گفتوگوبامدیراولین بوستان موضوعی کشور
تعداد بازدید : 0
پارکی برای زیارت
نویسنده : علیرضا ثبتی
پارکهای موضوعی و آموزشی در دنیا بستر مناسبی برای انتقال مفاهیم با بهرهگیری از هنرهای تجسمی و قالبهای مختلف مدیا، سرگرمی و المانهای حجمی برای ترویج و تبیین بهتر آنها هستند. نمونه معروفترین این پارکها را در آمریکا، اروپا و چین و ژاپن می توان یافت. کمپانیهای بزرگ فیلم سازی در دنیا مانند کمپانی آمریکایی دیزنی با بهرهگیری از شخصیتهای فیلمهای کارتنی خود پارکهای موضوعی معروفی را حتی خارح از آمریکا و در توکیو و پاریس ساخته است. در دیزنیلند، دنیای بازی بچهها، مجموعهای از فعالیتهای مختلف، بازی، سرگرمی، فروشگاههای متعدد برای فروش اجناس با مارك و اشكال شخصیتهای دیزنی وجود دارد. بازیها همه نشأت گرفته از فضاهای خیالی و كارتونی هستند كه به شدت كودك را تحت تاثیر خود قرار میدهند. اخیرا نیز این کمپانی پارک موضوعی آواتار برگرفته از فیلم معروف جیمز کامرون را در پارک پادشاهی حیوانات فلوریدای آمریکا ساخته است. در این پارک بازدیدکنندگان با کوههای خارق العاده و شناور روبرو میشوند و از درون جنگلی شبانه عبور میکنند که از درختان آن نور ساتع میشود و فضای رویایی فیلم آواتار را تداعی میکند. کمپانی «فاکس قرن بیستم» نیز با بودجه 125 میلیون دلاری، اخیرا در حال ساخت پارکی موضوعی با محوریت شخصیتهای معروف فیلمهای خود مانند «عصر یخبندان»، «زندگی پی»، « شب در موزه» و ... در حومه شهر کوالالامپور مالزی است که گفته میشود تا سال 2016 به بهرهبرداری میرسد. این پارکها علاوه بر جنبههای تبلیغاتی خود و ترویج سبک زندگی مطلوب غربی بهخصوص برای کودکان مجموعههای اقتصادی ویژهای با گردش مالی قابل توجهی هستند که بهخصوص در 20 سال گذشته بهرهگیری از آنها به شدت مورد توجه قرار گرفته است.
سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری مشهد نیز با احداث پارک موضوعی زیارت در بوستان وحدت در سال 1390 هرچند با فاصله زیاد از جذابیتها و تکنیکهای مهندسی پارکهای موضوعی دنیا در این عرصه قدم گذاشته است که به عنوان اولین تجربه در کشور اقدامی ستودنی و بسیار ارزشمند است. هرچند مسئولان این طرح به دلیل بافت فرهنگی و اقتصادی زائران نگاه اقتصادی چندانی به آن نداشتهاند اما به عنوان تنها نمونه اجرا شده از این جنس قابل بررسی است. با حجتالاسلام وهابزاده مدیر این پارک در خصوص نگاهش به اقتصاد زیارت و فعالیتهای این پارک به گفتوگو نشستهایم که در ادامه خواهید خواند.
آیا زیارت و اقتصاد با هم قابل جمعند و میتوان به زیارت نگاه اقتصادی هم داشت؟
نگاه اقتصادی به مقوله فرهنگ کار پسندیدهای نیست اما به این معنا نیست که نمی توانیم فعالیتهای فرهنگی داشته باشیم که جنبه اقتصادی هم داشته باشد بلکه باید به اصل و فرع بودن آن توجه کرد. اگر دید ما نسبت به قضیه اقتصادِ زیارت این باشد که اصل، زیارت است و درکنار آن مسائل اقتصادی نیز مطرح شود، این نگاه مناسب است؛ اما گاهی اصل را بر درآمدزایی از قِبَل زیارت میگذارند که رویکردی اشتباه است. مسئله دیگر این است که آیا بین گردشگری و گردشگری زیارت رابطهای وجود دارد یا خیر، یعنی مفهوم اعم و اخص است یا متباین؟ عناصر گردشگری و گردشگری زیارت چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟ عقیده بنده این است که این دو مفهوم متباین است زیرا عناصر متفاوتی اینها را تشکیل میدهد. ما ابتدا باید در تعاریف دقت کنیم. اساس اقتصاد، نفعبری است اما اساس اقتصاد زیارت نفعبری نیست بلکه زیارت بهینه است. ما در حوزه گردشگری زیارت هم به بازنگری در تعریف نیاز داریم. برای مثال پدیده شاندیز باعث شده است که مردم برای دیدن آن بیایند و سپس به زیارت بروند.
آیا در این فرهنگسرا و بوستان موضوعی زیارت، اقدامی برای تبیین و فرهنگسازی در این زمینه انجام شده است ؟
ما باید به دنبال هندسه ای از مفاهیمی باشیم و در ذیل آن پیوستهایی را آماده کنیم تا تبیین کننده خدمات و سایر مسائل در موضوع زیارت باشد.
برای همین شما از حرم مطهر که دور میشوید دیگر هویت یک شهر مذهبی را حس نخواهید کرد. این آسیب در قم کمتر است زیرا گنبدها و معماری سنتی و اسلامی، هویت شهر را حفظ کرده است.
در سال 90 مجموعه کانون چشماندازاندیشه، هندسه مفاهیم بوستان موضوعی زیارت را آماده کرد؛ عمده منابع با اتکا به سخنان حضرت امام رضا(ع) مطالعه و هندسه مفاهیم آماده شد.
بوستان موضوعی زیارت اولین بوستان موضوعی در کشور است، کارویژه این نوع پارکها چیست؟
«پارکهای موضوعی» یا به عبارتی «پارکهای تماتیک» در تمام دنیا به عنوان یکی از ابزارهای انتقال مفاهیم کاربرد دارد. دیزنی لندها و پارکهای هری پاتر از این جملهاند و خیلی از مفاهیم به صورت نرم و ناخودآگاه به مخاطب منتقل می شود. ایده بوستان موضوعی زیارت از پارکهای تماتیک خارج از کشور به ویژه از چین مطرح شد و ما خواستیم که مفاهیم دینی را از این طریق منتقل کنیم.
پارک یا بوستان زیارت 3فاز دارد. فاز1 که ساخت و ساز آن در سال 91 تمام شد شامل نمایشگاه مفهومی زیارت، نمایشگاه تجلی آفتاب، نمایشگاه "راه کجاست؟ راهنما کیست؟"، نمایشگاه حالات و احوالات بزرگان، قسمت کبوترانه، سالن همایشها برای جُنگ زیارت و فضایی به نام عکاسخانه برای گرفتن عکس یادگاری و فروشگاه محصولات فرهنگی است.
طراحی فاز2 نیز تمام شده و در حال دریافت مجوز است. این فاز شامل یک نمایشگاه مفهومی با پیام محوری رهبر معظم انقلاب در سال 63 است که می فرمایند:"ما که نباید فقط به مرقد امام علی ابن موسی الرضا(ع) اظهار ارادت کنیم ایشان امام ما هستند زندگی ایشان برای ما یک پیامی دارد. آن پیام چیست؟ آن پیام را در یک کلام خلاصه می کنم. پیام زندگی پرماجرای حضرت علی ابن موسی الرضا به ما عبارت است از: مبارزه دائمی و خستگی ناپذیر." و این نمایشگاه سه رکن اصلی دارد: زائر، مزور، زیارت.
باتوجه به چشمانداز مشهد 1417برای فاز3 نیز به دنبال کار کاملی هستیم. فقط در سال گذشته 125 هزار نفر از این بوستان دیدن کردند که حدود 60 درصد بومی و 40 درصد زائران ایرانی و غیرایرانی بودند.
هندسه مفهومی بوستان زیارت که گفتید چه ابعادی دارد و با توجه به عملکرد بوستان، آیا این هندسه به طور کامل عملیاتی شده است؟
انجام هرکاری برای اولین بار با نواقص زیادی همراه است. اما پس از تدوین هندسه مفهومی کسی آن را رد نکرده است البته نقدهایی داشتهاند. ما در هندسه مفهومی مسئله، موضوع ضمن مسئله، پیام و مستندات پیام و مصادیق پیام را مشخص کردیم و آن را در اختیار افرادی قرار دادیم که باتوجه به آنان سناریوهایی را ترتیب دهند. حال این افراد میتوانند حجمساز، طراح نمایشگاه، فیلمساز یا گروه تئاتر باشند.
ایراد عمده، پازلی نگاه نکردن به این پارک بود. به عبارتی ما اگر به دنبال انتقال مفهوم خاصی باشیم باید قسمتهای مختلف بوستان را بهگونهای پازل مانند برای انتقال مفهوم مدنظر ایجاد میکردیم لذا ارتباط بین نمایشگاه مفهومی زیارت، نمایشگاه حالات و احوالات بزرگان با نمایشگاه سیره امام رضا(ع) و یا نماهنگهای درحال پخش مشخص نیست که البته از یک منظر این مسئله نقطه قوتی است زیرا موضوعات و تنوع پیامها برای مخاطبان مختلف مناسب است و هرکسی باتوجه به علاقه ای که دارد جذب میشود اما بهتر بود تمام این ابزارها برای انتقال یک مفهوم به کارگرفته میشد.
در بعضی قسمتها مخاطب بازیگر بود و برخی مراحل نمایشگاه تماشاچی! آیا هدف اصلی شما همین بوده است؟
یک ایراد عمده دیگر همین است که مخاطبان ما گاهی اوقات خود بازیگر نمایشگاه میشوند و گاهی مخاطب بازیگران ما. در یک قسمت درحال قدمزدن در بهشت هستند یا در قبر قرارمیگیرند.
با این حال فاز 2 به گونهای است که مخاطب همیشه به صورت بازیگر است، یعنی وقتی مخاطب در حال گذشتن از تونل زندگی است سردرگمی را در وی ایجاد میکنیم و بعد در این سردرگمی وارد سفینه النجاه میشود. نکته دیگر که فاز2 نسبت به فاز1 برتری دارد القای حس همراه بودنِ با امام(ع) است و پلنها به گونهای طراحی شده که مخاطب احساس کند در هر لحظه کنار امام(ع) است. برای مثال هنگامی که در مدینه است به عنوان یکی از مردم مدینه، در حال مشاهده ولادت حضرت است و یا در هنگام وداع، فضایی فراهم میشود که خود بدرقه کننده امام(ع) است تا مخاطب درگیر با داستانها شود.
غیر از بوستان موضوعی زیارت، آیا مورد مشابهی در کشور یا مشهد راهاندازی شده است؟
در ایران به این گونه پارکها توجهی نشده و فقط 6 پارک موضوعی در مشهد توسط سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری مشهد در حال احداث است. البته نقدی که وجود دارد این است که واقعا پارک موضوعی نیست اما در فازهای تکمیلی به این هدف نائل خواهیم شد. ما به دنبال انتشار کتابی در بوستان زیارت هستیم که اساس پارکهای موضوعی را تبیین میکند و در پایان این کتاب فاز3 را به صورت اجمالی و کلی توضیح دهیم.
همان طور که فرمودید زائران بخشی از مخاطبان این بوستان هستند؛ نحوه اطلاع رسانی برای ترغیب زائران چگونه بوده است؟
درمرحله اول تبلیغات تلویزیونی انجام شد که اثربخشی خوبی داشت اما حجم خوبی نداشت چرا که محدودیتهای اقتصادی اجازه این گونه تبلیغات را از ما گرفت، گام دوم شناسایی سرشاخههای تورهای زیارتی مشهد و نهادها و سازمانهایی بود که در مشهد اردو برگزار میکنند. ما با آژانسهای مسافرتی ارتباط برقرار کردیم؛ از جمله بازدیدکنندگان عمده بوستان زیارت اعضای همین اردوها هستند. یکی از مشکلات ما این است که وقتی با برخی شرکتهای هواپیمایی طرح موضوع کردیم، هزینهای را برای این کار مشخص کردند. با این حال فرودگاه شهیدهاشمینژاد همکاریهایی کرد که بسیار مفید واقع شد.