در گفت و گو با مدیرگروه طب مکمل و چینی دانشکده طب سنتی مشهد
تعداد بازدید : 0
طب مکمل یا طب جایگزین!
نویسنده : مهین رمضانی
همیشه وقتی بیمار می شویم، به دنبال معالجه بیماری به هر شیوه درمانی هستیم. از مراجعه به پزشک عمومی یا متخصص گرفته تا استفاده از داروهای گیاهی، ماساژ، طب سوزنی، هومیوپاتی و... .
خلاصه انواع روش هایی که دیگران پیشنهاد می کنند به ویژه اگر مصداقی از موفقیت درمانی داشته باشد، از چشم ما پوشیده نمی ماند.اگرچه نمی توان در این باره ایرادی گرفت اما می توان از نظام بهداشت و درمان این انتظار را داشت که زمینه ای فراهم کند تا تشخیص و درمان بیماری نه وقت زیادی بگیرد و نه هزینه زیادی را به نظام سلامت و بیماران تحمیل کند.در این مطلب با احترام به همه پزشکان و متخصصان بزرگوار و قدردانی از زحمات شبانه روزی آنان باید گفت؛ متاسفانه باز هم مواردی از مشکلات فراوان تشخیص بیماری تا تجویز و روش های نامناسب درمانی و عوارض مصرف داروها باعث پیچیده تر شدن مشکلات بیماران می شود.
برای بررسی بیشتر امسال در پرونده سلامت ویژه نامه نوروزی، به موضوع طب مکمل و جایگاه آن در نظام سلامت می پردازیم.
این سوال برای بسیاری مطرح است که چرا طبیبان حاذق که توانسته اند مرزهای علم را درنوردند و کتاب های مرجع پزشکی را به جهانیان عرضه کنند، در میان خودمان مهجور مانده اند؟و آیا همه احادیث و روایات در زمینه پیشگیری و درمان بیماری ها تنها در زمان خودش کاربرد داشته است یا این کم کاری ماست که هنوز نتوانسته ایم به عمق کلام ائمه معصومین پی ببریم؟
آیا اگر علم و دانش انسانی به منبع غیرقابل خطا متکی باشد بهتر نخواهد بود و احتمال خطا کمتر نمی شود؟اگر استعداد و سرمایه فکری و مالی که صرف آموزش و یادگیری علوم مختلف می شود، قدری صرف تفقه در آموزه های بزرگان دین می شد، آیا جایگاه ما بسی رفیع تر و مشکلاتمان کمتر از حال نبود؟
از کارشناسان و محققانی که نظراتشان را برای این پرونده ارائه کرده اند، قدردانی می کنیم و سخنانشان را متاعی گرانبها می دانیم و بر دیده منت می نهیم. قصد ما از بیان نظرات این کارشناسان به معنای تایید یکی و رد دیگری نیست تنها به منظور تامل بیشتر نخبگان در این حوزه است تا اگر راه به صواب است بر سرعت آن بیفزاییم و اگر به خطا رفته ایم تا بیشتر از این دیر نشده کاستی ها را جبران کنیم زیرا برای تحقق استقلال، نیاز به استقلال در همه جنبه ها از جمله پزشکی و درمان داریم و با پیشینه کهن طب در آموزه های دینی جای آن دارد که مکتب درمانی کارآمد را به جهانیان عرضه کنیم.
دکتر حمید رضا بهرامی- وقتی از طب مکمل سخن می گوییم باید نمای کلی از آن داشته باشیم و در این زمینه مهم ترین مرجعی که درباره مبانی و راهبرد طبی اظهار نظر می کند، سازمان بهداشت جهانی است و تعریفی که از طب مکمل در این زمینه می شود را می توان چنین ارائه کرد، اگر در یک منطقه جغرافیایی مجموعه ای از تجارب و دانش در حوزه سلامت وجود داشته باشد که نسل به نسل منتقل شده باشد، از آن به عنوان طب سنتی آن منطقه یاد می شود، به عنوان مثال طب سنتی ایرانی مجموعه ای از دانش و تجربیاتی است که نسل به نسل منتقل شده است.
وقتی می خواهیم درباره طب سنتی در سطح جهانی و خارج از منطقه زادگاه آن طب سخن بگوییم به مجموعه دانش و روش هایی که خارج از طب رایج مطرح باشد، طب مکمل اطلاق می شود.
بنابراین طب سنتی ما برای منطقه خاص خودمان سنتی است اما اگر در آمریکا از آن استفاده شود، دیگر طب سنتی قلمداد نمی شود بلکه طب مکمل نام می گیرد. به عنوان مثال وقتی از طب سنتی چینی در منطقه ما استفاده شود، طب مکمل نامیده می شود. پیشینه طبی مناطق مختلف سابقه متفاوت دارد مانند طب چینی و آیورودا و تبتی پیشینه ۳ تا ۵هزار ساله دارد و مواردی مانند هومیوپاتی و ماساژ طب غربی، کایرو پراکتی و ... جدیدتر است.
طب جایگزین
در برهه ای از زمان (حدود دهه ۷۰میلادی) اصطلاحی در مجامع پزشکی مطرح شد به نام «طب جایگزین» یا «Alternative medicine»، در این زمان که طب رایج در حال پیشرفت و در اوج بود در مواردی به کارگیری روش های طب سنتی و مکمل برای درمان بیماری ها، نتیجه خوبی به همراه داشت و به تدریج این ایده مطرح شد که این روش ها را می توان جایگزین طب رایج کرد.
از این رو «طب جایگزین» مطرح شد اما به تدریج مشخص شد که هیچ روشی را نمی توان جایگزین روش دیگر کرد. هر یک از این روش ها ویژگی های خاص خود را دارد و نمی تواند جایگزین دستاوردهای طب جدید شود، به عنوان مثال می توان به روش های جراحی پیشرفته یا نجات انسان ها از اپیدمی بیماری های مهلک اشاره کرد و این را در نظر گرفت که آیا روش و مکتبی وجود دارد که بتواند چنین دستاوردهایی که طب رایج برای ارتقای سطح سلامت انسان ها داشته را ارائه کند؟
در واقع می توان گفت بیش از ۹۰درصد کارایی خدمات درمانی و بهداشتی در زمینه ارتقای سلامت در نتیجه به کارگیری طب رایج است.
بنابراین «طب جایگزین» به تدریج حذف شد و از قرن ۲۱ اصطلاحی که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد، اصطلاح طب تجمیعی «integrative medicine» است، یعنی هر یک از رشته های طب رایج و طب مکمل و سنتی توانایی های خاص خود را دارد که می توان از مجموعه ای از همه توانایی ها و پتانسیل آن ها استفاده کرد.
به عنوان مثال طب جدید توانایی هایی دارد و ممکن است در این میان قادر به حل مشکلی نباشد، در کنار آن طب مکمل توانایی دارد که می تواند کاستی طب رایج را پوشش دهد، از طرفی هم ممکن است طب سنتی ادله لازم برای کاربردی بودن را نداشته باشد.
بنابراین این رشته ها می توانند همدیگر را پوشش داده و به عنوان طب تجمیعی کاربرد داشته باشند. اما نکته ای که یادآوری آن ضروری است این است که دولت چین در دهه ۴۰ و ۵۰با صرف هزینه و سرمایه گذاری در طب سنتی توانست به نتایج علمی دست یابد و طب سنتی را از اتهام غیرعلمی بودن رهایی بخشد بنابراین جا دارد که ما نیز در زمینه طب سنتی همین روش را به کار ببریم تا این رشته از این پیش زمینه فکری که مستند علمی ندارد، رهایی یابد.
آن چه محققان بر آن تأکید می کنند این است که پایه طبی ما طب مدرن است، به عنوان مثال وقتی بیماری با سردرد مراجعه می کند ممکن است سردرد وی اولیه یا ثانویه باشد.
در سردرد اولیه ممکن است فرد به دلایل مختلف که ریشه آن ممکن است اختلالات عروقی در سر و در مواجهه با استرس باشد و یا در نوع ثانویه سر درد ناشی از بیماریهایی مانند عفونت یا تومور و ... ایجاد می شود.
در این مورد خاص که مثالش بیان شد،اگر بخواهیم بدون تشخیص برای درمان بیمار اقدام کنیم در واقع وقت وی را تلف کرده ایم، بنابراین پایه تشخیص طب مدرن قرار می گیرد و بر اساس آن نوع بیماری اش تشخیص داده می شود و بر اساس نوع بیماری روش درمان مشخص می شود.
به عنوان مثال در میگرن می توان از روش طب مدرن استفاده کرد یا در زمانی که بیمار مقاوم به درمان است از روش طب مکمل هم استفاده کرد.
بنابراین می توان پروتکل هایی را مشخص کرد که هر بیمار با چه ویژگی هایی از کدام روش های درمانی بیشترین استفاده را خواهد برد.
می توان گفت این موضوع در واقع عصاره طب تجمیعی است.
سازمان بهداشت جهانی (WHO)، ۳۵۷ نوع طب مکمل را احصا کرده است که چند نمونه شاخص آن طب سنتی ایرانی، طب سنتی چینی آیورودا، هومیوپاتی و کایروپراکتی است.هومیوپاتی
هومیوپاتی ۲۰۰سال پیش توسط دکترهافمن بنیانگذاری شد.
هومیوپاتی از دو واژه «هومیوس» به معنی شبیه و «پاتوس» به معنی درد تشکیل شده است. در هومیوپاتی، با شبیه سازی درد به درمان بیماری اقدام می شود یعنی عاملی که می تواند برای فرد مشکل ایجاد کند با عوامل شبیه با غلظت و رقت کمتر ایجاد می شود.
کایروپراکتی
محققان رشته کایروپراکتی معتقدند که ستون مهره ها شاخه اصلی تکیه گاه بدن است و تمام مهره ها از گردن تا دنبالچه باید در یک ترتیب درست قرار بگیرد و با کوچک ترین انحراف، توازن برهم می خورد. بنابراین اصل درمان، قرارگیری ستون مهره ها در وضعیت اصلی است.
آیورودا و طب چینی
آیورودا از واژه «آیور» به معنی زندگی و «ودا» به معنی دانش با پایه گذاری ۵ هزار ساله در واقع دانش زندگی است و شامل موارد مختلفی است مانند گیاه درمانی و ...
در این رشته و همچنین طب چینی توجه خاصی به انرژی می شود. در بدن ۵ مرکز انرژی (چاکرا) وجود دارد و امروزه استفاده از این طب مورد توجه بیشتری قرار گرفته است و به عنوان یک مطالبه مردمی مطرح است یعنی عموم مردم از آن استقبال می کنند.
این رشته با توجه به هزینه کم نتایج مطلوبی به همراه دارد. علاوه بر این موارد نگاهی که در طب سنتی به معنویت و جنبه های روحی و روانی می شود باعث شده است تا به عنوان یک درخواست از جانب تمام دولت ها و در تمام دنیا مورد توجه قرار بگیرد بنابراین نمی توان نقش این رشته را نادیده گرفت.
بخشی از سیاست های کلی نظام سلامت در بیانات مقام معظم رهبری
در این قسمت به گوشه ای از سیاست های کلی سلامت که مقام معظم رهبری در فروردین ماه سال ۱۳۹۳ و در اجرای بند ۱۱۰ قانون اساسی ابلاغ کرده اند، اشاره می کنیم.
در دومین بند از سیاست های معظم له به تحقق رویکرد سلامت همه جانبه و انسان سالم در همه قوانین و سیاست های اجرایی و مقررات با رعایت اولویت پیشگیری بر درمان و به روز نمودن برنامه های بهداشتی و درمانی اشاره شده و در ادامه در یازدهمین و دوازدهمین بند از این سیاست ها چنین آمده است:
۱۱ - افزایش آگاهی، مسئولیت پذیری، توانمندی و مشارکت ساختارمند و فعالانه فرد، خانواده و جامعه در تأمین، حفظ و ارتقای سلامت با استفاده از ظرفیت نهادها و سازمان های فرهنگی، آموزشی و رسانه ای کشور تحت نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
۱۲ - بازشناسی، تبیین، ترویج، توسعه و نهادینه نمودن طب سنتی ایران.
۱-۱۲- ترویج کشت گیاهان دارویی تحت نظر وزارت جهاد کشاورزی و حمایت از توسعه نوآوری های علمی و فنی در تولید و عرضه فرآورده های دارویی سنتی تحت نظر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
۲-۱۲- استاندارد سازی و روزآمد کردن روش های تشخیصی و درمانی طب سنتی و فرآورده های مرتبط با آن.
۳-۱۲- تبادل تجربیات با سایر کشورها در زمینه طب سنتی.
۴-۱۲- نظارت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر ارائه خدمات طب سنتی و داروهای گیاهی.
۵-۱۲- برقراری تعامل و تبادل منطقی میان طب سنتی و طب نوین برای هم افزایی تجربیات و روش های درمانی.
۶-۱۲- اصلاح سبک زندگی در عرصه تغذیه.