مدیرعامل آبفای مشهد در گفت و گو با رصد:
تعداد بازدید : 0
تفکیک آب شرب و بهـداشتی
تا مدتی حد بحران را عقب میبرد
مردم یک سوم قیمت واقعی آب را پرداخت میکنند
با آن که شرایط دشت مشهد از لحاظ سفرههای آب زیرزمینی در شرایط بحرانی است و برخی از کارشناسان و مسئولین صحبت از بحران در تامین آب طی 20 و حتی 10 سال آینده از دشت مشهد میکنند، اما تامین آب شرب آن قدر حیاتی است که با وجود 360 حلقه چاه برای تامین آب شرب مشهد، 40 حلقه چاه جدید طی سال گذشته حفرشدهاست؛ هرچند مسئولین در پی حفظ آرامش مردم هستند، اما زنگ هشدار به صدا در آمدهاست! جهت بررسی این مسئله سراغ مدیرعامل شرکت آبوفاضلاب مشهد، مهندس علیرضا طباطبائی رفتیم، گفته وی مبنی بر تغییر رویکرد این شرکت به سمت مدیریت منابع آب سطحی و کاهش استفاده از سد دوستی، موید همین زنگ هشدار است. طباطبائی معتقد است تا زمانی که قیمت واقعی آب از مردم گرفته نشود، مصرف نیز کاهش پیدا نخواهد کرد. مشروح این گفتوگو را در ادامه بخوانید؛
میزان تولید آب در مشهد چه مقدار و از چه منابعی است و چه میزان از آن را مصرف میکنیم؟
به علت وجود بارگاه امام رضا(ع) رفتار مصرف آب مشهد با شهرهای دیگر کشور متفاوت و تابع یک شرایط خاص است. منابع تأمینکننده آب برای شهر مشهد در حال حاضر ۳۶۰ حلقه چاه در محدوده داخل شهر و عمدتاً غرب مشهد، دو رشته قنات، یک دهنه چشمه و سدهای کارده، طرق و دوستی هستند؛ مهمترین منبع آبی شهر مشهد، سد دوستی است که در سال گذشته ۵9 درصد آب شهر مشهد را تأمین کرد و 35 درصد هم از چاهها و مابقی هم سایر منابع بودند. در سال گذشته ۲۱۸ میلیون مترمکعب آب تولید و مصرف شد که ۱۲۸ میلیون آن از سد دوستی بود.
امسال هم همین گونهاست؟
امسال با توجه به محدودیتهایی که در ذخیره آب سد دوستی بود عملاً رویکردمان متفاوت و بحث مدیریت منابع آب سطحی تعریف شد. در حال حاضر درصد تأمین آب با گذشته متفاوت شده،۴۰ درصد از محل سد دوستی و مابقی از محل چاهها و سایر منابع است. این از شرایط تأمین و مصرف سال گذشته بود.
این تغییر در برداشت از سد دوستی، به علت یافتن منابع جدید آب است؟
منابع جدید نیست، عملاً داریم از ظرفیت منابع موجودمان استفاده میکنیم. چون آب ورودی به سد دوستی کم شده، باید این منبع را مدیریت کرد و برای لحظات اوج مصرف نگه داشت. قبلاً رویکردمان استفاده حداکثری از سد دوستی بود، اما الان با توجه به شرایط موجود، این مسئله مدیریت میشود، یعنی ظرفیت استفاده ۶۰ مترمکعبی در ثانیه را داریم اما برای نگه داشتن بازه یک ساله و گذر از پیکهای مصرفی است.
این باعث میشود که از سفرههای زیرزمینی که شرایط بحرانی دارند، استفاده کنید و چاههای جدید بزنید!
با توجه به شرایط خشکسالی لازم بود تابستان امسال استفاده از ظرفیت منابعی را که در اختیار داریم به حداکثر برسانیم. کاهش آبدهی باعث شده آنچه میتوانیم و مجاز هستیم از دشت برداشت کنیم، کاهش پیدا کند. چاههای جدیدی که در رسانهها مطرح میشود، ایجاد ظرفیتی است که به حد مجازمان برسیم، اگر چاهی داشتیم با آبدهی ۲۰ لیتر الان ۱۷ لیتر شدهاست، عملاً ۳ لیتر کمتر میتوانیم از آن ظرفیت استفاده کنیم؛ در مجموعه چاههایمان به عددی میرسیم که برای حفظ ظرفیتمان فقط در شرایط اضطرار به سمت زدن چاههای جدید رفتیم؛ چون با آب مشهد به هیچ وجه نمیتوان شوخی کرد. بنابراین از این چاهها در شرایط معمولی استفاده نمی شود.
با توجه به شرایط مشهد و بحران کمبود آب، برای مدیریت منابع آب شرب چه اقداماتی صورت گرفتهاست؟
ما در مدیریت منابع آب، سه رویکرد عمده باید داشتهباشیم، مدیریت در حوزه تأمین، مصرف و توزیع؛ عملا باید در هر سه به صورت موازی فعال باشیم. با توجه به رشد جمعیت و ارتقاء فرهنگ مردم، باید به سمت ارتقاء بهرهوری منابع تأمین برویم و از سوی دیگر به فکر پیدا کردن منابع جدید هم باشیم که غیرقابل انکار است. در حوزه توزیع فعالیتهای مختلفی را برنامهریزی کردهایم، به عنوان مثال مدیریت هدررفت؛ مشهد به لحاظ مدیریت هدررفت جزء بهترین شهرهای کشوراست؛ نرم کشوری سال ۹۱ در زمینه آبهای بدون درآمد25.5 درصد بود، در حالی که متوسط مشهد ۲۲ درصد بوده؛ هدررفت هم در کشور 23.7 بوده و در مشهد 20.7 درصد بوده است.
برای سال 92 هنوز آمار كشوری اعلام نشده اما آب بدون درآمد مشهد 21.9 و هدر رفت 20.7 درصد است. ما هر سه سال یک بار، کل شبکه مشهد را نشتیابی میکنیم، این هزینه به این معنی است که جاهایی که میشود آب را حفظ کرد، کارمان را انجام دادهایم؛ علاوه بر این مدیریت انشعابهای غیرمجاز یا مدیریت هوشمند فشار که در حال حاضر در حال انجام است. رفتار مصرفی شب و روز در شبکه متفاوت است، توسعه تله متریک یکی دیگر از کارهاست، ما یکی از مدرنترینهایش را در مشهد ایجاد کردهایم. رفتار شبکه و شناسایی آسیبها و اصلاح آن در اختیار همکاران آبفای مشهد است. در حوزه مصرف دو بخش داریم، یک بخش فرهنگی و یک بخش عملیاتی و اجرایی؛ در بخش فرهنگی، نمونههای مختلفی در سطح کشور از گذشته دور اتفاق افتاده که عمدتاً توسط رسانهها با موضوع آگاهی و اطلاعرسانی بودهاست. بخش دیگر توسعه استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف میباشد، خیلی از مردم ما اطلاع ندارند نوع یک سردوشی حمام چقدر بر میزان آب تأثیرگذار است. این درحالی است که ۴۰ درصد مصرف آب هر خانواده در حمام و ۳۵ درصد در آشپزخانه است.البته در مشهد به لحاظ سرانه مصرف خانگی آب نزدیک ۱۲۷ تا ۱۳۰ لیتر در شبانه روز میباشد درحالی که متوسط کشور حدود ۱۵۰ لیتر است، این نشان میدهد ما هم فشار اضافه را از شبکه برداشتیم و هم این که مردم به خاطر اقلیم منطقه پذیرفتند که وضعیت آبیمان چگونه است.
نگاه آب محوری ضروری است، آب باید محور توسعه باشد. استفاده چند باره از آب، بازچرخانی آب که برای اولین بار در استان خراسان رضوی اتفاق افتاد، در برنامههایمان است. هیچ گریزی هم جز اینها نداریم، سال به سال محدودیتهای اقلیمی بیشتر میشود و همزمان مصرف هم بالا میرود، قطعاً باید رویکردمان را نسبت به این شبکه عوض بکنیم، با رویکرد سنتی نمیشود ادامه داد.
یکی از روشهایی که در رسانهها مطرح میشود؛ بحث جداسازی آب شرب از بهداشتی است، در این راستا چه کردهاید؟
با توجه به شرایط مشهد از سال ۸۵ و ۸۶ این به ذهن رسید که مثل همه کشورهای دیگر که در اطراف ما هستند، بحث جداسازی آب شرب و بهداشتی را جدا کنیم. از آن سال مطالعات جامعی را شروع کردیم، برای این که آسیبهای این مطالعات را بیابیم، در یک منطقه پایلوت وارد اجرای تأسیسات شدیم که در حاشیه منطقه ثامن است. حاشیه این منطقه شاخصهای خاصی دارد، تراکم زائر بسیار بالاست و جمعیت ساکن به نسبت ناچیز است، رفتار زائر هم استفاده از آب بستهبندی است. برای تحقق این کار یک سری مجوزها نیاز داشتیم مثلا بحث استاندارد کیفی آب بهداشتی که در تهران در حال پیگیری است؛ تا الان چنین استانداردی نبوده است.
با این جداسازی کاهش مصرف اتفاق میافتد؟
منابعی آبی وجود دارد که بنا به پارامترهای استاندارد، قابلیت استفاده برای شرب را ندارد، علاوه بر این کدام منطق اجازه میدهد که آب شرب را برای مصارف غیرشرب استفاده کنیم؟
در اصل موضوع که هیچ شکی نیست اما در مورد منطقه ثامن گفته میشود که به علت آلودگی قابلیت شرب ندارد، برای همین به دنبال استفاده بهداشتی هستید.
این خیلی موضوع مهمی است و ما در حال رصد آن هم هستیم و همکاران آب منطقهای هم در حال کنترل این هستند، اما من به طور عام دلیلش را گفتم. این مسئله حد بحران را میتواند عقبتر ببرد و فرصت بدهد که بتوانیم به دنبال منابع جدید باشیم. کاهش مصرف هم زمانی اتفاق میافتد که قیمت واقعی باشد وگرنه این جداسازی تنها ایجاد یک منبع جدید است که به آن منبع از دست رفته گفته میشود.
همان طور که اشاره کردید یکی از اهرمهای مدیریت مصرف، تعیین مناسب قیمت آب باشد. در حال حاضر قیمت تولید آب چقدر است و چه قدر از آن را مردم پرداخت میکنند؟
قیمت تقریباً با نرم کشوری یعنی هزار تومان به ازای هر مترمکعب که سیصد تومانش را مردم میپردازند، برابری میکند.
باور کنید اگر قیمت واقعی گرفته نشود، تاثیر تمام این فعالیت هایی که گفتم، آن چنان نخواهد. باید به این سمت برویم که قیمت واقعی را به دست بیاوریم و براساس آن اقدام بکنیم، در حال حاضر مردم یک سوم قیمت تمام شده را می پردازند، دو سوم دیگر را مردم نمیدهند، درحالی که شرکت آبفا باید برای استهلاک تجهیزات هزینه بکند، علاوه بر این شهر هم بزرگ میشود و نیاز به توسعه شبکه است؛ با این شرایط مدام به سمت ضعیفتر شدن میرویم. قیمت اصلی آب درسبد خانوار چه قدر است؟ اگر عدد واقعی قیمت تمام شده آب را از مردم بگیریم، باز هم درصد قابل توجهی از سبدش نمیشود. به نظرم این مسئله بیشتر روانی است. این باعث میشود که شرکتهای آب و فاضلاب که وظیفه حفظ شرایط پایدار یعنی آب باکیفیت و خدمات ۲۴ ساعته را دارند، در تنگا باشند. عمده مصارف شهر مشهد زیر الگوی مصرف یعنی زیر ۲۰ مترمکعب در ماه است، اگر به ازای هر متر مکعب ۳۰۰ تومان درنظر بگیریم، میشود ۶ هزار تومان؛ اگر قیمت واقعی شود ۲۰ هزار تومان میشود، تفاوت ۱۴ هزار تومانی در هزینه یک خانواده چقدر تاثیر دارد؟ همین را مقایسه کنید با قبوض دیگر، اصلا آب جایگاهی جدی در سبد هزینههای خانواده ندارد، در حالی که ما برای تامین آب شهر مشهد مجبوریم به دورتر از این شهر برویم که هزینه گزافتری دارد؛ امروز از ۱۷۶ کیلومتری آب را به مشهد میآوریم، برای همین در سطح کشور عمده شرکتهای آب و فاضلاب، زیانده هستند.
گرچه مردم خشک شدن سدها را به چشمشان میبینند اما آمار درخصوص سدهایی مثل کارده و طرق چه میگوید؟
سد طرق ۱۴ میلیون مترمکعب آب، کارده ۹ میلیون مترمکعب و سد دوستی ۳۸۰ میلیون مترمکعب آب دارد.
سد ارداک چه زمانی وارد مدار تامین آب مشهد میشود؟
۱۱ کیلومتر خط انتقال سد ارداک ماندهاست که شرکت آب منطقهای در حال اجرای آن میباشد، ۱۵ میلیون مترمکعب در سال از آب این سد سهم شهر مشهد است و ظرفیتش هم حدود ۳۵ میلیون مترمکعب بیشتر نیست که رقم دقیقش را آب منطقهای باید بگوید.
اگر سددوستی از مدار تامین آب شهر مشهد خارج شود، راه حل جایگزین چیست؟
این مسئله بیشتر وابسته به شرایط اقلیمی است، این که سد چه شرایطی خواهد داشت، در حوزه شرکت آب منطقهای است. ولی در رابطه با گذر از شرایط امسال و سال آینده، بخشی از راه حلها در حوزه مصرف و توزیع است که اشاره کردم.
در بحث مدیریت فشار، گاهی مردم به سمت استفاده از پمپهای فشار می روند، بدین ترتیب اثری بر مدیریت مصرف ندارد!
از لحاظ فنی یک فشار شبانه داریم، چون مصرف پایینتر است، ما اگر بتوانیم فشار شبکه را به حداقل برسانیم و متناسب با نیاز مشترک باشد، اول کاهش حوادث نشتی لولهها و هدررفت خواهیم داشت، دوم افزایش ذخیرهسازی در مخازن، سوم برداشت کمتر از سفرههای آب زیر زمینی. البته مدیریت فشار عمدتا در شب است.
در بحث فاضلاب میزان تولید و میزان ظرفیت تصفیهخانه ها همخوانی ندارد. مخصوصاً که طرح اگو هنوز کامل نشده و در صورت تکمیل حجم زیادی از فاضلاب از سراسر شهر جمع میشوند، این یک اشکال بزرگ نیست؟
این گونه که میگویید نیست، ما حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار مترمکعب در شبانه روز ظرفیت تصفیه داریم و ظرفیت ۱۶۳ هزار مترمکعب دیگری در حال ساخت است، حدود ۷۰ درصد پیشرفت هم دارند که از محل اعتبارات بانک توسعه اسلامی تامین باید شود؛ با توجه به مسائل تحریم، عملاً با چنگ و دندان داستان را جلو میبریم و امیدواریم در اسرع وقت پروژهها را وارد مدار کنیم، با وارد شدن این پروژهها عملاً مسائلی که گفتید جبران خواهد شد.
الان چقدر جمع آوری فاضلاب داریم؟
همان ۱۲۰ هزار مترمکعب است البته در شرایط مثل بارندگی که حجم زیادی وارد شبکه میشود، مجبور میشویم آن را تخلیه کنیم.