میزان دغدغه و همراهی مردم در حل بحران آب
نویسنده : مهدی قاضی
چندی است که بحران آب در مشهد به شکل جدی در رسانهها منعکس میشود و اظهارات مختلفی در موضوع اقدام وزارت نیرو و شرکت آبوفاضلاب در تفکیک آب شرب از آب بهداشتی به گوش میرسد اما پس از بررسیهای مفصل به هیچ پیوست فرهنگی و پژوهش اجتماعی در موضوع چگونگی مداخله در نحوه مصرف مردم دست نیافتیم. لذا بر آن شدیم تا با استفاده از تیم تخصصی افکارسنجی موسسه خراسان به پژوهش اجتماعی در مورد تاثیرات اجتماعی (اتا) بحران آب در مشهد و سناریوهای مختلف موجود در این زمینه بپردازیم.مساله شناسی مردم مشهد نسبت به موضوع بحران آب در مشهد:
در تحقیقات اجتماعی همواره یکی از آسیبهایی که وجود دارد، آسیب ناشی از تاثیر ذهنیت پرسشگر بر روی مخاطب است، در همین راستا و به لحاظ اهمیت موضوع اولین سوال مربوط به مسالهشناسی مردم مشهد در موضوع بحران آب است. یافتههای این پژوهش در سطح شهر مشهد نشان میدهد 44 درصد مردم معتقدند صرفهجویی توسط مردم مهمترین مساله در موضوع بحران آب در مشهد است که این از دو بعد دارای اهمیت است؛ بعد اول این است که بر خلاف تبلیغات رایج شرکت آبوفاضلاب در موضوع تفکیک آب شرب از بهداشتی، در نگاه اول، مساله مردم در موضوع بحران آب این موضوع نیست و لذا جهت موفقیت سناریوی شرکت آبوفاضلاب حتماً باید ارتباط بین تفکیک آب و صرفهجویی برای مردم ملموس گردد. در بعد دوم، این نوع مسالهشناسی به ما نشان میدهد که فقط 44 درصد مردم حل بحران آب را متوجه مردم و صرفهجویی آنان میدانند و 56 درصد معتقدند شرکت آب مسئول اصلی ارائه راهکار درست و حل بحران آب در مشهد میباشد که در جای خود جای بررسی بیشتری دارد.دومین مساله پرتکرار در بین مردم موضوع «ضرورت فرهنگسازی و کار فرهنگی برای مردم در خصوص بحران آب» با 25درصد میباشد که این خود خلاء کار فرهنگی جدی توسط سازمانهای متولی فرهنگسازی در این امر را به خوبی نمایان میکند. همچنین در اولویتهای بعدی، 13 درصد مردم به ضرورت مدیریت صحیح منابع آب توسط دولت، 6درصد به مقابله با چاههای غیرمجاز و 5 درصد به جریمه مشترکین پر مصرف، اشاره میکنند. جالب آن است که علیرغم اینکه مسئولین شرکت آب، معتقدند اقدامات مقدماتی برای تفکیک آب شرب از آب بهداشتی را در مشهد انجام دادهاند اما تنها 2درصد مردم به این امر اشاره نموده و احتمالا در مورد آن اطلاع دارند که این امر گویای نبود اطلاع رسانی کافی در این باره است.
احساس بحران آب در بین شهروندان مشهدی:
مهمترین متغیر تاثیرگذار در رفتار مردم میزان اطلاع آنان از وضعیت آب در مشهد و احساس بحران در بین آنها میباشد، این متغیر توسط چندین سوال ارزیابی گردید که نتایج نشان میدهد 80 درصد مردم برای بحران آب اهمیت قائلند و حدود 20درصد مردم مشهد اهمیت چندانی به بحران آب نمیدهند.
همچنین تنها 75درصد مردم، مشهد را جزء شهرهای دارای کمبود آب در کشور میدانند و 25 درصد چنین نظری نسبت به شهر مشهد ندارند که در مجموع نشاندهنده این است که حدود یک چهارم مردم احساس بحران آب در شرایط کنونی ندارند که همراه کردن این بخش از جامعه با طرح های شرکت آب نیازمند تدوین راه حل های مناسب است.
همچنین 80 درصد مردم بحران آب مشهد را برای دو یا سه سال آینده جدی میدانند که نشان میدهد دریافت مردم از پیامهای شرکت آب وفاضلاب تا اندازه ای موکول به آینده است و برای زمان حال نگرانی را به مخاطب منتقل نمیکند، البته این نکته به بررسیهای بیشتری نیاز دارد.میزان اطلاع رسانی شرکت آب و فاضلاب در موضوع بحران آب:
با توجه به اینکه اکثر مردم مهم ترین مسائل و مشکلات مربوط به بحران آب را بر عهده سازمان آب می دانند در بین متغیرهای مختلف ابتدا به بررسی میزان اطلاع رسانی شرکت آب پرداخته ایم. نتایج نشان می دهد که عملکرد شرکت آب در خصوص اطلاع رسانی قابل قبول نیست چرا که 65 درصد اظهار داشته اند در خصوص بحران آب مشهد تبلیغاتی از شرکت آب مشاهده نکردهاند و تنها 35 درصد از مردم مخاطب اطلاع رسانی های شرکت آب بوده اند. به لحاظ اهمیت نگاه مردم نسبت به سازمان های متولی بحران آب در مشهد و تاثیر مستقیم آن بر روی موفقیت آمیزبودن سناریوهای حل بحران آب، به بررسی عمیق تر این موضوع پرداخته ایم.بررسی سطح انتظار مردم از دولت
مهم ترین متغیر در این عرصه نوع و میزان انتظارات مردم در موضوع بحران آب از دولت است. در این بررسی مشاهده گردید که 54 درصد مردم حل بحران آب را جزء اولویت های دولت می دانند و از آن سو 46 درصد مردم چنین نظری ندارند. مقایسه این سوال با مساله شناسی مردم نشان می دهد که حدود نیمی از مردم حل مشکل آب را معطوف به مردم می دانند و در این میان نقش جدی برای اقدامات دولت قائل نیستند. این نکته زمانی اهمیت پیدا میکند که دولت سناریوهای جدی مداخله گرانه ای برای مصرف آب مردم پیش بینی کرده باشد و عدم همراهی مردم با گفتمان ضرورت مداخله دولت، در صورت تدبیر نشدن زمینه نامساعدی برای اجرای این طرح ها به وجود می آورد.میزان اعتماد به شرکت آب و فاضلاب
محوری ترین متغیر مداخله گر هنگام اجرای سناریو تفکیک آب یا هر سناریو دیگری میزان اعتماد مردم مشهد به اقدامات شرکت آب است. بررسی این پژوهش اگر چه نشان میدهد که 67 درصد مردم به شرکت آب اعتماد دارند اما از دیگر سو 33 درصد به شرکت آب اعتماد کافی ندارند که این عدد قابل توجهی است. بدیهی است شرکت آب در کنار توصیه مردم به صرفه جویی، باید به بررسی دقیق عوامل بی اعتمادی مردم به این سازمان و رفع آنها اقدام کند. این گونه متغیرها، پایه هر گونه موفقیت یا شکست سازمان آب در اقدامات بعدی است.بررسی تاثیر اجتماعی طرح تفکیک آب شرب از آب بهداشتی:
مهمترین متغیر این تحقیق، این سوال بود که مردم مشهد در هنگام اجرای این طرح در محلهشان چه واکنشی خواهند داشت.
طبعاً از آنجا که هنوز اطلاعرسانی مناسبی در این خصوص صورت نگرفتهاست، ناگزیر به اطلاع رسانی مختصری در مورد دلایل اجرای این طرح به همه پاسخ گویان بودیم و لذا با فرض اطلاعرسانی به همه مردم مشهد در خصوص ناسالم بودن آب چاههای مشهد در آینده نزدیک، نتایج نشان میدهد که 76 درصد مردم با اجرای این طرح همراهی میکنند.
لازم به ذکر است که این پیشبینی در صورتی صحیح است که دولت بار مالی یا فشار جدی دیگری به مردم در این خصوص وارد ننماید وگرنه احتمالاً این میزان کمتر خواهد بود.
طبعاً با حضور عوامل مختلف در این متغیر، به لحاظ تحلیلی فقط میتوان مطمئن بود که حداقل 25 درصد مردم حتی با اطلاع رسانی مناسب! نیز در برابر اجرای این طرح مقاومت میکنند که عدد بالایی است و نیاز به تدبیر دقیقی دارد.
با توجه به اینکه مصرف آب در مشهد روزبه روز بیشتر می شود شرکت آب مجبور به استفاده از چاههای با آب ناسالم میباشد و لذا باید در مشهد مانند شهر قم سیستم تفکیک آب شرب از آب بهداشتی را اجرا نماییم. شما در مورد اجرای این طرح در محلهتان چه نظری دارید؟انگیزهشناسی مردم در صرفهجویی نکردن در آب:
در پیشبینی رفتار مردم به نظر رسید که بررسی انگیزههای مردم، مهمترین متغیری باشد که بتواند در ارائه تحلیل صحیح از نوع مواجهه مردم با بحران آب کمک نمایدنتایج نشان می دهد که 53 درصد مردم با این تحلیل که «مردم بحران آب مشهد را جدی نگرفتهاند»، موافق هستند که این نکته با تحلیلهای ابتدایی این پژوهش در بررسی میزان اطلاعرسانی شرکت آب نیز تا اندازهای سازگاری دارد.همچینین حدود یک چهارم مردم معتقدند عدم قاطعیت شرکت آب، مهمترین دلیل عدم صرفهجویی مردم میباشد، بدیهی است که این جدی نبودن سازمان متولی مهار بحران آب در کنار بیاعتمادی مردم به این سازمان، حل بحران آب در مشهد را پیچیدهتر میکند.رفتار شناسی مردم مشهد در موضوع صرفهجویی آب :
برای پیشنهاد مهمترین روشهای صرفهجویی توسط مردم بهتر دیدیم از خود آنها بپرسیم که کدام روش را برای صرفهجویی مناسبتر میدانند و مایلاند در آن زمینه صرفهجویی کنند.
این سبک مطرح کردن سوال از این حیث مهم بود که مردم خود را در معرض اجرای صرفه جویی ببینند و آنگاه راه حل عملی برای خود ارائه کنند. نتایج با توجه به تفاوت سبک زندگی مردم متنوع است به صورتی که روشهای «حیاط را با آب نمیشویم»، «شیرآلات خانه را تعمیر میکنم تا آب کمتری هدر برود» و «ماشین را با آب کمتری میشویم» در یک ردهاند و پس از آن «زمان حمام گرفتن را کم می کنم» وجود دارد.بررسی سناریوهای رقیب :
با توجه به پیچیدگی بحران آب با زندگی مردم و سناریوهای مطرح دیگر به بررسی میزان موافقت مردم با سناریوهای مختلف در مقایسه با سناریو تفکیک آب شرب از آب بهداشتی پرداختهایم. این بررسی نشان میدهد که زمانی که مردم به صورت ملموس با سناریوهای دیگر حل بحران آب مواجه و درگیر میشوند، سناریو تفکیک آب شرب جزء سناریوهای دارای بیشترین موافقت است به طوری که 64 درصد مردم در بین سناریوهای مختلف به گزینه تفکیک آب شرب رای دادهاند. در این میان ذکر دو نکته لازم است اولاً تاثیر تفکیک آب شرب در صرفهجویی به صورت غیرمستقیم است و لذا الزاماً ممکن است به تنهایی این سناریو برای مهار بحران آب در مشهد به خصوص در آینده نزدیک کافی نباشد و ثانیاً میزان موافقت با سناریوهای دیگر اگر چه بالا نیست ولی نشان میدهد 35درصد مردم حاضرند سختیهای دیگر را بپذیرند اما این تفکیک صورت نگیرد که با توجه به عادت مردم به شیوه فعلی و سخت بودن تغییر ناگهانی نوع مصرف، راه حلهای آن نیاز به تامل جدی دارد.