مصرف سوخت موتورهای آن با بهینه‌سازی‌های صورت گرفته کاهش‌ یافته، به‌دلیل ابعاد بزرگ‌تر ناوشکن، مخازن سوخت بزرگ‌تری نیز نسبت به جماران و دماوند دارد.
در سامانه‌های تحرک و زاویه پروانه‌ای سهند نیز شاهد نوآوری‌هایی هستیم، به‌طوری که کاربر می‌تواند از داخل کشتی با کم‌و زیاد کردن این زاویه، سرعت صفر تا زمان رسیدن شناور به حداکثر سرعت را کاهش دهد.
اما در بعد سامانه‌های تسلیحاتی نیز سهند ویژگی‌های قابل‌توجه و متمایزی نسبت به نمونه‌های قبلی ناوشکن‌های کلاس موج دارد. سهند در قسمت سینه مجهز به یک توپ 76 میلیمتری تماما ایرانی به‌نام فجر 27 است که از جمله به‌روزترین توپ‌های دریایی جهان به شمار می‌رود و نمونه‌‎های مشابه آن امروزه در بسیاری از نیروهای دریایی کشورهای جهان در‌حال استفاده است.
فجر ‌، قابلیت نواخت‌120 گلوله در دقیقه را دارد و بیشترین برد گلوله‌های 76 میلیمتری آن 17 کیلومتر است و می‌تواند در برد 12‌کیلومتری بر علیه اهداف سطحی و در برد 7 کیلومتر بر علیه اهداف هوایی اجرای آتش کند. از سوی دیگر طی سال‌های گذشته و با پیشرفت صنایع دفاعی کشورمان، نوعی گلوله‌های هوشمند برای این توپ‌ها توسعه‌یافته که مجهز به حسگرهای مجاورتی هستند و به این ترتیب، قابلیت استفاده از این توپ بر علیه تهدیداتی مانند موشک‌های کروز نیز فراهم شده است.
دیگر سلاح سهند برای رزم سطحی، موشک‌های کروز ضدکشتی است که سهند از 4 پرتابگر موشک‌های کروز ضدکشتی قدیر با برد‌300 کیلومتر برخوردار است و می‌تواند علیه اهداف سطحی در این فاصله پرتاب موشک انجام دهد.
در بعد رزم زیرسطحی نیز، سهند در قسمت پاشنه مجهز به 6 پرتابگر اژدرهای 324 میلیمتری است که در هر سمت آن 3 پرتابگر قرار گرفته، تا بتواند علیه اهداف زیرسطحی مانند زیردریایی‌ها عملیات اجرا کند. دو پرتابگر موشک‌های پدافندی که در مقابل پل فرماندهی سهند قرار گرفته‌، دیگر سلاح این ناوشکن برای مقابله با تهدیدات هوایی است که موشک‌های آن محراب نام دارد، موشکی که بر اساس موشک «استاندارد» توسعه یافته است. تاکنون مشخصات این موشک به‌طور رسمی اعلام نشده اما با درنظر گرفتن مشخصات نمونه پایه، یعنی موشک استاندارد می‌توان برای آن بردی 40 کیلومتری در نظر گرفت که قابلیت تعقیب هدف در محیط آلوده جنگ الکترونیک را نیز خواهد داشت.
اما تفاوت بزرگ سهند در بعد تسلیحات نسبت به جماران و دماوند،‌ برخورداری از سامانه دفاع نقطه‌ای به نام «کمند» است که برای نخستین بار در تاریخ نیروی‌دریایی ارتش، بر روی این ناوشکن از آن استفاده شد. کمند در حقیقت یک توپ‌30 میلیمتری 6 لول با نواخت تیر بسیار بالاست که توسط سامانه‌های راداری و اپتیکی هدایت می‌شود و می‌تواند تعداد بسیار بالایی گلوله را در زمان کم به سمت یک هدف مشخص شلیک کند و یا با ایجاد یک خط آتش مانع از اصابت موشک‌های کروز به ناو شود. به‌طور کل کمند را می‌توان قاتل هر موشک کروزی برشمرد که به سمت سهند شلیک شود.
از دیگر سامانه‌های تسلیحاتی سهند می‌توان به پرتابگرهای Chaff &Flare برای انحراف موشک‌های راداری و حرارتی شلیک و همچنین سامانه‌های نوین جنگ الکترونیک در بعد آفند و پدافند اشاره کرد که به‌دلیل حساسیت‌های بالا در این حوزه تاکنون اطلاعاتی از آنها منتشر نشده است.

ناوبندر مکران
228 متر طول، 42 متر عرض و 120 هزار تن وزن؛ اینها مشخصات بزرگ‌ترین شناور نظامی غرب آسیا‌ست که ناوبندر ‌مکران‌ نام دارد. مکران را بدون اغراق می‌توان یک جزیره یا یک بندر متحرک در دریا برشمرد، چراکه توان ارائه کلیه خدمات بندری به شناورهای همراه خود را دارد و می‌تواند برای مدت‌های طولانی کشتی‌های همراه خود را پشتیبانی کند.
حضور بی‌وقفه در آب‌های آزاد برای تامین امنیت خطوط کشتی‌رانی جمهوری اسلامی ایران یکی از ماموریت‌هایی است که با وقوع پدیده دزدی‌دریایی در محدوده دریای سرخ و خلیج عدن، بر‌عهده نیروی دریایی ارتش گذاشته شد. پر‌واضح است که حضور در آب‌های دور برای شناورهای نظامی،‌ مستلزم ارائه خدمات بندری است. طی سال‌های گذشته شناورهای نظامی کشورمان که در این محدوده حضور داشتند، برای استفاده از خدمات بندری به کشورهای مجاور منطقه دریای‌سرخ و شمال اقیانوس هند مراجعه می‌کردند، اما پس از شیوع و همه‌گیری ویروس کرونا در جهان،‌ پشتیبانی‌های بندری در سرتاسر جهان دچار محدودیت‌هایی شد که این محدودیت‌ها هم از سوی شناورهای خدمات‌گیرنده و هم از سوی بنادر خدمات‌دهنده وجود داشت، از سوی دیگر با وجود ناامنی‌های موجود در منطقه دریای سرخ و خلیج عدن که منجر به چندین تعرض البته محدود به شناورهای تجاری و نفتکش جمهوری اسلامی ایران شده بود، امکان تعطیلی حضور ناوگروه‌های نیروی‌دریایی ارتش در این منطقه نیز وجود نداشت.
در این بازه زمانی با تدابیری که در نیروی‌دریایی ارتش اتخاذ شد، ایده به‌کارگیری و تجهیز یک شناور تجاری و ارتقای آن به استاندار ناوبندر مطرح شد. این طرح در حقیقت تغییر کاربری یک شناور تانکر از ظرفیت‌های موجود در داخل کشور بوده که پس از قرار گرفتن در اختیار نیروی‌دریایی ارتش و با همکاری کارخانجات این نیرو و دیگر مجموعه‌های کشتی‌سازی کشور،‌ عملیات تغییر کاربری آن ظرف مدت ۶ ماه توسط یک گروه ۵۰ نفره و صرف ۷۲ هزار نفر ساعت کار انجام شد.
ناوبندر یا Expeditionary Sea Base که به اختصار ESB خوانده می‌شود، یک پایگاه دریایی برای انجام ماموریت‌های نیروی‌دریایی یک کشور بدون اتکا به زیر‌ساخت‌های بندری است که قادر است به هر نقطه‌ای که لازم باشد اعزام شود و به‌عنوان یک پایگاه پشتیبانی‌کننده یگان‌ها و ناوگروه‌های رزمی در آب‌های دوردست یا آب‌های مورد‌علاقه یا منطقه عملیاتی نیروی‌دریایی ایفای نقش کند. با توجه به این‌که مکران در حقیقت یک نفتکش بوده که با تغییر کاربری به یک ناوبندر تبدیل شده، این قابلیت را دارد که در بیشتر نقاط دنیا دریانوردی کند، یعنی مکران این قابلیت را دارد که از کانال سوئز نیز عبور کند، کما این‌که در ماموریت اخیر خود در مسیر بازگشت از کانال سوئز عبور کرد.
ویژگی بارز ناوبندر مکران در ظرفیت‌های عظیم آن برای پشتیبانی از ناوگروه‌های نداجا در آب‌های دور است؛ مکران می‌تواند ۸۲‌هزار تن لجستیک مورد‌نیاز خود و سایر یگان‌های رزمی و غیر‌رزمی نیروی‌دریایی در آب‌های دوردست شامل سوخت،آب شیرین مصرفی، مواد‌ غذایی یخچالی و غیریخچالی، انواع روغن، مهمات مورد نیاز، قطعات فنی، نان و دارو را حمل کند و در اختیار یگان‌های پشتیبانی‌شونده قرار دهد.
مکران در حوزه دریانوردی قادر است‌ هزار شبانه روز را بدون نیاز به پشتیبانی از ساحل در دریا حضور داشته باشد و ظرف مدت 92 روز می‌تواند با سرعت‌10 گره یک دور کامل کره زمین را دریانوردی ‌و این کار را بین 7 تا‌10 بار بدون مراجعه به ساحل تکرار کند.
اما در‌کنار ماموریت پشتیبانی، مکران از قابلیت‌های رزمی قابل‌توجهی نیز برخوردار است که می‌توان به قابلیت‌ پذیرش انواع بالگردهای نیروی‌دریایی مانند بالگردهای AB-212 و بالگردهای ضدزیرسطحی SH-3 و بالگردهای مین‌روب RH-53 اشاره کرد.
قابلیت پذیرش بالگرد بر روی شناور پایه ناوبندر مکران وجود نداشت و یکی از مراحل تغییر کاربری آن ایجاد عرشه پرواز برای نشست و برخاست بالگرد بود که این سازه عظیم به تنهایی 92 هزار تن وزن و‌3200 متر مربع مساحت دارد و نصب آن را می‌توان یکی از شاهکارهای عملیات تجهیز مکران برشمرد، البته آن‌گونه که اعلام شده مکران قرار است در فاز دوم تجهیز، دارای آشیانه بالگرد نیز باشد تا شرایط نگهداری مطلوبی برای پذیرایی از بالگرد در ماموریت‌های طولانی‌مدت خود داشته باشد.
از دیگر قابلیت‌هایی که این عرشه پرواز بزرگ برای مکران به ارمغان می‌آورد، نشست و برخاست پهپادهای نیروی دریایی به ویژه پهپاد پلیکان است که با استفاده از آن تا شعاع قابل‌توجهی می‌تواند عملیات پهپادی اجرا کند؛ همچنین از مکران می‌توان به‌عنوان یک ایستگاه دریایی هدایت و کنترل پهپادهای دوربرد نیروی‌دریایی مانند پهپاد سیمرغ استفاده کرد.
مکران به‌طور طبیعی به دلیل ابعاد بزرگش، اماکن زیستی بسیار زیادی را نیز در خود جای داده‌ و بر همین اساس می‌تواند پذیرای یک گروهان تکاور دریایی با تجهیزات کامل‌شان باشد و در‌کنار آن‌ها قابلیت به آب دادن و از آب‌گیری حداقل 4 فروند شناور تندرو با ظرفیت 12‌تکاور و مجهز به راکت‌اندازهای 107 میلیمتری و 4 زیردریایی‌ مرطوب عملیات ویژه السابحات را نیز دارد.
اما حضور چنین ظرفیت عظیمی در دریا، ‌به‌طور قطع نیازمند توانمندی‌های تهاجمی در بعد موشکی نیز هست و از این‌روی مکران به دو پرتابگر موشک‌های کروز کانتینری در دو‌طرف خود مجهز شده‌ که می‌تواند انواع موشک‌های کروز دریایی از جمله قدیر با برد‌300 کیلومتر را شلیک کند.
البته با توجه به ابعاد این کانتینرها، می‌توان آنها را در آینده در نقش پرتابگر موشک‌های کروز جدیدی از جمله موشک ابومهدی با برد هزار کیلومتر و حتی موشک‌های بالستیک نیز برشمرد، چراکه بی‌تردید این قابلیت بر روی آنها قابل توسعه خواهد بود.
آنچه تاکنون از ناوبندر مکران دیده شده، تنها فاز اول تجهیز آن است؛ این درحالی است که بنابر آنچه گفته شده در فازهای بعدی تجهیز مکران شاهد تغییرات گسترده و دگرگونی آن خواهیم بود چراکه قابلیت‌های فراوان موشکی، پدافندی، جنگالی و پهپادی به آن افزوده خواهد شد.
مکران در نخستین ماموریت دور خود که وظیفه پشتیبانی از سهند را بر‌عهده داشت، خوش درخشید و توانست در متلاطم‌ترین آب‌های جهان به خوبی از ناوشکن سهند پشتیبانی‌ و چنین مسیر طولانی را پیمایش کند. از سوی دیگر اعزام دو شناور بومی به چنین ماموریت سختی را می‌توان در راستای عزم جزم نیروی‌دریایی ارتش برای ارزیابی توانمندی یگان‌های سطحی خود با سختگیرانه‌ترین استانداردها برشمرد؛ ارزیابی که با موفقیت سهند و مکران در اجرای ماموریت دریانوردی طولانی‌مدت، کیفیت تجهیزات ساخت ایران را به همگان نشان داد.