«هشت بهشت قرآن وعترت»از ایدهپردازی تا واقعیت
درگفتوگوبامهندس خلقی، طراح مجموعه
مهندس غلامعلی خیاط خلقی كارشناسی ارشد خود را در رشته تكنولوژی از دانشگاه پیتسبورگ آمریکا گرفته است. ایدهپردازیهای بزرگ در سطح ملی از ویژگیهای خلقی است. شخصیتی پرشور دارد و اعتماد به نفس فردی و ملی در تک تک کلماتش موج میزند. جالب است که بدانید خلقی همان کسی است که طرح جنجالی انتقال آب خزر به کویرهای ایران را ارائه کرده است. طرحی که این روزها دوباره بر سر زبانها افتاده و موافقان و البته بیشتر مخالفان درباره امکانسجی آن اظهارنظر میکنند. خلقی احداث مساجد زنجیرهای الاسلام در آمریكا سال 1360 و طرح اولیه گسترش پارك كوهسنگی مشهد در سال 1368 و طرح مونوریل مشهد در سال 1368 و تونل مشترك تاسیسات شهری از جنس فایبر گلاس را نمونههایی از طرحهای خود برمیشمرد.
طرح «هشت بهشت قرآن و عترت» خلقی که طرحی فرهنگی-اقتصادی فارغ از محقق شدن یا نشدنش و علیرقم انتقادهایی که برخی کارشناسان به او و طرحهایش دارند از این نظر برای ما جالب بود که بالاخره یک نفر در مشهد پیدا شده است که نگاهی متفاوت و بزرگ به پروژههایی از جنس اقتصاد زیارت دارد. طرحی که سعی دارد به سیاحت و تفریح از دریچه معنویت نگاه کند. خلقی میتوانست مانند برخی دیگر از طراحان، مجموعههایی مانند پدیده طراحی کند یا یک موجهای آبی بینالمللی! راه بیندازد اما او طور دیگری به مشهد و ظرفیتهایش مینگرد. تا قبل از کلید خوردن پروژه پدیده شاندیز بسیاری طرح مهندس خلقی را غیرعملی میدانستند اما با همه انتقادهایی که به رویکرد پدیده وارد است انجام این پروژه نشان داد اینگونه طرحهای بزرگ در مشهد قابل اجراست.
لطفا درباره فلسفه و دلایل شکل گیری ایده طرح هشت بهشت بگویید.
مشهد مقدس جایی است که امام رضا(ع) میفرمایند:« به خدا قسم که اینجا باغی از باغهای بهشت است»، پیامبر اسلام(ص) نیز میفرمایند: «هرکس به دیدن پاره تن من در توس برود انگارمرا زیارت کرده وهرکس مرا زیارت کند خداوند گناهانش را میبخشد». در جای دیگر امام كاظم (ع) نیز میفرمایند: « انگار هزار حج مقبول به جای آورده است».
سوالی که مطرح میشود این است که چگونه مشهد به عنوان محل شهادت امام رضا(ع) باغی از باغهای بهشت میشود؟ پاسخ به این سوال مقدمه ای دارد که بسیار مهم است، امام رضا (ع) میفرمایند: «هرکس با معرفت به زیارت من بیاید من بهشت را برایش شفاعت میکنم .»
از کلام امام رضا (ع) مشخص است کسانی که به زیارت میآیند این دو موضوع یعنی معرفت و زیارت باید توامان در آنها باشد. اگر کسی با شناخت به حرم مطهر برود، قلبش پاک میشود و قلب مومن همان باغی ازباغهای بهشت است.
فعالیتهای ما باید بر اساس همین قسم جلاله ای باشد که امام رضا(ع) فرموده اند، معرفت به امام رضا(ع) و عارفاً به حق او، یعنی اینکه مردم امامت و ولایت را درک کنند، امامت و ولایتی که از پیامبر(ص) و ولایت امام علی (ع) شروع میشود و تا امام زمان(عج) ادامه دارد، كه این ولایت همان اطاعت خداوند یكتا است.
وقتی چنین درکی داشته باشیم من اگر هتل هم میخواهم بسازم باید به این قصد باشد یا مثلا شهربازیای که در مشهد ساخته میشود باید بازیهایی داشته باشد که انسان را به خدا نزدیک کند، معرفت و شناخت الهی بدهد، در حالی که امروز شهربازی درست کردهایم که همه اش غربی و نماد سیندرلا و مرد عنکبوتی و... است، ولی در طرح هشت بهشت قرآن دو شهر بازی كامل با مفاهیم قرآنی پیش بینی شده است.
با همین مقدمه درباره طرحمان به قرآن مراجعه کردیم تا به پاسخ این سوال برسیم که آیا درمشهد اماکن مذهبی بسازیم که یادآور خدا باشد یا اینکه جاهایی بسازیم که تفریحی باشد و ربطی به این موضوع نداشته باشد.
سوره کهف داستانی در مورد اصحاب کهف روایت میکند: وقتی که برمردم اعم از مومنان، کافران و منافقین روشن میشود که اصحاب کهف در آن غار بوده و به اراده خداوند مرده و زنده شده اند، عدهای میگویند بیاییم یک عمارتی اطراف اینجا بسازیم که مردم به خاطر این عمارت بیایند و بعد به زیارت بروند. این نظر، همان نظر کافرین ومنافقین بود، عده ای دیگر میگویند به جای اینکه عمارتی بسازیم، بیاییم محل عبادتی بسازیم که مردم نماز بپا دارند و درضمن زیارت هم بروند. ایده دوم در قرآن مورد تایید قرار گرفته است.
یک مسئله ای دیگر مربوط به آیه «الا به ذکر الله تطمئن القلوب» که یعنی انسان با یاد خدا قلبش آرامش میگیرد. مکانهایی مثل شهربازی، پارکهای آبی و بازار برای انسان آرامش نمیآورد بلکه فراموشی موقت میآورد و بعد از مدتی انسان دوباره ناآرام میشود؛ آنچه برای آرامش در احادیث توصیه شده، رفتن به عبادتگاه زیارتگاه وزیارت اهل قبور است.
پس تمام احادیث و آیات دال بر این است که حرم مطهر را باید در همه مشهد گسترش دهیم. یعنی تمام اماکن اطراف باید ما را به یاد خدا بیاندازد. بایستی حرم رضوی را بزرگ کنیم، و فرهنگ رضوی را در مشهد گسترش دهیم نباید حرم رضوی فقط به چهار دیوار حرم مطهر حضرت رضا(ع) محدود باشد.
طرح «هشت بهشت قرآن » نیز با همین هدف است که هم به یاد خدا باشیم و هم با تفریح همراه با معرفت موجب گسترش اقتصاد مسلمین شویم. این بهتر از این است که صرفا به مادیات فکر کنیم. در تفسیر المیزان میگوید آنهایی که این مجموعهها را میسازند نباید ادعا کنند که برای این خاطر است که مردم وقتی میآیند ابتدا به این مکانها بروند و بعد به زیارتشان برسند. اگرکسی چنین نیتی داشته باشد، دارای نفاق است و فقط به خاطر دنیایش این کار را میکند .
در شهر مشهد عده ای میگویند مشهد اصلا کارکرد تفریحی ندارد و عده ای نیز میگویند وجود اماکن تفریحی و اقتصادی نیاز است اما باید در جهت زیارت باشد، درباره این جهت گیری که در سخنان شما بود بیشتر بگویید.
این جهت گیریها الان درحد حرف بین مسئولین مانده است بله یکی از آقایان گفته بود اصلاً مشهد کارکرد تفریحی ندارد و تفریح جزء وظیفه مسئولین شهر مشهد نیست. خیلیها هم میگویند نیاز هست منتها با جهتگیری درست. آن جهتگیری صحیح چیست؟ از کجا و چطور باید شروع شود؟ الگو آن چی هست؟ مثلاً بعضی آقایان گفتند نیازی نیست ما درمشهد موجهای آبی داشته باشیم اینها بروند جای دیگر و اینجا پایتخت معنوی است و ... جمع این دو، ظرافت خاصی میخواهد که باید مراقبتهای زیادی داشته باشیم که یک طرف سنگین نشود.
من دقیقاً این موضوع را باز کردم و برایش خط کش دادم، تفریحاتی که در جهت « عارفاً به حقه» در مشهد حرکت میکند، بلااشکال هستند ولی تفریحاتی که مردم را از این مسیر، دور میکند، راه غلطی را میروند.
اگر هم چیزی تا کنون ساخته ایم، حالا میتوانیم آن را جهت بدهیم، عیب ندارد یک جاهایی را ساخته ایم حالا میشود با تغییراتی آن را جهت دهیم تا انسان را به یاد خدا بیاورد نه اینکه از یاد خدا دور کند.
بسیاری از زائران بخصوص جوان ممکن است روح زیارت را درک نکنند. فقط زیارت رفتن آنها را خسته میکند بنابراین دنبال موجهای آبی وشهربازی است تا تفریح کند. اما اگر قبل از زیارت این معرفت به هر مقدار ممکن ایجاد شد به همان مقدار شوق زیارت و درک روح آن و در نتیجه آثار و برکات آن بیشتر میشود. طرح هشت بهشت سعی دارد در حد امکان و به وسیله ابزار روز این معرفت را ایجاد کند. انسان با آموزش معرفت پیدا میکند، من نمیگویم بیست ساعت زیارت بروند، بلکه میگویم بیست ساعت بیاموزند تا کیفیت زیارتشان را ارتقا دهند. مصداقش یعنی همین طرح هشت بهشت قرآنی را كه ساختهایم، هرچیزی که درجهت سخنان امام رضا (ع) بسازیم ولو پارک آبی، شهربازی، مجموعه تجاری، هتلهای درجه یک بسازیم، اما چون در جهت سخنان امام رضا(ع) است خوب است و گرنه نتیجه بدی دارد.
طی سالهای اخیر در شهر مشهد چیزهایی ساخته ایم که این جهت گیری را ندارند و حتی جهتی مخالف دارند، برای اینها چه باید کرد؟
بایستی مطالعه کنند و در جهت مناسب تغییر دهند، به عنوان مثال یک پژوهشگر کتابی نوشتهاند در مورد بازیهای اسلامی که 150 بازی از قرآن است، ما این را به شهربازیهای قرآنی تبدیل کردیم و ممکن است 500 بازی برای شهربازی آیات هم درست کنیم که وقتی بچهها میروند، هم لذت ببرند و هم با معارف قرآن آشنا میشوند، قصص انبیاء را درک کنند و اوقات فراغت شان پر شود. اگر قراراست شهربازی درست کنیم باید اینها را درآن جای بدهیم.
بعضی ازآقایان که حاکمیتی به مسئله نگاه میکنند، میگویند چون بخش خصوصی است، ما میتوانیم مشورت بدهیم اما نمیتوانیم جلویش را بگیریم.
حرف من این است که آیا طرحهائی مثل طرح هشت بهشت که فعلا بخش خصوصی متمایل به آن است، جذابیت دارد یا ندارد؟ به نظر من جذابیت دارد. این طرحی که ما در حال پیاده سازی هستیم، اولاً بخش خصوصی است والگو سازی برای سایر سرمایه گذاران بخش خصوصی است. ثانیا جاذبه ای معنوی است که وقتی با باهنر وهیجان ترکیب میشود جاذبه اش چندین برابر میشود.
کسانی که شهربازیهای غربی میروند، بعد از چند مرتبه خسته میشوند اما اگرهمان شهربازی در جهتهای معنوی و شناخت وآموزههای فرهنگی باشد، جاذبه اش اینقدر زیاد میشود که به دفعات خسته نمیشوی.
در مشهد نمونههایی همچون پارک زیارت داریم، با این که ظاهرا جهتگیری مناسبی هم دارد اما چندان موفق نبوده است. دلیل این عدم موفقیت چیست؟
برای اینکه حرفهای و مخاطبپسند کار نکردند، برای اینکه روی آن به اندازه کافی فکر و وقت نگذاشتند.