گفت وگو باقائم مقام مرکزعلوم وفنون لیزرایران
تعداد بازدید : 0
فوت کوزه گری رافهمیدهایم
نویسنده : حامد رحیم پور
ساخت ۷ لیزر پیشرفته؛ ازدرمان آب سیاه چشم تا لیزرهای جراحی پوست
دکتر محمد صادق ذبیحی را هم می توان استاد متبحری دانست و هم او را مدیری لایق اطلاق کرد. از زمانی که با فیزیک آشنا شد مباحث این درس او را در شاخه لیزر به تحقیقات فراوانی در این زمینه واداشت . به طوری که هم اکنون از صاحبنظران شاخه لیزر در سطح کشور است. او نیمی از عمر خود را صرف خدمات اجرایی کرده است واکنون با امیدواری اعلام می کند که جنبش استفاده از علوم و فنون لیزر در حوزه های راهبردی کشور به راه افتاده است.وی در گفتگوی خود با ما تاجایی که به مصلحت می داند،بزرگوارانه به سوالات ما در خصوص ارتباط دانش لیزر و دانش هستهای هم گریزی می زند وتاکید می کند که به عنوان نمونه سازمان انرژی اتمی هم اکنون در موضوعات هسته ای صلح آمیز از جمله شتاب دهنده های لیزری و گداخت هسته ای از صنعت لیزر استفاده می کند.دکتر ذبیحی همچنین از معدود کسانی است که دلسوزانه سعی در گسترش استفاده از انرژی های پاک در کشور از جمله انرژی خورشیدی کرده است و اکنون ترجیح می دهد علاوه بر سمت قائم مقامی مرکز علوم وفنون لیزر ایران که به گفته خودش یکی از پیشرفته ترین مراکز علمی و تحقیقاتی در خاورمیانه است ، فرصتهایش را با دانشجویان در دانشگاه بگذراند. گفت و گوی خراسان را با محمد صادق ذبیحی می خوانید.
با توجه به اینکه تنها حدود یک قرن از ظهور و بروز فناوری نوین لیزرسپری شده،به چه میزان در توسعه صنایع گوناگون و تامین تجهیزات مورد نیاز حیات انسانی موفق بوده وبه عبارتی جایگاه خود را پیدا کرده است؟
نظریه مربوط به لیزر توسط آلبرت اینشتین مطرح شده که به بیش از یکصد سال قبل باز می گردد و اولین لیزر های ساخته شده که از نوع لیزر های گازی بودند نیز بیش از نیم قرن است که عرضه شدهاند. پروفسور علی جوان دانشمند ایرانی مخترع لیزر هلیوم نئون در سال 1960 میلادی بوده است. پس از آن لیزرهای حالت جامد به نتیجه رسیدند و ساخت اولین لیزر های نیمه هادی در 1964 میلادی به توسعه این فناوری شتاب بخشید. لیزر فرآیند های ساده را با سرعت بیشتر وکیفیت بهتر و کارهای پیچیده را به سادگی و با سرعت و کیفیت لازم انجام می دهد. به همین لحاظ بسیاری از فناوری های پیشرفته امروز مرهون عملکرد لیزر در به ثمر رسیدن آنها هستند. در صنعت امروز ، لیزر در برش ، جوش و حکاکی انواع فلزات و غیر فلزات حتی فلزات غیر هم جنس با یکدیگر که فرآیند بسیار دشوار و پیچیده ای است نقش موثری دارد. سخت کاری ، روکش کاری و پولیش که توسط لیزر قابل انجام است در صنایع با فناوری بالا نظیر صنایع نظامی ، توربین های برق پر قدرت ، صنایع هواپیماسازی و نظایر آن بسیار تعیین کننده است . لیزر در آنالیز مواد و سنتز آنها بسیار کار آمد است و بعضا از ابزار های اصلی محسوب می شود. در پزشکی مدرن امروز بسیاری از جراحی های پر خطر به اشعه لیزر سپرده شده و این جراحی ها که معمولا از ریسک برخوردار بوده ، به یک عمل بی خطر سرپایی تبدیل شده اند ، ضمن آنکه بسیاری دیگر از عملیات پزشکی نظیر درمان بیماری های چشم ، پوست و زیبایی ، دندانپزشکی و نظایر آن توسط لیزر شاید تنها راه حل در این زمینه ها باشد.
امروزه نقش لیزر ونیز کاربردهای گوناگون شتاب دهنده های لیزری در حوزه های مختلف دانش از جمله بیولوژی، پزشکی، شکاف و گداخت هسته ای و همچنین پردازش مواد و بسیاری از موارد دیگر غیرقابل انکار است، به چه میزان عالمان و محققان فعال در حوزه های میان رشته ای بر کارکرد های گوناگون لیزر ایمان وباور دارند وخود را نیازمند بهره گیری از دستاوردهای علوم و فنون لیزر می دانند؟
شاید پاسخ دادن به این سوال قدری دشوار باشد و نشود به طور دقیق به آن پاسخ داد . با این حال از آنچه که در مراکز علمی و تحقیقاتی کشور می گذرد و گزارشاتی که منتشر می شود می توان فهمید که در بخشی از حوزه های کاربردی فعالیت هایی در جریان است . مثلا در موضوعات هسته ای صلح آمیز از جمله شتاب دهنده های لیزری و گداخت هستهای سازمان انرژی اتمی فعالیت های خود را دارد. در مورد کاربرد لیزر در بیولوژی و تشخیص و درمان بیماری ها برای طراحی و ساخت چشمه های لیزری مناسب ، در مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران فعالیت هایی آغار شده که دستاورد های آن در مرحله تجاری سازی است و در مرکز تحقیقات لیزر در پزشکی که وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی است نیز پروژه هایی تعریف شده و در دست تحقیق است.
این پیش فرض همواره در فضای رسانه ای وجود دارد که کشورها، دستاوردهای پزشکی را که مرتبط با جان انسان هاست در اختیار یکدیگر قرار می دهند، آیا در مصارف لیزر در پزشکی دیگر کشورها نتایج تحقیقات عملی شان را در اختیار ما می گذارند؟
اینکه چنین پیش فرضی صحیح است یا خیر حداقل با گزارشاتی که خود رسانه ها از خلاف آن کشف و منتشر می کنند منافات دارد و باور اینجانب هم این نیست که خوی استکباری بعضی از کشورها که اتفاقا از سرمایه های انسانی و ثروت های کشور های ضعیف نگه داشته شده به پیشرفت هایی رسیده اند، اجازه بدهد که چنین پیش فرضی برقرار بماند. آنچه که وجود دارد و مسجل است این است که آن ها بیش از هر چیز به منافع خود نگاه می کنند. اتفاقا لیزرهای پزشکی نمونه بارزی از عدم صحت چنین پیش فرضی است چرا که مثلا لیزرهای پیشرفته نظیر لیزر جراحی پروستات ، لیزر سنگ شکن سنگ کلیه و مثانه و یا لیزر اگزایمر که در چشم پزشکی استفاده می شود از مسیر عادی قابل تامین نیست و برای یکی دو نمونه هم که از قبل وجود داشته خدمات پس از فروش و قطعات یدکی فروخته نمی شود. علاوه براین تامین بعضی دارو های حساس نیز که عمدتا توسط کشورهای استکباری و به صورت انحصاری تولید می شوند به آسانی میسر نیست و اکثرا دچار بازی های سیاسی شده اند. رادیو دارو ها که عمر های ساعتی و بسیار کوتاه دارند و اغلب برای بیماری های صعب العلاج استفاده می شوند بیش از پیش با محدودیت مواجهند. این مصادیقی که عرض شد منحصر به کشور ما که از اساس با آن دشمنی می ورزند نیست بلکه بر اساس آنچه در رسانه ها آمده در بعضی مقاطع حتی دارو های عادی را هم در اختیار کشور های دیگری که به نحوی با آنها درگیری سیاسی و اقتصادی داشته اند نگذاشته اند . این مصادیقی که عرض شد در مورد فروش داروهای ساخته شده و تجهیزات پزشکی بوده است که معمولا برای فروشنده سود و درآمد به همراه دارد، تحقیقات که جای خود دارد. متاسفانه در اعلام نتایج تحقیقات هم از روش هایی استفاده می کنند که اطلاعات اصلی کمتر در اختیار دیگران قرار گیرد. شاید بنده خیلی بد بینانه به موضوع نگاه می کنم ولی در حال حاضر تجربیات موجود ذهنیتی بهتر از این ارائه نمی کند.
حوزه فناوری هسته ای چه جایگاهی در دستاوردهای حوزه لیزر دارد؟
اگر چه علوم و فنون لیزر به صورت یکی از شاخه های علوم و فنون هسته ای تعریف شده و بیشتر دانش آموختگان رشته فیزیک اتمی مولکولی به این شاخه هدایت می شوند ولیکن بیشتر باید علوم وفنون لیزر را یک شاخه بین رشته ای دانست چرا که تحقیق و توسعه این بخش از علوم و فنون به شدت مرتبط با توسعه علوم و فنون دیگر از جمله علوم مهندسی است. ولیکن فناوری هسته ای عملا نقشی در دستاوردهای حوزه لیزر ندارد به خصوص بر اساس شناختی که در جامعه از حوزه فناوری های هسته ای وجود دارد و فناوری هسته ای را بیشتر در راستای غنی سازی و تامین سوخت برای راکتورهای مربوط به نیروگاههای هسته ای می دانند. ولی عکس این موضوع مصداق دارد و لیزر ها به عنوان یک ابزار پیشرفته ، در حوزه فناوری هسته ای می توانند کمک کننده باشند . این نقش به خصوص در گداخت هسته ای بسیار تعیین کننده است به طوری که لیزر بهترین وسیله و به عبارتی تنها وسیله انرژی دهنده به اتمهای هیدروژن برای ایجاد پدیده گداخت هسته ای و تولید انرژی است. در کشور ما ایران که سازمان انرژی اتمی به عنوان یکی از شاخه های علوم و فنون هسته ای تحقیق و توسعه علوم و فنون لیزر را هم عهده دار شده است اغلب این اشتباه را در جامعه به وجود می آورد که توسعه فناوری لیزر در اثر توسعه فناوری هسته ای محقق شده است در حالی که چنین ارتباطی بین این فناوری ها وجود ندارد.
در بحث لیزر و فناوری هسته ای چه دستاوردهایی در زندگی مردم می توان متصور شد؟
با توضیحی که در پاسخ به سوال قبلی ارائه شد طبعا باید اثر دستاوردهای لیزر و فناوری هسته ای را از هم تفکیک کرد و بنده هم ترجیحا در رابطه با رشته فعالیت خودم که لیزر است توضیح خواهم داد. با این حال لازم می دانم مختصرا عرض کنم که دستاوردهای فناوری هسته ای علاوه بر موضوع تامین انرژی و تولید برق ، سال هاست که در شاخه های مختلف مورد استفاده مردم کشور است که از آن جمله رادیو دارو ها که برای معالجه بیماری های صعب العلاج به خصوص سرطان ها استفاده می شود ، تامین چشمه های اشعه های رادیو اکتیو برای تشخیص بیماری ها و پرتو درمانی و همچنین تامین سانتریفیوژ های پزشکی که برای تولید بعضی دارو های خاص به کار می رود نمونه هایی از این دستاورد هاست . البته بهینه سازی و مقاوم سازی بذر ها و محصولات کشاورزی در مقابل آفات نیز از دیگر کاربردهای فناوری های هسته ای است که در توسعه کشاورزی بسیار موثر و کارساز است. این موارد برخی از دستاوردهایی بوده است که عرضه شده و مورد استفاده قرار گرفته و ادامه دارد درحالی که تحقیقات بسیار زیاد دیگری نیز در دست انجام است که به تدریج نتایج آنها عرضه خواهد شد و نقش سازنده ای در بهبود زندگی مردم عزیزمان خواهند داشت. اما در مورد لیزر، این فناوری و دستاورد های آن سال هاست که زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داده است و هم اکنون در حوزه های مختلف مورد استفاده عامه است. از سی دی پلیر ها که یک کاربرد نسبتا ابتدایی از کاربرد لیزر است گرفته تا سامانه های مخابرات نوری که فناوری پیشرفته انتقال داده است، سال هاست که زندگی مردم را دستخوش تغییرات اساسی کرده است اما مطمئنا آنچه مورد سوال است دستاورد های جدید و فناوری های پیشرفته و جدید در حوزه لیزر و علی الخصوص دستاورد های ناشی از تلاش های ما در زمینه فناوری لیزر در کشور است. این تذکر راهم ضروری می دانم که با وسعتی که در حوزه علوم و فنون لیزر وجود دارد و کاربرد بسیار وسیع لیزر در همه حوزه های علمی ، فناوری، صنعتی ، پزشکی و دفاعی نمی توان توقع داشت که یک مرکز پژوهشی و یا حتی یک کشور در همه عرصهها ی مربوط به این فناوری وارد شود و برای تحقیق و کاربرد لیزر در همه ابعاد سرمایه گذاری کند بنابراین و ضرورتا در چنین شرایطی اولویت سنجی شده و بر حسب بودجه و امکاناتی که می تواند به این امر اختصاص یابد محدوده فعالیتها تنظیم می شود. مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران که یکی از پیشرفته ترین مراکز علمی تحقیقاتی کشور و بلکه خاورمیانه در این حوزه است تمرکز خود را روی لیزر های حالت جامد که در حال حاضر در فناوری های لیزر در جهان پیشرو است قرار داده و در سه شاخه لیزر های دیسک ، لیزرهای فیبر نوری و لیزرهای نیمه هادی فعالیت می کند. هدف ما رسیدن به توان های بالا با بهترین کیفیت بیم لیزر است که بتواند در کاربردهای راهبردی کشور مورد استفاده قرار گیرد.
آیا می شود چند مثال مشخص در رابطه با مراوده بخش لیزر و فناوری هسته ای و نتایج پزشکی آن ارائه کنید؟
همان طور که در سوالات قبلی توضیح داده شد در حال حاضر مراوده ای بین بخش لیزر با فناوری هسته ای در کشور از نظر علمی و فنی وجود ندارد فقط مانند دیگر صنایع پیشرفته بعضا از لیزر به عنوان یک ابزار در صنعت هسته ای استفاده شده است. لیزر در حکاکی ، برش و جوشکاری از ظرافت ها و دقت هایی برخوردار است که در ابزار دقیق متداول غیر لیزری وجود ندارد. البته این موضوع شاید در مورد گداخت هسته ای که نیاز به تمرکز حجم بالایی از انرژی روی اتم های هیدروژن وجود دارد تا پدیده گداخت رخ داده و با تبدیل هیدروژن به هلیوم چند صد برابر انرژی دریافت شده آزاد شود ، تفاوت داشته باشد و لیزر در گداخت هسته ای نقش اصلی را ایفا می کند. علاوه بر کاربردهایی که در بالا به آن اشاره شد، در چشم پزشکی لیزر ها به خوبی بسیاری از معالجات را که فقط با عمل جراحی ممکن می شد به پیشگیری و یک سری معالجات سرپایی تبدیل کرده است و اگر به موقع اقدام شود پیشرفت این نوع بیماری ها متوقف می شود . بهبود عیوب انکساری چشم ها ، متوقف کردن پیشرفت بیماری آب سیاه ، آب مروارید و نظایر آن از جمله این معالجات با استفاده از لیزر است. به هر حال مرکز ملی علوم و فنون لیزر ایران تاکنون موفق به ساخت 7 نوع لیزر پیشرفته در حوزه پزشکی شده است که همگی آنها علاوه بر استانداردهای صنعتی و پزشکی ، تست های بالینی را هم در مرکز تحقیقات لیزر پزشکی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی طی کرده اند و از اداره کل تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت و درمان نیز مجوز تولید صنعتی آنها صادر شده است. هم اکنون نمونه هایی از این لیزر ها در برخی بیمارستانها کماکان مشغول به کارند و به مردم خدمت رسانی می کنند. این لیزر ها عبارتند از : لیزر جراحی پروستات ، لیزر سنگ شکن کلیه ، لیزر جراحی پوست ، لیزر فراکشنال مربوط به پوست و زیبایی ، لیزر دندانپزشکی برای بافت سخت و لیزر دندانپزشکی برای بافت نرم و دستگاه لیزر تراپی.
اگر اجازه بدهید کمی بحث را عوض کنم و چند پرسش از منظری دیگر مطرح کنم. به طور کلی نگاه سنتی در حوزه قدرت معتقد است که قدرت را باید در حوزه سخت افزاری مانند قدرت نظامی تعریف کرد. با این حال انقلاب اسلامی به قدرت نگاه نرم افزاری دارد. از دیدگاه شما درباره ایران کدام یک از این دیدگاه ها و یا حتی دیدگاه سومی وجود دارد و شرایط ما در منطقه و جهان براساس چه زاویه دیدی به قدرت قابل تعریف است؟
اتفاقا به نظر بنده انقلاب اسلامی تلفیقی از ضرورت ها در قدرت سخت و نرم را انتخاب کرده است که شاید بتوان آن را منطقی ترین راه در شرایط کنونی دانست. جالب توجه هم این است که نظام استکبار تلاش می کند در هر دو جبهه با انقلاب اسلامی مقابله کند. از یک طرف با بهانه جویی و اعمال محدودیت ها و تحریم ها مانع از تجهیز شدن ایران اسلامی در بخش سخت افزاری می شود و از سوی دیگر با ممانعت از شرکت دانش پژوهان ایرانی در کنفرانس ها و محافل علمی و حتی ادامه تحصیل آنها در بعضی رشته ها و جلوگیری از مشارکت دانشمندان ایرانی در پژوهش های پیشرفته تلاش می کند مانع از رشد ما در حوزه نرم افزاری و توانایی های علمی شود. این جهت گیری دشمن با انقلاب اسلامی به خوبی صحت انتخاب مسیر ما را نشان می دهد. نکته ای که دشمنان انقلاب اسلامی از آن نگرانند این است که دانشمندان این مرز و بوم راه دستیابی به فناوری های پیچیده را یاد گرفته اند و بر اساس ضرب المثل معروف فوت کوزه گری را فهمیده اند و در هر زمینه ای که اراده می کنند درها برای دانشمندان جوان ما گشوده می شود. این را به رای العین در تمامی علوم و فنونی که در آنها ورود حاصل کرده ایم دیده ایم . بنابراین دیگرمانند قبل از انقلاب اسلامی منتظر نمی مانیم که دیگران نیاز های راهبردی ما را برطرف کنند . البته این به این معنا هم نیست که قرارباشد چرخ را هم از اول اختراع کنیم ولی برای ورود به فناوری های راهبردی هم که نیاز های حیاتی کشور و بالارفتن سطح زندگی مردم به آن ها مربوط است منتظر کسی نمی مانیم. این توانمندی کشور است که دشمن را نگران کرده و تلاش می کند این باور را متزلزل کند، چرا که قدرت ایران اسلامی را در این می بیند.
در حوزه قدرت نرم عناصر این قدرت نرم به صورت «توانایی علمی + توانایی فرهنگی+ توانایی گفتمان سازی» مطرح می شود. آیا به نظر شما ایران توانسته است در این حوزه به موفقیت دست یابد و از منظر تحلیل شما در کدام یک از این مولفه ها موفق تر و در کدام یک ضعیف تر بودهایم؟ برای آینده باید چه کرد؟
دشمنان انقلاب اسلامی پس از آنکه از تحمیل یک جنگ تمام عیار نظامی و طولانی طرفی نبستند و نتوانستند نتایج مورد نظر خود را دریافت کنند ،به جنگ نرم روی آورده و با بهانههای مختلف سعی کرده اند که در هر حوزه ای که موجب رشد و توسعه ما می شود محدودیت ایجاد کنند. عمده نگرانی آنها نیز بیش از هر چیز تاثیرات فرهنگی انقلاب اسلامی روی مردم خودشان است. انقلاب اسلامی به دلیل تکیه به ظرفیت فرهنگی-اجتماعی دین مبین اسلام از غنای فرهنگی بسیار بالایی برخوردار است. نفوذ فرهنگی انقلاب اسلامی به شدت پایه های ایدئولوژی غرب را لرزانده و آن را متزلزل ساخته است این ظرفیت و این تاثیر با رشد توانایی های علمی، اقتصادی ، گفتمان سازی و سایر توانمندی ها تقویت می شود. از نظر اینجانب ایران اسلامی در همه زمینه ها تلاش کرده است ، اما در برخی حوزه ها که تعاریف مشخص و قانون مند تری داشته بر حسب امکاناتی که وجود داشته و همچنین حمایت هایی که صورت گرفته است پیشرفت های درخور و قابل توجهی داشته است. این موضوع به خصوص در زمینه رشد و توسعه توانایی های علمی به خوبی به ظهور رسیده است شما ملاحظه می فرمایید که کشور در شاخه هایی از علم و فناوری که از علوم روز دنیا هستند پابه پای مراکز تحقیقاتی و علمی دیگر کشور های توسعه یافته حرکت می کند و دستاوردهای بسیار خیره کننده ای در این عرصه ها داشته است در حالی که محدودیت هایی که همان کشور های استکباری برای دانشمندان ما ایجاد کرده اند برای دانشمندان و محققین خودشان وجود ندارد. با این حال و علیرغم همه این محدودیت ها ، ایران اسلامی در علوم و فنون هسته ای، در علوم و فنون لیزر، در علوم و فنون مربوط به نفت، گاز و پتروشیمی ، در علوم و فنون نانو، در علوم و فنون فضایی جزو کشور های سرآمد و پیشرفته در این حوزه ها است. در علم پزشکی دستاوردهایی را که کمتر کشوری به آن ها دست یافته و توانمندی ها باعث شده بسیاری از معالجات سخت و دشوار در داخل کشور امکان پذیر باشد به طوری که بیماران دیگر کشور ها با اینکه امکان رفتن به کشورهای غربی را دارند در قالب تورهای درمانی به بیمارستان های ایران اسلامی مراجعه نمایند.ملت بزرگ ایران برای مقابله با ترفند های دشمنان در همه حوزه ها از ظرفیت های بسیار بالایی برخوردار است و یک ملت تمدن ساز است و ان شاءا... تمدن اسلامی را برای فراهم کردن زمینه ظهور آقا امام زمان (عج) به نتیجه خواهند رساند. ما برای استفاده از همه ظرفیت ها نیاز به وحدت کلمه و وحدت رویه بر اساس رهنمود های مقام معظم رهبری داریم و این تنها راه مقابله با دشمنان قسم خورده انقلاب اسلامی است.
جایگاه تکنولوژیکی و علمی ایران در منطقه آیا توانسته در الگوهای تعاملی منطقه دست برتر را نصیب ایران کند؟
جایگاه علمی و فناوری ایران در اکثر حوزه های علم و فناوری نه تنها در منطقه بلکه در دنیا جایگاه ویژه و خاصی است. به اعتقاد بنده این جایگاه از این لحاظ که ما مثلا توانسته ایم فناوری های مربوط به تامین ساخت نیروگاه های هستهای خود را تهیه کنیم ، یا انواع ماهواره ها را در مدار زمین قرار دهیم و حتی موجود زنده به فضا بفرستیم ، فناوری های لیزر های پرتوان و راهبردی را در اختیار داریم و می توانیم آنها را بسازیم و یا در علوم پزشکی پیشرفت های خیره کننده ای را داشته ایم نیست. بلکه این جایگاه در اثر تغییری است که در باورهای دانشمندان کشور به خصوص دانشمندان جوان ایجاد شده است و باور دارند که «می توانند». این باور یکی از دستاورد های عظیم انقلاب اسلامی است و کشور های استکباری نیز خطر انقلاب اسلامی را از زاویه توانستن ها می بینند و در جنگ نرم حاضر که یک جنگ احزاب تمام عیار علیه کشور ماست تلاش می کنند این باور را از ملت ما بگیرند.