
یادداشت
تعداد بازدید : 0
ویژگیهای بازار خدمات سلامت
نویسنده : علی احمدی
سلامت به عنوان یک کالای هزینه بر شناخته میشود و اقتصاد سلامت به عنوان رکن اصلی این بازار هیچ گاه در کشور ما مورد توجه نبوده است. از این جهت اولین سوالی که پیش میآید این است که آیا می توان کالای سلامت را همانند بقیه کالاها در یک نظام بازاری به خرید و فروش گذاشت؟ آیا بازار سلامت تابع عرضه و تقاضا در جامعه است؟ مراقبت های سلامتی چه ویژگی هایی دارند که آنها را از بقیه خدمات متمایز می کنند؟ برای نزدیک شدن به پاسخ در ابتدا به چند ویژگی های منحصر به فرد خدمات سلامت اشاره می شود:
ماهیت خدمات سلامت
کالای ضروری به کالاها و خدماتی گفته می شود که نیازهای حیاتی مشتری را تأمین می کنند و خدمات بهداشتی درمانی نیز جزو این دسته کالاها به شمار می روند. کالای ضروری کالایی است که مردم صرف نظر از رتبه اقتصادی باید در زمان نیاز به آن دسترسی داشته باشند. از سوی دیگر فراهم کردن کالاهای اساسی به اندازه خدمات سلامت اهمیت ندارند چرا که بالاخره می توان آنها را با کم و زیادش جبران کرد و یا تامین آن را به زمانی دیگر موکول کرد ولی خدمات سلامت یک ضرورت هستند که در صورت عدم تامین آن جان افراد به خطر می افتد.
عدم تقارن اطلاعاتی
ارائه کنندگان خدمات در خصوص ضرورت و نوع خدمت مورد نیاز اطلاعاتی دارند که دریافت کننده به آنها دسترسی ندارد و یا برایش مفهوم نیستند. یعنی اگر به بیماری بگویید به جراحی فوری نیاز دارد، غالباً بیمار نمی تواند شخصاً در خصوص صحت یا سقم این گزاره قضاوت سریع و صحیحی داشته باشد. در حالی که در سایر حوزه ها غیر از بهداشت و درمان دریافت کننده خدمات در خصوص آن اطلاعات حداقلی دارد و با استفاده از همان می تواند قضاوت کند و از حقوق خود دفاع کند.
اضطرار دریافت کننده خدمت
در بازار نیاز شدید خریدار به کالا برای فروشنده یک امتیاز محسوب می شود چرا که فروشنده در این شرایط می تواند سهم بیشتری در قیمت گذاری کالا داشته باشد، همچنین نیاز همیشگی خریدار به یک کالا نیز تضمین کننده فروش همیشگی یک کالا است. خدمات سلامت هر دوی این ویژگی ها را دارد یعنی هم نیاز به آن در جامعه هیچ گاه به صفر نمی رسد و هم اینکه ارائه دهنده ی خدمت از قبل می داند که علت اکثر مراجعات از سر اضطرار است. این اضطرار موجب می شود تا خواسته های ارایه دهنده خدمت را بدون معطلی اجابت کنند حتی اگر به قیمت فقیر شدن وی تمام شود.
عدم رقابت پذیری
رقابت در بازار زمانی معنا پیدا می کند تعداد زیادی تولیدکننده و مصرفکننده بر سر یک کالای همگن و خاص به داد و ستد بپردازند. زمانی که فقط تعداد کمی از تولیدکنندگان دارای یک کالا باشند و جایگزینی هم برای آن کالا وجود نداشته باشد، در بازار در مورد آن کالای خاص انحصار ایجاد می شود. در این حالت انحصارگر تنظیم کننده قیمت است و قدرت کامل بازار را دارد. خدمات سلامت هم به خاطر تخصصی بودن احتمال ایجاد انحصار و نوعی محدودسازی در دسترسی به خدمات در آن وجود دارد و رقابت پذیری در آن وجود ندارد.
متناسب نبودن پرداخت با نتیجه
همواره در قبال پرداخت هزینه نمی توان از نتیجه کار مطمئن بود. ممکن است هزینه ی فراوانی برای درمان انجام شود ولی نتیجه مرگ یا ناتوانی باشد. در خدمات پیشگیری هم گاهی اوقات هزینه ی انجام شده نتیجه ی مورد نظر را به همراه ندارد. در همین زمینه ممکن است برای فرد هزینه ای پرداخت شود که در صورت پرداخت نشدن هم فرقی به حال وی نمی کرد. مانند واکسیناسیون عمومی.
علت مداخله دولتهای در بازار سلامت
اگر چه در بسیاری از کالاها مانند مواد غذایی، دولت ها به نوعی مداخله می کنند، ولی در بازار مراقبت های سلامتی این مداخله وسیعتر و جدی تر است، به طوری که دولت ها به نمایندگی از مصرف کننده، خدمات را خریداری و حتی آن را تولید می کنند. علت مداخله دولت ها، این است که هیچ یک از فرضیه های مربوط به بازارهای کامل در مراقبت های سلامتی کاربرد ندارد و مکانیزم بازار ( عرضه و تقاضا ) قادر نیست در بازار تعادل ایجاد کند که اصطلاحاً از آن تحت عنوان شکست بازار (Market failure) نام برده می شود.
براساس تئوری های اقتصادی در یک بازار رقابتی، در تلاقی عرضه و تقاضا به تعادل رسیده و قیمت و مقدار تعادلی در این نقطه تعیین می شود. به بهای کالاها و خدماتی که معمولاً با دخالت مکانیزم بازار (تقابل عرضه و تقاضا) تعیین میشود، قیمت گفته می شود.در خصوص برخی خدمات و کالاها همچون سلامت، شرایط اقتصادی همانطور که گفته شد به گونه ای است که تعیین قیمت توسط مکانیزم بازار، امکان ناپذیر و یا ناکارآمد بوده و معمولاً دولتها یا حاکمیت با دخالت در بازار، قیمتها را به صـورت دستوری تعیین می کند که به آن در اصطلاح تعرفه و یا قیمت برنامه ای می گویند. مفهوم تعرفه یا قیمت برنامه ای رسیدن به هدف یا سیاستی است که دولت تعیین نموده است. به همین جهت تعرفه گذاری ذاتاً ابزاری برای رفتارسازی و اعمال حاکمیت و در نتـیجه اهرمی برای سیاستگذاری محـسوب می گـردد.
از سوی دیگر وجود یک مکانیسم نظارتی کارآمد در این بازار بسیار ضروری است. کارکرد این مکانیسم جلوگیری از انحصار و پوشش عدم تقارن اطلاعاتی است که در بازار سلامت وجود دارد. لازم به ذکر است که با توجه به تعاریف بیان شده از ساختار نظام سلامت این وظیفه بر عهده بیمههای درمان گذاشته شده است.