مغازههای خالی،توسعه پوشالی
نویسنده : مهدی پناهی
گزارشی از وضعیت فروشندگان و مغازههای خالی در برجهای تجاری
«به علت تغییر شغل، با قیمت استثنائی به فروش میرسد» این متن آگهیهایی است که این روزها به فراوانی در برخی از مراکز تجاری مشاهده میکنیم. به نظر شما علت آن چیست؟
حضور گسترده زائران در مشهد به علاوه شرایط خاص این شهر، از نظر اقتصادی فرصت مناسبی برای تجارت کالا و خدمات فراهم شده است. این فرصت مناسب باعث شده است «بازار و تجارت کالا» در شهر مشهد رونق خوبی داشته باشد. که یکی از نتایج آن گسترش و توسعه مراکز تجاری در این شهر طی دهههای اخیر است. در دهههای قبل اگر میخواستیم در شهر مشهد فراتر از بازارهای سنتی و قدیمی، سراغ بازارهای مدرن یا مجتمعهای تجاری برویم، تنها گزینه موجود زیست خاور مشهد بود که فقط 4 طبقه و 698 واحد تجاری داشت؛ این مجتمع نه تنها برای شهروندان بلکه برای زائران نیز جذاب بود و کمتر کسی میتوانست علاوه بر بازارهای سنتی اطراف حرم، این مجتمع تجاری را نیز برای خرید یا حداقل تماشا پیشنهاد نکند. اما هم اکنون دهها مرکز تجاری و خرید پر زرق و برق بهصورت قارچگونه در مشهد ایجاد شدهاند تا وقت و توجه زائر امام رضا(ع) را هر چی بیشتر به خود جلب کنند.
هرچند مشهد فرصت ایجاد بازارهای فراوانی دارد اما در بین کسبه و بازاریان اصطلاح«دست زیاد شدن» به این معنی است که برای جذب مشتری رقابت تنگاتنگ است؛ وقتی این دست زیاد شدن به سمت افراط کشیده میشود، آگهی«به علت تغییر شغل، با قیمت استثنائی به فروش میرسد» یکی از نتایج آن است که نشان میدهد چرخ یک واحد تجاری به خوبی نچرخیده است که یک فروشنده حاضر میشود اجناسش را به حراج بگذارد. علاوه بر این خالی بودن واحدهای تجاری یک مجتمع نیز دلیلی دیگری بر این است که بیش از ظرفیت بازار مرکز فروش ساخته شده است.
برای بررسی وضعیت مراکز تجاری و این که «آیا شهر مشهد از لحاظ اقتصادی ظرفیت این همه مرکز تجاری و بازار را دارد یا خیر» به سراغ برخی از مراکز تجاری این شهر رفتیم.
الماس شرق یکی از مجتمعهای تجاری شهر مشهد است که در منطقه نمونه گردشگری قرار دارد و در 6 طبقه و 1238 واحد تجاری ساخته شده است. هرچند واحدهای تجاری الماس شرق تقریبا به طور کامل پر است اما وقتی پای صحبت کسبه این مجتمع مینشینیم، آسیب هایی از توسعه بیرویه مراکز تجاری در شهر مشهد مشاهده میکنیم که کمتر به آن توجه شده است.
فروشنده پوشاک با سابقه 8 سال کار در الماس شرق میگوید: بازار کشش این همه مغازه را ندارد، انگار به ازای هر زائر یک مغازه زده اند.
وی با بیان این که درآمد و هزینههای ما «سر به سر» شده است و سودی نداشته ایم، ادامه میدهد: 90درصد مغازه داران این مرکز، مستاجرند که در ظرف یک سال به علت مشکلات اجاره و نبود سود دهی، مغازه ها را خالی می کنند و کسان دیگری به جای آن ها میآیند.
این فروشنده با بیان این که الماس شرق 2 سال قبل در اوج بود، تاکید میکند: با گسترش مراکز تجاری به ویژه اطراف حرم، رونق این مرکز تجاری مثل سابق نیست چرا که زائر ترجیح میدهد همان اطراف حرم خرید کند.
فروشنده دیگر نیز با اشاره به این مطلب که الان ساعت 8 شب است و خیلی از همکارانم دشت اول امروزشان را هم نداشته اند، میگوید: وقتی دست زیاد شود، سود هم به تبع آن کم میشود آن قدر که گاهی چرخ یک مغازه نمی چرخد.
وی با تاکید بر این که از بیشتر شدن مغازه ها عمده فروش و سرمایه دار نفع میبرد نه خرده فروش، بیان میکند: هر چه مغازه بیشتر باشد، باید در آن جنس هم باشد، پس عمده فروش نفع میبرد. از طرفی مغازه بیشتر هم برای سرمایه دار نفع دارد چرا که با خرید مغازه و دریافت اجاره سود می کند. در واقع تنها از ارزش ملکش سود میبرد نه فعالیت اقتصادی.
این فروشنده میافزاید: از اوضاع بد اقتصادی صاحب های مغازه ضرری نمی کنند، چون آخر هر ماه اجاره شان را به هرشکلی باشد می گیرند اما این مغازه دار است که ضرر می کند، چون آخر ماه به اندازه کافی فروش نداشته است.
ظهور مغازه داران نابلد یکی دیگر از تبعات گسترش مراکز تجاری در شهر مشهد است که هرچند باعث شده واحدهای تجاری کمتر خالی بمانند اما از لحاظ اقتصادی نشان دهنده بی ثباتی و شغل های کاذب است.
یک فروشنده ضمن اشاره به این مطلب میافزاید: زیاد شدن مغازه بدون برنامه ریزی و بهبود اوضاع اقتصاد باعث ایجاد شغل های کاذب شده است. یعنی خیلی از افرادی که هیچ تخصصی و زمینه ای برای تجارت و مغازه داری ندارند، اقدام به اجاره یک مغازه میکنند اما سر یک سال نشده یا ورشکسته می شوند یا خسته؛ لذا مغازه راخالی می کنند و پشت سرشان باز عده ای دیگر هستند که با اجارههای بیشتر حاضر میشوند که مغازه را در اختیار بگیرند اما نمی دانند که انتهای آن چیست. این قشر عمدتا جوانان و زنان مطلقهای هستند که سرمایه را از طریق مهریه یا جای دیگر دراختیار دارند و وارد بازار تجارت میشوند.
مرکز تجاری وصال نیز در مجاورت الماس شرق در6 طبقه قرار دارد که هم اکنون فقط 2 طبقه آن واحدهای تجاری فعال دارد.
یکی از مغازه داران این مرکز نیز در پاسخ به این سوال که «آیا مشهد ظرفیت این همه مرکز تجاری را دارد؟»میگوید: من نمی دانم افزایش این همه مراکز تجاری کار درست یا نادرستی است اما اگر مدیریت و برنامه نباشد، مثل مجموعه وصال می شود که بعد از یک سال هنوز مغازه های آن خالی است. مجموعه سپاد مدیریت این مجموعه را به صورت شورایی کرده و در اختیار مغازه داران قرار داده است، برای همین شاهد کم بودن تبلیغات و خالی بودن مغازه ها هستیم.
مرکز تجاری آسمان واقع در منطقه17شهریور نیز یکی دیگر از مجتمعهای تازه تاسیس است که دارای پارکینگ طبقاتی نیز است.
هرچند این مرکز به صورت مدرن و شیک و در4 طبقه ساخته شده و طبقه همکف آن تقریبا پر است اما طبقه منفی یک 80 درصد مغازه فعالاند و طبقه منفی 2 با محدود مغازه های فعال، تقریبا خالی است، طبقه مثبت یک نیز فقط حدود 30 درصد مغازه ها فعال است.
یکی از مغازه داران مجتمع میگوید: حدود 13 مرکز تجاری در همین منطقه 17 شهریور و اطراف مرکز تجاری آسمان در حال ساخت است که باعث شده این منطقه اشباع شود.
مرکز تجاری سروش واقع در خیابان نواب صفوی (پایین خیابان) نیز در 3 طبقه ساخته شده است و مثل همه مراکز تجاری مغازه های طبقه همکف پر است اما طبقه مثبت یک تقریبا خالی است و تعداد محدودی مغازه یا شرکت فعال شده اند. به گفته مغازه داران، طبقه منفی یک هم به تازگی با حضور چند مغازه دار از سوت و کوری درآمده است وگرنه تا مدتی قبل این طبقه هم خالی بود.
اکثر حاضران در این مرکز، مستاجرند و تاکید داشتند که در انتهای سال چرخشان نمی چرخد اما این سرمایه دار و عمده فروش است که پول ملک و تولیدش را میگیرد، درحالی که مغازه دار نتوانسته جنس خود را بفروشد.