جزئیات خواندنی از تولید رادیو داروهای ایران
تعداد بازدید : 0
تشعشع برای حیات
اگررادیو داروها تولید نمی شد، هرسال یک میلیون ایرانی باید عازم ترکیه می شدند
تیم 6 نفره روزنامه خراسان بعد از بازدید از هسته مرکزی (قلب ) راکتور تهران حالا به سمت بخش دیگری از راکتور یعنی بخش "تولید رادیوداروها " حرکت می کند. پس از طی مسیر ، از یک راهروی نسبتا تاریک که کارگران درآن مشغول کارند ، وارد مجموعه کوچکی می شویم که با تولید 15 رادیو دارو،امروز نه تنها به عنوان قطب تولید این محصولات در کشور محسوب می شود بلکه محصولات تولیدی در این بخش هم اکنون به 7 کشور جهان نیز صادر می شود. فعالیت این بخش که یکی از مهم ترین بخش های تحقیقاتی راکتور تهران است به طور مستقیم به فعالیت هسته مرکزی راکتور بستگی دارد. به نحوی که رادیو ایزوتوپ های تولید شده توسط هسته اصلی راکتور ، به این بخش می آید و طی فرآیندی به رادیو دارو تبدیل می شود حال اگر فعالیت راکتور به هردلیلی متوقف شود بخش تولید رادیو دارو ها نیز متاثر از آن خواهد بود. مدیر تولید رادیو دارو های راکتور تهران که بنا به دلایل امنیتی از ذکر نام وی معذور هستیم، به اتفاق سایر همکارانش در این مجموعه ما را همراهی می کند و در پاسخ به سوالات ما، فرآیند صفر تا صد تولید رادیو داروهای تولیدی و دستاورد های محققان هسته ای کشور را در این حوزه برایمان روایت می کند.
تحرک بخش رادیو داروها از 4 سال پیش
طبق آنچه او عنوان می کند ؛ بخش تولید رادیودارو ها حدود30 سال پیش و با هدف انجام تحقیقات، در سازمان انرژی اتمی ایجاد شده است اما فعالیت جدی راکتور تهران در زمینه تولید رادیو دارو ها از حدود 4سال پیش آغاز شده است چرا که تا آن زمان فعالیت های خوبی در این زمینه در دنیا انجام شده بود وما کمی عقب بودیم ، که سازمان این موضوع را متوجه شد و به دانشمندان فراخوان دادکه تمر کز شان را روی این موضوع قرار دهند از آن موقع تا الان تمام رادیو دارو های روزکه حدود 15 رادیو دارو را شامل می شود در کشور ما تولید می شود وحدود 7 الی 8 رادیو دارو هم فاز تحقیقاتی یا بالینی و یا کنترل کیفی خود را طی می کنند وامروز فعالیت این بخش به جایی رسیده است که تمامی نیاز کشور را به تولید رادیو دارو پوشش می دهد.
جمعههادرتقویم کار کنان راکتور تحقیقاتی تهران تعطیل نیست
«هیچ جمعه ای در تقویم کار کنان راکتور تحقیقاتی تهران و بخش تولید رادیو دارو تعطیل نیست»، این جمله را مدیر تولید رادیو داروی راکتور تهران در لابه لای توضیحاتش عنوان می کند و علت آن را هم این طور توضیح می دهد که ماده رادیو اکتیومانند یخ ، عمرکوتاهی دارد و به تدریج از عمر آن کاسته می شود بنابراین باید نزدیک ترین زمان به اولین روز هفته آن را تولیدکرد تاپزشک فرصت کافی برای استفاده از آن داشته باشد از این رو است که تمامی تولید رادیو دارو در راکتور تهران، روز جمعه انجام می شود و هرهفته صبح شنبه ،برای کلیه مراکزپزشکی هسته ای ارسال می شود .
خودکفایی ایران در تولید تکنسیم ام.99 طی 6 ماه
تولید تکنسیم ام.99 (Technetium-99m) یکی ازمهم ترین و شاخص ترین ودر عین حال ، حیاتی ترین محصول تولیدی دراین بخش است که بیش از 90درصد تشخیص هابه کمک آن انجام می شود و درحال حاضر نیز به حدود 4 تا 5 کشور دنیا صادر می شود. به گفته مدیر تولید رادیو دارو های راکتور تهران عنصر تکنسیم به دلیل حساسیت و کار بردهای بالایی که دارد و البته عمر کوتاه 6 ساعته اش، برای مدت طولانی قابل نگهداری نیست. بنابراین ؛ آنچه محققان این مرکز انجام می دهند این است که «مادر» این عنصر یعنی «مولیبدن 99» را که عمری درحدود 3 روز دارد؛ داخل دستگاهی به نام ژنراتور که از تکه های مختلفی تشکیل شده است بار گذاری می کنند و طی این فرآیند با توجه به فعل وانفعالات هسته ای که در این ژنراتور اتفاق می افتد تکنسیم تولید می شود. این ژنراتور ها به بیمارستان ارسال می شود و در آنجا با روشی بسیار ساده عنصر تکنسیم از مادر جداسازی می شود. حال آن که عنصر مادر در داخل دستگاه مجددا شروع به زایش می کند و هر 24 ساعت یکبار می توان بیشترین مقدار تکنسیم را از این دستگاه گرفت به همین دلیل به آن ژنراتور تکنسیم یا مولدمی گویند .
تحریم ها، ایران را به لیست تولید کنندگان
در حال حاضر تنها 4تا 5 کشور، تولید کننده مولیبدن هستند وایران نیز تا قبل از آغاز تحریم ها ، یعنی در سال 86 این عنصر را از کشور بلژیک خریداری و با انجام یک فرمولاسیون شیمیایی، آن را به بیمارستان ارسال می کرده اما از سال 86 دیگر مولیبدن که تنها وتنها مصرف دارویی دارد به ایران فروخته نمی شود.
اگر مولیبدن 99 تولید نمی شد باید بیماران سرطانی را
به ترکیه اعزام می کردیم
روایت مدیر تولید رادیو دارو های راکتور تهران از فرآیند خودکفایی ایران در تولید عنصر مولیبدن که تنها در عرض 6 ماه اتفاق می افتد ،نکات جالب توجهی دارد: «در آن زمان (سال 86) راکتور تهران باید نیاز حدود 120 مرکزپزشکی هسته ای و800 بیمار سرطانی در کشوررا تامین می کرد وگرنه به ناچارباید بیماران را به ترکیه می فرستادیم. از طرفی هم ممکن نبود که این تعداد بیمار را به این کشور اعزام کنیم. در این مرحله ما برآن شدیم تامولیبدن راباراکتورخودمان تولید کنیم.پروژه ای که انجام آن در برخی کشور ها مانند هند 2 الی 3 سال طول کشید وبی نتیجه هم بود اما ما موفق شدیم در فاصله 6 ماه از زمان تحریم آن را تولید و برای سه سال نیاز داخلی راتامین کنیم. در کنار آن ژنراتوری به نام ژنراتور جابر در آزمایشگاه جابربن حیان تولید شد و از سال 86 تا 89 نیاز کشور،هرچند هزینه بالایی دارد ،با جوشش همین راکتور و ژنراتور جابر تک تامین می شود .» از این مقام مسئول در مورد کار بردهای این رادیو دارو ها می پرسیم و او می گوید: تکنسیم و سایر رادیو دارو های تولیدی در این بخش درگاما اسکن ها استفاده می شوند.
چرا رادیو داروها مهم است؟
اوبرای درک بیشتر این موضوع به تفاوت های بین پزشکی هسته ای و رادیولوژی نیز اشاره می کند: رادیو لوژی آناتومی یا فیزیک بدن را نشان می دهد اما پزشکی هسته ای با فیزیولوژی بدن یاکار کرد ارگان ها سروکار دارد. بنابراین نقش رادیو دارو های تشخیصی در این جا این است که با دادن یک تصویر متحرک از درون بدن مانند انیمیشن ، تمامی نارسایی ها ، عفونت ها ، عوامل سرطانی و... در بیماران مشخص می شود و همین امکان تشخیص دقیق ، در پروسه درمان بیماران بسیار تاثیر گذار و مهم است.
تولید ید 131 برای درمان سرطان تیروئید
پرکاربردترین و مهم ترین رادیو داروی درمانی حال حاضر کشور، «ید131» است که برای درمان عوارض و نارسایی های تیروئیدی دراین مرکزتولید می شود. این رادیو دارو که کاربرد های تشخیصی و درمانی دارد امروزه به دو روش یکی از طریق پاره های شکافت و همچنین با استفاده از راکتور تولید می شود و هم اکنون ،راکتور تهران با روش های خاص شیمیایی ،قادر است هرهفته حدود 25 کوری (واحد رادیو اکتیو ) ازاین رادیو دارو راکه نیمه عمر آن 8 روزاست به شکل کپسول ومحلول خوراکی تولید کند که این دارو ها صبح شنبه ،برای کلیه مراکزپزشکی هسته ای ارسال می شود.
***
صحبت های مدیر تولید رادیو داروی راکتور تهران ، که به پایان می رسد ، یکی دیگرازمدیران این بخش یعنی مدیر عامل شرکت دانش بنیان تولید رادیو دارو های راکتور تهران در نیمه های بازدید به ما می پیوندد؛ رشته سخن را در دست می گیرد واطلاعات دیگری راازسابقه فعالیت های این مرکزبرای ما بازگو می کند.به گفته وی که بازهم به دلایل امنیتی از ذکر نامش معذوریم، سابقه استفاده از رادیو دارو ها در کشور به سال های 45 تا 50 و با وارداتی که از ید 131 در کشور انجام می شدباز می گردد. در حول وحوش سال های 56 نیز استارت انجام تحقیقات در زمینه رادیو دارو ها در کشور زده شد حال آن که تا دوسال بعد از آن یعنی درسال 58 ،ما تنها در حدود 10 مرکزپزشکی هسته ای داشتیم.
فعالیت بیش از 140 مرکز پزشکی در سراسر کشور
اوبااشاره به فعالیت بیش از 140مرکز پزشکی هسته ای درسراسر کشور از تجهیز تمامی استان های کشور به حداقل یک مرکز پزشکی هسته ای خبر می دهد و می گوید : برخی استان ها نیز بیش از یک مرکز پزشکی هسته ای دارند و 80 مرکز پزشکی هسته ای نیز در تهران فعالیت دارند به علاوه ؛ تعداد رادیو دارو های مورد استفاده در این مراکز که در سال 72 تنها 4 قلم بود امروز به بیش از 55 قلم رسیده است که درلیست رادیو دارو های وزارت بهداشت جزو داروهای یارانه ای کشور محسوب می شود. مدیر عامل شرکت تولیدکننده رادیودارو هم چنین با اشاره به تولید داروهای امید به زندگی در این مرکز، این را هم اضافه می کند که مراحل بالینی عمده فعالیت هایی که در زمینه تولید رادیو دارو انجام می شود در دانشگاه های علوم پزشکی و خصوصا در دانشگاه علوم پزشکی تهران ، بیمارستان شریعتی و دانشگاه های علوم پزشکی شیراز و مشهددنبال می شود.
کمبودبودجه؛ ترمزی بر اجرای3 طرح کلان ومهم هسته ای
مشکل کمبود بودجه پژوهشی زخمی کهنه است که تقریبا بر روی همه مراکز علمی تحقیقاتی کشور سایه انداخته است ، وقتی قرار باشد پژوهش قربانی شود دیگر فرقی نمی کند سازمان انرژی اتمی باشد وراکتور تحقیقاتی تهران یا یک مرکز تحقیقاتی دانشگاهی . زمانی که از این مدیر ارشد سازمان انرژی اتمی در مورد پروژه های آتی و بر نامه های آینده سوال کردیم ، انگار دست روی دلش گذاشتیم ، او از طرح های کلان و راهبردی خبر داد که اجرای آن ها در حال حاضر برای کشور یک ضرورت محسوب می شود اما کمبود بودجه در حال حاضر ترمزی شده برای اجرای این طرح های کلان . در حال حاضر سه طرح کلان و مهم والبته صلح آمیز هسته ای ، در این مرکز تعریف شده است که «طرح احداث مرکز تولید رادیودارو ها» و نیز«طرح کلان تولیدرادیو دارو های PET» 2 نمونه ای از این طرح هاست وطرح سومی نیز تعریف شده است که به گفته این مقام مسئول ،فعلا جزئیات آن قابل ذکر نیست.
نیاز به اعتبار 60 میلیون یورویی
براساس بر آورد های انجام شده ،اجرای این سه طرح کلان نیازمند اختصاص اعتباری بالغ بر 50تا60 میلیون یورو است که به گفته وی ، تا کنون این اعتبار تامین نشده است و آن گونه که از شواهد امر بر می آید ظاهرا در بودجه سال 94 نیز هیچ اعتباری برای اجرای این پروژه ها در نظر گرفته نشده است. در حالی که این طرح جزو طرح های اساسی است که کشور دیر یا زود باید آن را انجام دهد. او می گوید : البته برای اجرای طرح احداث مرکز تولید رادیوداروها که یک پروژه 4ساله است ، مقدمات کار را فراهم کرده ایم و رئیس سازمان نیز با جدیت در حال رایزنی است تا بودجه آن راتامین کند و مکاتباتی هم با رئیس جمهوری انجام شده است. او می گوید: این راکتور در حدود 30 – 40 سال پیش برای مقاصد تحقیقاتی و برای ظرفیت حداکثر 30 ژنراتور تعبیه شده بود در حالی که الان 270 ژنراتور اینجا کار می کنند یعنی بیش از 8 برابر ظرفیت .در حالی که با پیشرفت های به دست آمده باید یک اقدام جدید صورت بگیرد.
ورودبه عرصه تجارت جهانی رادیوداروها در گرو
دریافت استاندارد GMP
در حال حاضر گردش مالی رادیو دارو ها در دنیا میلیارد ها دلار است و در صورت دریافت استاندارد های جهانی در زمینه تولید دارو، ایران نیز قادر خواهد بود تا سهمی از این بازار داشته باشد. مدیر شرکت تولید رادیو دارو ها با اشاره به این که پروژه تولید رادیو دارو های راکتور و کیت های رادیو دارویی براساس الزامات GMP در حال حاضر در دستور کار قرار گرفته است می گوید: ایران باتولید 15 رادیو دارو و20 کیت تشخیصی رادیو داروو هم چنین سایر محصولات تولیدی در این عرصه می تواند به بازار های منطقه و جهان دست پیدا کند اما لازمه آن اخذ استاندارد GMP است. او می گوید :هم اکنون ، شرکت موندرول ترکیه به خاطر شرایط اروپا- آسیایی که دارد بزرگترین رقیب ما در منطقه محسوب می شود که موفق شده است با دریافت استاندارد GMP وایجاد خطوط پروازی قوی در این بازار به رقابت بپردازد اما داشته های همین کمپانی موندرول ، تنها ژنراتور تکنسیم است به اضافه 4 الی 5 مورد کیت رادیو دارویی که با همین داشته های اندک امروز به نامبروان منطقه تبدیل شده است و می تواند کیت و ژنراتور خود را صادر کند .در حالی که ما با 20 کیت تشخیصی و تعداد زیادی رادیو دارو و تولید مدل های مختلف ژنراتور از جمله ژنراتور" ژرمانیوم کادمیوم" که آن را در اروپا هم رونمایی کردهایم و جزو 5 کشور تولید کننده آن هستیم ، به دلیل نداشتن استانداردGMP نمی توانیم به بازار های مهم راه پیدا کنیم. مدیر تولید رادیو دارو های راکتور تهران نیز با ورود به این بحث به نکته دیگری اشاره می کند و می گوید : در بحث صادرات رادیو دارو ها تنها موضوع هزینه و در آمد مهم نیست بلکه ما با این اقدام ، عملا بیش از هر کار دیگری می توانیم صلح آمیز بودن فعالیت های خود را اثبات کنیم واین برای ما یک امتیاز است
اذعان کشور های خارجی به کیفیت بالای محصولات
تولیدی راکتور تهران
یکی از همکاران ما در مورد کیفیت محصولات تولید شده در راکتور تحقیقاتی تهران از این مدیر ارشد سازمان سوال می کند او نیز با بیان این جمله که "هیچ ماست بندی نمی گوید ماست من ترش است " پاسخ می دهد : این سوال را باید از مصرف کننده بپرسید اما با این حال کیفیت رادیو دارو ها ، کیت های رادیو دارویی وژنراتور های تولیدی ما هم اکنون مورد تایید بسیاری از کشور های خارجی است به طور نمونه در یکی از مذاکرات اخیری که با کشور هند برای صادرات کیت های رادیو دارویی داشتیم آن ها به ما گفتند که کیفیت محصول شما عالی است . هرچند در بازار هند رقبای قدیمی تر از ما نظیر مجارستان ، لهستان و فرانسه نیز هستند اما محصول ما بسیار مورد توجه قرار گرفته است و تاکنون نیز چه در بازار داخل وچه در خارج ، هیچ گزارشی از عدم کیفیت محصولات صادراتی نداشته ایم به علاوه کیت های پپتیدی ما در حال حاضر به آلمان صادر می شود و تنها مسئله ای که الان با آن مواجه ایم حرکت به سمت پیاده سازی الزامات GMP است.
دانشگاه مونیخ آلمان متقاضی ارسال ژنراتورهای
دارویی ایران است
به علاوه ژنراتور ژرمانیوم ساخته شده در کشور نیز به گفته محققان خارجی از کیفیت بسیار بالایی بر خوردار است . مدتی پیش هم یکی از محققان آلمانی به ایران آمد تا برای کار تحقیقاتی خود از این ژنراتور استفاده کند و مقاله خود را بنویسد و ما نیز این ژنراتور را البته بااین شرط که نام کشور و شرکت سازنده آن را نیز در مقاله قید کند در اختیارش گذاشتیم. در حال حاضر نیز در خواستی از دانشگاه مونیخ آلمان به دست ما رسیده است که تقاضای ارسال این ژنراتور رامطرح کرده اند. پیش از این نیز تیمی تحقیقاتی که ازآلمان به اینجا آمده بودند با توجه به سابقه ذهنی که از محصولات ما داشتند با دیدن این مرکز و فضایی که ما در آن کار می کنیم بسیار تعجب کردند و پرسیدند که شما در همین اتاق این 20 کیت را تولید می کنید؟ به هرحال نمونه هایی از این قبیل زیاد است و موید این است که محصولات ما در جلب نظر محققان جهانی موثر بوده است و ما تا کنون باز خورد های خوبی از فعالیت هایمان گرفته ایم.
در مورد رادیو دارو ها نیز به همین ترتیب است. به نحوی که درصد بسیار بالایی از رادیو دارو های درمانی که در مجلات معتبر مقاله شده و در دنیا تولید شده اند در کشور ما هم تولید می شودو همگی FDA APROVE هستند و سازمان غذا ودارو مجوز استفاده از آن ها را صادر کرده است. هرچند که متاسفانه ما از این حیث درداخل کشور با مشکل مواجه ایم و مشکل عمده ما نیز بی توجهی پزشکان به تولیدات دارویی ماست. این در حالی است که اغلب محصولات ما APROVE شده اند و ما همایش های بسیاری هم برای شناساندن این داروها به پزشکان بر گزار کردیم اما با وجوداین هنوز هم پزشکان پشتیبانی لازم را به عمل نمی آورند.
ایستگاه آخر ؛ آزمایشگاه تولید کیت های رادیو دارویی
در ایستگاه سوم وآخرین بخش از بازدید از راکتور تحقیقاتی تهران ما به " آزمایشگاه تولید کیت های رادیو دارویی " جایی که چرخه تولید رادیو دارو ها تکمیل می شود می رسیم. تمامی 20 کیت رادیو دارویی تولید شده در کشور،از جمله کیت های پپتیدی ، مونوکلونال آنتی بادی و اکتروتاید (OCTREOTIDE Acetate) که ازکیت های روز دنیا به شمارمی روند حاصل تلاش و دسترنج محققان این بخش از راکتور تحقیقاتی تهران است.
مانیتور بزرگی که تصویری از آناتومی بدن ، به همراه نام کیت های تولید شده و موارد مصرف هریک از آنها را نشان می دهد بر روی دیوار آزمایشگاه نصب شده است وبا ورود ما به آزمایشگاه ، رئیس بخش تولید کیت های رادیو دارویی راکتور تهران، که از اعضای هیات علمی و دانشمندان باسابقه سازمان انرژی اتمی است و در آستانه بازنشستگی نیز قرار دارد ؛ از روی تصویر این مانیتور ، یکایک کیت های رادیو دارویی تولید شده در این بخش را برای ما معرفی و کار برد های آن ها را نیز شرح می دهد. تعداد زیادی ظروف شیشه ای کوچکی (ویال) که درون آن ها مواد سفید رنگی به شکل قرص قرار دارد ودر واقع نمونه هایی از کیت ها ی رادیو دارویی است در گوشهای از آزمایشگاه قرار داده شده است. مسئول آزمایشگاه ؛ ابتدا توضیحاتی را در مورد کاربرد کیت های رادیو دارویی بیان می کند و می گوید : کیت های رادیو دارویی مانند" تاکسی" عمل می کنند به نحوی که رادیو داروی تولید شده را دقیقا به مقصد اصلی می رسانند. در واقع برای آن که رادیو دارو های تشخیصی تولید شده قابلیت استفاده پیدا کنند باید بر روی کیت های رادیو دارویی label شده و به داخل بدن تزریق شوند. از آن جایی که این کیت ها حاوی ماده رادیواکتیو نیستند از ماندگاری زیادی بر خوردارند به طوری که اغلب تا یک سال پایدارند. این کیت ها به بیمارستان ارسال ودر یخچال نگهداری می شود ودر زمان استفاده بسته به نوع بیماری ، رادیو داروی مورد نظر بر روی کیت مخصوصی که برای همان منظور تولید شده است به داخل این کیت تزریق می شود و سپس ماده رادیو اکتیو ( رادیو دارو ) با این کیت جفت می شود و در نهایت یک کمپلکس تشکیل می شود که پس از تزریق آن به داخل بدن این دارو دقیقا به سمت ارگان مورد نظر می رود وامکان تشخیص و بررسی عارضه را به پزشک می دهد.
تولید 20 کیت تشخیصی برای ارگان های مختلف بدن
با توجه به تولید دونوع رادیو دارو اعم از رادیو داروی تشخیصی ودرمانی دراین راکتور، کار این آزمایشگاه نیز تولید کیت های تشخیصی رادیو دارویی است ودر حال حاضر نیز 20 کیت تشخیصی برای ارگان های مختلف بدن در این آزمایشگاه تولید شده است که پرمصرف ترین آن ها کیت های قلبی، استخوانی، کلیوی و ریوی است. این عضو هیات علمی سازمان انرژی اتمی که از بنیان گذاران تولید کیت های رادیودارو در کشور است، می گوید : محلول اولیه این کیت ها،در اتاق تمیز (Clean room) تهیه و بعد از طی فرآیندی که حدود سه شبانه روز یا 72 ساعت به طول می انجامد ؛ این محلول در دستگاهی ابتدا تحت دمای منفی 45درجه و سپس در دمای مثبت 25 درجه قرار می گیرد تا در نهایت به شکل پودر وقرص درآید . مرحله خشک کردن کیت ها یکی از مراحل بسیار مهم و حساس در این فرآیند به شمار می رود چراکه کیت های رادیو دارویی که عمدتا به ورید تزریق می شود؛ بایدکاملا استریل باشد.
همه کیت های دارویی که در جهان تولید می شود
در ایران نیز تولید می شود
مسئول آزمایشگاه باز هم با یاد آوری این که تمامی کیت های مصرفی روز جهان در در حال حاضر در آزمایشگاه تولید کیت های رادیو دارویی راکتور تهران تولید می شود وتا بالای 95 درصد امکان تشخیص را برای پزشک فراهم می کند؛ می گوید : با استفاده از این کیت ها تا کنون امکان تشخیص بیماری در بسیاری از بیماران فراهم شده است و با همین تشخیص دقیق؛ بسیاری از آن ها از مرگ نجات پیدا کرده اند که یک نمونه آن جوانی بود که در اثر یک بیماری ناشناخته که باعث ناتوانی او شده بود و او را بر روی صندلی چرخدار نشانده بود پیش من آوردند وما پس از انجام آزمایش های مختلف و با تزریق کیت رادیو دارویی ECD موفق شدیم بیماری او را که یک بیماری نادر مغزی بود شناسایی و درمان کنیم. در حالی که تا آن زمان هیچ پزشکی موفق به شناسایی وتشخیص دقیق بیماری او نشده بود. او صحبت های خود را این طور به پایان می رساند که ؛ نمونه هایی از این دست در فرآیند در مان بیماران تاکنون بسیار اتفاق افتاده است و این قبل از هرچیز بیانگر اهمیت ونقشی است که رادیو دارو ها وکیت های تشخیصی رادیو دارو امروز می توانند در روند درمان بیماری های صعب العلاج خصوصا درمان بیماران سرطانی داشته باشند .براین اساس ما با وجود همه محدودیت ها تلاش می کنیم همراه با تحولات این عرصه پیش برویم و متوقف نشویم.
***
با صحبت های انتهایی این مدیر با سابقه سازمان انرژی اتمی و با یادآوری آنچه در جریان این بازدید دیدیم وشنیدیم ، از خود می پرسم ؛ به راستی چه فعالیتی می تواند شرافتمندانه تر و صلح آمیزتر از نجات جان دهها، صد هاو حتی میلیون ها انسان بیماری باشد که مرگ وزندگی شان امروز در گرو پیشرفت در عرصه این فناوری است؟ با خودم فکر می کنم ؛ بی جهت نیست که امروز از پزشکی هسته ای به عنوان معجزه قرن نام می برند. محققان کشور ما نیز سال ها در تلاشند در سایه شدید ترین و ناعادلانه ترین تهدید های غرب که حتی تا ترور ناجوانمردانه تعدادی از برجسته ترین دانشمندان هستهای کشور مان هم پیش رفته است ؛ با خود باوری و اتکا به توان داخلی هر گونه فشار وتهدیدی را برای خود به فرصت تبدیل کنند و راه خود را در مسیر پر پیچ وخم استفاده صلح آمیز از این فناوری باز کنند .