گفتوگو با رئیس هیات مدیره شرکت دارویی سیناژن
تعداد بازدید : 1
اقتصاد دارویی با پرچم داری بیوتک
ورود کشور به عرصه تولید داروهای بیوتک؛در بزنگاه
نویسنده : سجاد اسماعیلی
کشور ایران با توجه به شرایط قبل از انقلاب و بحرانهای بعد از انقلاب در زمینه تولید داروهای با فناوری بالا نسبت به سایر کشورهای مدعی عقبمانده و هر چند طبق گفته مسئولین بیشتر نیاز دارو از داخل تأمین میشود اما درصد کمی با حجم پایین اما ارز بری زیاد از خارج کشور وارد میشود، این داروها همان داروهای پیشرفته و اساسی است که کشورهای جهان به تازگی موفق به تولید آن شده اند، ازاینجهت برای ایران نیز ورود به این عرصه بسیار مقرون بهصرفهتر است. علم بیوتکنولوژی از جمله علوم در مرز دانش است.
برای بیان ظرفیت علم بیوتکنولوژی دارویی در کشور و رمز موفقیت بومیسازی این علم در سالهای اخیر، سراغ دکتر فریدون مهبودی رییس هیئتمدیره شرکت سیناژن رفتیم. شرکت سیناژن طلایهدار عرصه تولید علم بیوتکنولوژی دارویی است و حدوداً سابقهای 20 ساله در این عرصه دارد. دکتر مهبودی معتقد است دولت نقش سازندهای در حمایت از تکنولوژیهای درآمدزا ندارد. وی حمایت دولتی از صنایع رو به افول نظیر خودروسازی در ایران را منطقی نمی داند چرا که معتقد است صنایع این چنینی باید از مدت ها قبل به فکر ارتقای تکنولوژی خود و سهم خواهی از بازار میافتادند.
لطفاً معرفی مختصری از علم بیوتکنولوژی و کاربرد آن در تولید دارو را بفرمایید.
از دهه 1950 تا 1960 شناخت علوم زیستی بیشتر در حوزه مولکولی وارد گردید و شناخت ژن و ساختار DNA مورد بررسی قرار گرفت. این امر باعث انتقال ژن به سلولهای باکتریایی و جانوری گردید. این حرکت موجب درمان بیماریهایی گردید که به علت کمبود پروتئین خاصی نظیر انسولین و هورمون رشد به وجود آمده بود. به خاطر نقص ژنی پس از شناسایی ابزار انتقال این ژنها، داروهایی تولید شدند که تشابه کاملی با پروتئین انسانی داشتند و کمترین عارضه جانبی را برای پوشش دادن کمبود پروتئینی بدن داشتند. درحالیکه داروهای شیمیایی به دلیل داشتن عامل خارجی، عارضه و اثرات سوء بسیاری برای بدن دارند. نسل اول داروهای بیوتک باعث درمان بیماریهای صعبالعلاج و هزینهبر مانند هورمون رشد، دیابت، MS و سایر بیماریهای مربوط به نقص پروتئینی بدن بود. نسل بعدی داروها برای درمان بیماریهایی مانند سرطان سینه، آنتیبادیهای مونوکلونال و روماتوئید را پوشش میداد. همین امر موجب انقلاب بزرگی در عرصه داروهای نوترکیب و اقتصاد دارویی گردید. به دلیل قیمت بالای این داروها و مشکل واردات آنها و کم شدن هزینه تأمین این داروها، تولید داخلی که هم برای مردم و هم برای کشور مقرونبهصرفه بود، بهعنوان یک سیاست کلی در نظام و در شرکتهای خصوصی و دولتی تدوین گردید.
داروهای بیوتک چند درصد بازار دارویی کشور را در اختیار دارند؟
در دنیا170نوع دارو مربوط به علوم بیوتکنولوژی برای درمان بیماریهایی نظیر MS، نقص پروتئین بدن، سرطان و... وجود دارد که بازاری بالغبر 150 میلیارد دلار را به خود اختصاص داده است. در ایران نیز 17 داروی بیوتک تولید میگردد که در سال 93 حدوداً 650 میلیون دلار صرفهجوئی ارزی و معادل 10 درصد بازار دارویی تولید داخل کشور را به خود اختصاص داده است.
آیا وجود صنایع بیوتکنولوژی برای کشور از بعد اقتصادی مقرونبهصرفه است؟ توسعه در این علم چه کمکی به اقتصاد مقاومتی میکند؟
این فناوری دارای ارزش بالا و حجم کم است و اقتصادی کاملاً متکی بر دانش دارد. کشورهای غربی در شروع کار جهت سیاستهای خود را بر ارتقای این دانش پرسود گذاشتهاند. برای مثال اگر قیمت هر بشکه نفتی را 50دلار در نظر بگیریم، قیمت هر ویال داروی M.S حدوداً 250 دلار برابر با 5 بشکه نفتی است. یا داروی درمان بیماران سرطان سینه معادل 60 بشکه نفت به ازای هر ویال است. پس اگر ما هم سیاست خود را بر ارتقای کیفیت و کمیت این صنعت با ارزش و سوددهی بالا بگذاریم، توانایی رقابت با فناوری کشورهای اروپایی و آمریکا را داریم؛ زیرا کشورهایی نظیر چین و هند چنین ظرفیتی را برای تولید داروهای Hi-Tech ندارند؛ بنابراین فرصت خوبی برای کشور ما هست تا بتوانیم صادرات پرسودی در این عرصه داشته باشیم که این امر غرور و اقتدار و خودکفایی ملی را در پی خواهد داشت چون اقتصادی متکی بر دانش درونی کشور است و موجب شناساندن کشور به دنیا خواهد شد. از طرفی باوجود فرصت ایدهآل ایران برای صادرات این داروها به کشورهای نیازمندی نظیر کشورهای آفریقایی، خاورمیانه و کشورهای همسایه، بستر مناسبی برای تبدیل شدن ایران به کانال توزیع این داروها در منطقه همچون کشورهای غربی و پایهریزی یک اقتصاد قوی و متکی به درون کشور هست.
منظور از کانال توزیع چیست؟
اگر در هر فناوری دانش تولید همهجانبه آن را داشته باشید و کشورهای اطراف شما چنین پتانسیلی را نداشته باشند، طبیعتاً شما به تأمینکننده (کانال توزیع) این محصول در منطقه تبدیل خواهید شد. ما در تولید داروهای بیوتک رشد خوبی را داشتهایم و توانستهایم تا حدودی تأمینکننده این داروها در منطقه باشیم.
تفکر استفاده از این علم و صنعتی سازی آن در ایران از چه زمانی آغاز شد؟ نقش بخش خصوصی در این امر پررنگتر بود یا حمایتهای دولتی؟
قاعدهای در دنیا وجود دارد و آن این است که اگر حرکتی را در زمان و مکان مناسبی انجام دهید موفق خواهید شد. وضعیت کشور ما هم در زمینه تولید این فناوری در زمان بسیار مناسبی بود. در اواخر دهه شصت و نزدیک به دهه هفتاد این علم پایهگذاری شد و به این دلیل که آغاز این علم در دنیا در سال 1980 بود، ما 10 سال با شروع جهانی آن فاصله داشتیم. از نظر مکانی نیز به دلیل نیاز کشور، وجود دانشآموختگان باانگیزه و استعداد و موقعیت جغرافیای سیاسی- اقتصادی موجود در منطقه، طبیعتاً مکان مناسبی برای برنامهریزی اصولی برای خودکفایی در این عرصه بود. پس هر دو مؤلفه زمانی ایدهآل و مکانی مناسب در کشور ما وجود داشت. دولت در ابتدا حمایتهای مالی خیلی مناسب را انجام داد و علاوه بر آن با حمایت از دانشآموختگان خارج از کشور و ارتباط با کشورهای پیشرفته مانند کوبا در این زمینه از طریق مرکز همکاریهای فناوری ریاست جمهوری برای انتقال دانش فنی، توانست زیرساخت خوبی را برای بیوتکنولوژی پزشکی در کشور پایهگذاری نماید.
چرا حمایت دولت اهمیت زیادی دارد؟
طبیعتاً هر حرکت بزرگی در دنیا نیازمند حمایت اولیه و همهجانبه دولت را دارد تا در زمان مناسب به مردم واگذار شود. چون دولت قدرت حاکمیتی لازم برای مذاکره قوی در سطوح بینالمللی را دارد و میتواند بهخوبی ظرفیت کشورهای دیگر را بر اساس مناسبات سیاسی- اقتصادی به داخل بکشاند. دولت ما نیز بهخوبی این حمایت را در دهه هفتاد و هشتاد برای توسعه این علم در کشور انجام داد و ظرفیتهای داخلی و بینالمللی خود را به کار گرفت.
دولت چه حمایتهایی را انجام داد؟ بخش خصوصی چگونه توانست وارد عرصه شود؟
اهمیت تأمین نیروی انسانی، بورسیه کردن دانشآموختگان برای آموزش دانش فنی تولید این داروها در خارج از کشور، تربیت نیروهای متخصص بیشتر در داخل کشور از طریق فراهمسازی امکانات بهتر برای دانشکدههای داروسازی، تأمین مناسب بودجههای تحقیقاتی برای توسعه پژوهش در این عرصه و فراهم کردن تجهیزات و ملزومات مناسب از اقدامات خوب زیرساختی دولت بود. پسازآن سازمانهای حمایت گر مانند صنایع نوین که به دستور وزیر وقت صنعت آقای دکتر جهانگیری شکل گرفت با همکاری مرکز همکاریهای فناوری و نوآوری ریاست جمهوری، زمینه رشد و توسعه شرکتهای خصوصی فراهم شد.
شرکت سیناژن چه سالی تشکیل شد؟ الآن واردات داروهای مشابه داروهای شما وجود دارد؟
شرکت سیناژن از سال 1373 فعالیت خود را شروع نمود. در ابتدا هدف این شرکت تولید دارو نبود؛ زیرا کشور شدیداً به واردات محصولات موردنیاز برای تحقیقات بیوتکنولوژی وابسته بود و بسیاری از مواد اولیه وارداتی در مسیر گمرک فاسد میشدند. به همین دلیل شرکت سیناژن با هدف حل مشکل کشور در زمینه علوم بیوتک و تأمین مراکز داخلی در تولید محصولات موردنیاز واقعی کشور وارد بازار کار شد. تاکنون محصولات ما از نظر کیفیت هم رده برندهای معروف دنیا بوده است و این ظرفیت بسیار خوبی را برای استفاده مردم و صادرات و ورود سرمایه به داخل کشور ایجاد کرد. پس از دستیابی به تولید تکنولوژی این محصولات که بسیار شبیه به تکنولوژی تولید دارو بود، به عرصه تولید دارو نیز وارد شدیم.این قضیه خیلی خوب در این چند سال توسط دولت کنترل و مدیریتشده است اما بعضی مواقع متأسفانه بعضی از تولید نماها با واردات داروهای مشابه مثلاً از کشور آرژانتین، باعث آسیب جدی به بازار داخلی گردیده است. خوشبختانه سیاست دولت ایجاد تمایز بین تولیدکننده واقعی و تولید نما میباشد.
تعامل بین بخش خصوصی و دولت باید چگونه باشد تا از بعد اقتصادی برای هردو مقرونبهصرفه باشد؟
بنده یک مثالی را عرض میکند. اگر یک داروی بیوتک 20 میلیون دلار ارزش داشته باشد، اگر هر دلار را 3000 تومان در نظر بگیریم، معادل 60 میلیارد تومان ارزش ریالیاش میشود. حال ما این دارو را در کشور تولید میکنیم که قیمت آن 60درصد داروی خارجی و معادل 36 میلیارد تومان میباشد پس این امر نهتنها باعث 20 میلیون دلار صرفهجویی ارزی برای کشور میشود، بلکه 24 میلیارد تومان همسود برای دولت خواهد داشت.حالا اگر این شرکت 40 درصد قیمت فروش دارو (حدود 14.4 میلیارد تومان) سود کند و دولت 25 درصد سود آن را مالیات بگیرد دولت سالی 3.8 میلیارد تومان مالیات میگیرد؛ اما اگر دولت این شرکت را از مالیات معاف نماید و تعهد تولید یک داروی بیوتک جدید برای هر 3 سال یکبار را بگیرد، در این صورت در مدت 3 سال 60 میلیون دلار ارز از کشور خارج نمیشود و معادل 72 میلیارد تومان سود دولت خواهد بود که هم به نفع دولت و هم به نفع شرکت تولیدکننده خواهد بود؛ اما اگر دولت هرسال مالیات بگیرد جمع آن در 3 سال میشود 11.4 میلیارد تومان که این رقم در مقایسه با سوددهی قبلی (72 میلیارد تومان) اختلاف فاحشی دارد. پس به نفع دولت است که این شرکت را معاف از مالیات نماید. در این صورت سود بیشتری نصیب دولت میشود ولی اگر دولت از شرکت مالیات بگیرد شتاب تولید دارو کاهش پیدا میکند و شرکت باید چند سال کار کند تا سوددهی لازم را داشته باشد. برای تفهیم بهتر مدل زیر را ترسیم میکنیم. شایان ذکر است که معافیت مالیاتی برای مدت حدوداً 15 سال است که در دنیا نیز عرف میباشد. از طرفی شرکت بنیه مالی خوبی پیداکرده و مالیات 16 سال به بعد آنقدر زیاد است که بازهم جبران معافیتهای قبلی را مینماید.
آیا این تعامل بین دولت و شرکتهای تولیدی بیوتک وجود دارد؟
طی دو سال گذشته حرکت حمایت از معافیت مالیاتی شروع شد ولی پایداری آن باید ضمانت گردد. اگر دولت طبق مدل بالا عمل نماید، قطعاً تعامل دولت و بخش خصوصی سازندهتر خواهد شد.
با توجه به تجربه موفق این حوزه در صادرات محصولات، چه اقداماتی برای رقابت با برندهای خارجی و افزایش صادرات به سایر کشورها انجامشده و یا نیاز به انجام است.
یکی از اقدامات خوب سازمان غذا و دارو بینالمللی کردن استانداردهای ایران با عضویت در کنوانسیون بینالمللی PIC/S است. با عضویت در کنوانسیون میتوان از سهم قابل ملاحظهای برای صادرات به کشورهای خارجی بهرهمند شد و هدف مجموعه ما با توجه به بهکارگیری استانداردهای بینالمللی و اروپایی توانسته مجوز GMP از کنوانسیون بینالمللی PIC/S، مالزی، ترکیه و روسیه را دریافت کند.
آیا الگوی موفق این حوزه قابلانتقال به سایر صنایع داروسازی هست؟
بله اگر صنایع دارویی به معنای واقعی کلمه صنعت باشند؛ یعنی بر اساس علم باشد و متخصصین دانشگاهی و پژوهشگران نقش اصلی را ایفا کنند. تولید محصول نهایی باید در داخل خود صنعت انجام گیرد و برای بخش تحقیق و توسعه صنعت اهمیت جدی قائل بود اما چیزی که ما در شرایط فعلی میبینیم این است که بیشتر شرکتها به روش کارخانهای اداره میشوند؛ یعنی قسمتی از کارخانه (مانند ماده اولیه) را از خارج وارد میشود و قسمتی دیگر (مانند دانش فنی) را با سرمایهگذاری یا عقد تفاهمنامهها با شرکتهای دارویی بزرگ به دست میآید و در نهایت محصول نهایی را تولید میگردد. این نحوه تولید در سیمای صنعت دارویی نمیگنجد. باید تلاش کرد تا ماده اولیه در داخل کشور تولید شود و بخش تحقیق و توسعه در فرمولاسیون ایجاد گردد همچنین باید به ارتقای توان داخلی و دانش فنی خود نیز توجه کنیم. در این صورت میتوانیم با برند ایرانی در کشورهای مختلف داروهای خود را ثبت کنیم.
برای ترویج فرهنگ تجویز داروی ایرانی در بین پزشکان چه اقداماتی نیاز است؟
هدف پزشک درمان درست بیمار است. ما باید در توسعه دارو، پزشکان را شریک کنیم. اگر پزشک از انجام مطالعات بالینی و کیفیت دارو خیالش راحت و تضمینشده باشد، قطعاً به تجویز داروی ایرانی تمایل خواهد داشت. البته این موضوع را باید ذکر کرد که در هر قشری از جامعه عدهای قلیل سودجو پیدا میشوند که جامعه پزشکی نیز از آن مستثنی نیست ولی باید خاطر نشان کرد که تعداد این افراد بهقدری انگشتشمار است که نباید اشتباه این تعداد محدود را بهپای یک جامعه علمی نوشت.
لطفاً چند نمونه از محصولات تولیدی شرکت سیناژن و مقصد صادرات آنها را بفرمایید.
بعضی از داروهای مجموعه سیناژن به روسیه، سوریه، ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و ارمنستان صادر میگردد و در بیش از 16 کشور در حال ثبت میباشد. پیشبینی ما این است که در سه سال آینده حداقل به 8 کشور دیگر صادرات خوبی داشته باشیم.
گردش مالی محصولات شما در بازار دارویی کشور چقدر است؟
حدود 25-30 درصد از صادرات دارویی کشور مربوط به گروه داروئی سیناژن هست که مبلغی بالغ بر 500 میلیون دلار صرفهجویی ارزی برای کشور دارد.