دوره بلوغ ،قوام و ثبات
نویسنده : دکتر محمد حنیف
نگاهی به آثار داستانی انقلاب از 1385 تا 1392
حنیف داستان نویس و پژوهشگر مرکز تحقیقات صدا وسیما متولد سال 1339در بروجرد است. وی دکترای تخصصی تاریخ ایران اسلامی را از دانشگاه علوم و تحقیقات تهران در 1387گرفت . حنیف همچنین مدرك معادل فوق لیسانس سیاست و پژوهش معاونت پژوهشی حوزه هنری را در 1370دریافت كرده است. سوابق پژوهشی حنیف به قرار زیر است: نویسندگی و تهیه برنامه های متعدد رادیویی 66 تا 76، نوشتن فیلمنامه فیلم داستانی "آقا اجازه" پخش از شبکه اول، تالیف متن و انجام تحقیق ده ها برنامه مستند سیما (پخش از شبکه های مختلف ملی)، واگذاری حق اقتباس دو رمان قفس و برف ها آب می شوند به سیما فیلم. از جمله سوابق کاری او : شامل آموزگاری در روستاهای بروجرد و ازنا، (با انقطاع، اخراج و ...) حدود سال های 58 تا 62، تهیه کنندگی رادیو در مرکز لرستان (با انقطاع و استعفا) از سال 66 تا 76، مدیریت پخش رادیو و تلویزیون در مرکز لرستان دو سال 67 تا 69، تهیه کننده رادیو ـ رادیو جوان و مرکز آموزش رادیو 76 تا 77، پژوهشگرـ مرکز تحقیقات از سال 1377 تاکنون، عضو شورای رمان (اقتباس سیما فیلم) 86 تا 88، عضو شورای طرح و برنامه شبکه جوان 84 تا 86، تدریس در دانشگاه ( دانشگاه سوره، دانشگاه آزاد و مدیریت دولتی و مربیان کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان)، داوری مسابقات ملی داستان نویسی و پژوهشی (جشنواره مراکز صدا وسیما، جشنواره بین المللی رادیو، جشنواره ملی داستان نویسی شهید غنی پور، جشنواره ملی ادبی یوسف، جشنواره ملی داستان نویسی جوان و ...)، عضو شورای پژوهشی بنیاد ادبیات داستانی ایرانیان، دبیر علمی طرح تدوین و انتشار مجموعه کتاب های آبی معاونت امور بین الملل سازمان صدا و سیما، نویسنده و دبیر طرح تدوین کتاب معرفی سازمان صدا و سیما (به زبان انگلیسی) برای معاونت امور بین الملل سازمان. حنیف تالیفات زیادی در عرصه ادبیات داستانی، مسائل ایران شامل تاریخ و فرهنگ از جمله منطقه لرستان در قالب كتاب و مقاله و طرح های پژوهشی داشته است كه دراینجا به آثار داستانی او اشاره می شود: رمان "قفس" 1388 با موضوع اسیران ایرانی در عراق، رمان "گل های یخی" در1377 با موضوع زندگی جنگ زدگان خرمشهری ، "آسایشگاه شماره شش" 1390 در خصوص افسران اسیر مفقودالاثر ایرانی در اردوگاه های عراقی"، مجموعه داستان "شب ماهرخ" 1388 در باره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، مراحل خلق داستان، 1372، "راز و رمزهای داستان نویسی" 1379، مجموعه داستان "زمانی برای فریاد" 1381، "قصه گویی در رادیو و تلویزیون" 1389، "قابلیت های نمایشی شاهنامه" 1384، "جنگ از سه دیدگاه" 1386، "کندوکاوی پیرامون ادبیات داستانی جنگ و دفاع مقدس" 1388، "چگونه ادبیات داستانی را تحلیل کنیم" 1380، رمان "رویای آهوان" 1387، رمان نوجوانان برف ها آب می شوند 1385 و انجام حدود بیست پژوهش در زمینه ادبیات کهن، قابلیت های نمایشی ادب کهن و تعامل رسانه و ادبیات داستانی و مقالاتی چون "هویت ملی در شخصیت های فارسی قصه های کهن،"موانع خلق رمان دینی" 1389، "هویت ملی در قصه های عامه دوره صفوی" 2009، حنیف به خاطر پژوهش ها و تالیفاتش تقدیرها و جوایزی كسب كرده است از جمله کسب رتبه کشوری در داستان نویسی و تقدیر و دریافت جایزه از سوی وزیر ارشاد وقت در سال 66، برنده تندیس بلورین بهترین برنامه ساز رادیویی و کسب عنوان بهترین نویسنده و بهترین تهیه کننده رادیویی در شیراز1376 و شرکت برنامه در جشنواره IBV سیدنی، کسب عنوان پژوهشگر اول صدا و سیما در سال 1382 و تقدیر از سوی وزیر علوم وقت، نامزد بهترین رمان (برف ها آب می شوند) از سوی جشنواره شهید غنی پور در سال 1386، نامزد دریافت بهترین رمان فصل (رمان قفس) در سال 1388، تقدیر از کتاب "جنگ از سه دیدگاه" در دوازدهمین دوره انتخاب کتاب سال دفاع مقدس در سال 1387، کسب عنوان دوم در سیزدهمین دوره کتاب سال دفاع مقدس در سال 1389 در بخش پژوهش های ادبی به خاطر کتاب "کند وکاوی پیرامون ادبیات داستانی جنگ و دفاع مقدس" به همراه محسن حنیف، کسب عنوان پژوهشگر اول صدا وسیما و تقدیر از سوی وزیر علوم در سال 1389، کسب عنوان بهترین پژوهشگر مرکز تحقیقات در سال های پیش و تقدیر از سوی ریاست سازمان صدا و سیما و دریافت عنوان کتاب سال شهید غنی پور در بخش داستان دفاع مقدس به خاطر رمان قفس 1389. دکتر محمد حنیف این مقاله را از کتاب « داستان سیاسی، داستان انقلاب » که توسط پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در آستانه چاپ قرار دارد، در اختیار ما گذاشت.در این کتاب با تقسیم بندی ادبیات داستانی انقلاب به 6 دوره، به آثار شاخص هر دوره و سیر داستان نویسی در سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی با این عناوین پرداخته شده است:
دوره اول: آرمان گرایی و حرفهای نگفته (1357 تا 1359)
دوره دوم : سایه جنگ بر داستان انقلاب (1360 تا 1367)
دوره سوم : صداهای تازه (1368 تا 1376)
دوره چهارم : تنوع در ساختار و موضوع (1376 تا 1384)
دوره پنجم : نقد گذشته( 1385 تا 1392 )
دوره ششم : اعتدال (1392تا ...)
متولیان فرهنگی کشور در این دوره (92-85) همکاران پیشین خود را به اهمال در اعمال موازین قانونی نشر متهم می کردند، اما کم نبودند داستان نویسانی که با هرگونه نظارت مخالف بودند و هیچ یک از دوره های سیاسی ـ فرهنگی را با انتظارات خویش مناسب نمی دانستند. هر چند در این دوره(92-85) در راه انتشار و حتی تجدید چاپ برخی داستان ها موانعی ایجاد شد، با این حال یک ارزیابی کلی نشان می دهد که در کل داستان نویسی در ایران به قوامی در خور توجه رسیده بود. داستان های سومین دهه انقلاب اسلامی، از قدرت بیشتری نسبت به دو دوره پیش برخوردار بودند. تعداد آثار پر حاشیه- با وجود ضعف و استمرار سستی جریان نقد ادبی در کشور- نشان می داد که داستان نویسان این دهه آثار در خور توجهی خلق می کنند. برگزاری جلسات نقد، از جلسات نقد حوزه هنری توسط راضیه تجار، ابراهیم حسن بیگی و فیروز زنوزی جلالی گرفته تا جلسات کانون ادبیات ایران از سوی محمدرضا گودرزی و جلسات نقد داستان و آموزش داستان نویسی جمال میر صادقی و... نشان دهنده رونق بالای کار داستان- به ویژه در نیمه اول آن- بود. محمدرضا موحدی این دوره را دوره بلوغ و ثبوت نامیده است و حتی بر این باور است که در این دوره بسیاری از نویسندگان برآمده در این سالیان، به گونه ای سبک شخصی رسیدند، مسیر خود را در این راه پر افت و خیز سپری کردند. از دید وی نیز آنچه در این دوره کاملاً مشهود است، بلوغ این گونه داستان ها نسبت به دهه پیش است. بدین معنا که نویسندگان نسل انقلاب و کسانی که در دهه دوم انقلاب، تازه کار محسوب می شدند، در این دهه خود به نویسندگانی جریان ساز تبدیل شدند که البته بررسی نتایج آثارشان کار پژوهشگران بعدی است. دهه هشتاد همچنین این فرصت را به نویسندگان انقلاب داده بود تا فنون داستانی را چه از طریق رمان ها و داستان های ترجمه شده و چه از طریق الگوبرداری از نویسندگان نسل پیشین- که گاه از آنان با عنوان رئالیست های سنتی یاد می شود- در آثار خود حل و درج و درنتیجه جذابیت های بیشتری برای خواننده بی حوصله نسل خود ایجاد کنند. محمدرضا موحدی، این گونه به تاثیر گسترش رسانه ها در ادبیات داستانی اشاره می کند: افزایش رسانه ها و حضور برخی از نویسندگان در این رسانه ها، به نزدیک تر شدن زبان نویسنده و مردم یاری رساند و البته سبب ساز گسترش گونه ای از زبان روزنامه ای و نسبتاً کم توان یا بی جان در آثار داستانی این دوره شد. برخی آثار داستانی مطرح سال 1385 عبارت اند از: خاله بازی نوشته بلقیس سلیمانی، برف ها آب می شوند از محمد حنیف، چرا دریا عصبانی شد نوشته جعفر نوزنده جانی، لاک پشت فیلی نوشته جمشید خانیان، پیامبر از نقی سلیمانی، اندوه جنوبی نوشته محمد ایوبی، دیلماج از حمیدرضا شاه آبادی، سونات عدن از مصطفی جمشیدی، عقرب روی پله های راه آهن اندیمشک نوشته حسین مرتضائیان آبکنار، فرشته ها بوی پرتقال می دهند نوشته حسن بنی عامری، کتاب بنفش از مرتضی ارژنگ، یکشنبه ساعت پنج منتظریم نوشته حبیب ا... حداد و زندگی مطابق خواسته تو پیش نمی رود از امیرحسین خورشیدفر.فرزانه سجادپوررمان خاله بازی بلقیس سلیمانی را روایت نسل آشفته آرمان گرایی می داند که ایدئولوژی اش در تهاجم دنیایی عینی و مادی فرو می ریزد و ناگهان درمی یابد که ما ادامه سرراست پدران و مادرانمان هستیم. خاله بازی روایت زن و مردی است که هر یک دنیا را از زاویه چشمان خویش برای مخاطب به تصویر می کشند؛ داستان آمد و رفت یک نسل است میان سنت و مدرنیته و بازتابی از جامعه ای که روزی میان خود و دیگری خط فاصلهای به نام روشنفکری می گذاشت.برخی داستان های مطرح سال 1386 هم از این قرارند: لالایی هایی برای دختر مرده از حمیدرضا شاه آبادی، ناهی از جمشید خانیان، انجمن مخفی از احمد شاکری، مجموعه داستان عبور از جوانی از حسین مهکام، مجموعه داستان گوساله سرگردان از مجید قیصری، بیگانه از لیلی گلستان، سال های ارغوان اثر علی اکبر والایی، قطار57 اثر رضا رئیسی، بازی عروس و داماد نوشته بلقیس سلیمانی و کافه پیانو از فرهاد جعفری.انجمن مخفی احمد شاکری رمانی تاریخی است که فعالیت های انجمنی با همین نام را که برای رسیدن به اهداف خود اقدام به ترور می کردند، بهانه پرداختن به برخی از حوادث تاریخی اواخر دوره قاجار قرار داده است. این رمان را نیز می توان در راستای حرکت های سیاسی بعد از جنبش مشروطیت بررسی کرد.اسماعیل (1386) امیرحسین فردی رمانی سیاسی ا ست که به درگیری مبارزان ـ مبارزانی که خاستگاه آن ها مسجد است- با مأموران رژیم پهلوی می پردازد. در این داستان اسماعیل، جوانی است که نزد علی خان قهوه خانه دار کار می کند. او در کودکی پدرش را در حادثه ای مشکوک از دست داده و همین باعث شده است که تا کلاس پنجم بیشتر درس نخواند. مدتی را پیش عباس دوچرخه ساز کار کرده و سپس شاگرد قهوه خانه دار شده است...رمان «اسماعیل» از معدود آثار داستانی است که کوشیده است، ساده و صادقانه به نقش مساجد و مسجدی ها در روند شکل گیری و پیروزی انقلاب بپردازد. قطار 57 رضا رئیسی نیز با موضوع انقلاب اسلامی نوشته شده است، این رمان به درگیری های مبارزان با مأموران رژیم پهلوی می پردازد. قطار 57 از چندین واگن تشکیل شده که از ایستگاه های مختلف می گذرد و می توان زمان داستان را به ایستگاههایی تشبیه کرد که این قطار از آن ها می گذرد و اتفاقات مختلفی را در طول زمان در منظر تماشای خواننده قرار می دهد. احزاب و نیروهای درگیر در انقلاب هم که در این داستان از هر گروه نمونه ای ذکر شده، کوپه ها یا واگن های این قطارند که از این ایستگاه ها می گذرند. گویی رضا رئیسی به عنوان ناظر بیرونی وضعیت های مختلفی از افراد داخل کوپه ها در هر ایستگاه را مشاهده و ثبت کرده و مجموع مشاهداتش رمان قطار 57 را شکل داده است ...داستان های مطرح سال 1387عبارت اند از: مجموعه داستان قواره ای برای دو نفر اثر زهره یزدان پناه، قاعده بازی از فیروز زنوزی جلالی، اسماعیل نوشته امیرحسین فردی، طبقه هفتم غربی از جمشید خانیان، خون نوشت و گرگ ها از برف نمی ترسند نوشته محمدرضا بایرامی، رؤیای آهوان از محمد حنیف، بیوتن اثر رضا امیرخانی، شماس شامی از مجید قیصری، فاخته ها به لانه برمی گردند از مجید حمیدی، من و آیدین از سید هاشم حسینی و تمام زمستان مرا گرم کن نوشته علی خدایی."قواره ای برای دو نفر" نوشته زهره یزدان پناه، مجموعه ای از 8 داستان کوتاه است با عنوان های: قواره ای برای دو نفر؛ رسول؛ حبیب؛ حریر حاشیه آبی؛ گل های سپید؛ موج سبز؛ اسم پسرم نصرا... است؛ زیارت و نشانی. موضوع اغلب داستان ها دفاع مقدس است. قواره ای برای دو نفر داستان زندگی زن جوانی ا ست که در دوران جنگ، از حضور همسرش در منطقه جنگی خسته می شود و با حالتی نیمه قهر به تهران باز می گردد و درست در همان هنگام همسرش به شهادت می رسد.زن مدت ها با عذاب وجدان دست به گریبان می شود. پس از سال ها با پزشکی ازدواج می کند که همیشه دغدغه مردم و کودکان را دارد و با حمله آمریکا به عراق، برای کمک رسانی راهی آن دیار می شود. زن در آستانه تکرار اشتباه پیشین خویش است که ناگهان به خود می آید و تصمیم می گیرد به یاری شوهر خود بشتابد.برخی از آثار داستانی مطرح در سال 1388 یعنی آخرین سال از سومین دهه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی از این قرارند: هم سفران و مردگان باغ سبز هر دو از محمدرضا بایرامی، قفس نوشته محمد حنیف، عبور از ضخامت ابرها نوشته بهزاد شیخی، اشک آخر از سید هاشم حسینی، پرسه در خاک غریبه اثر احمد دهقان، دیگر اسمت را عوض نکن نوشته مجید قیصری، مهمانی با کلاغ ها از زهرا پورقربان و عروس بید نوشته یوسف علیخانی، رمان های شاه بی شین از محمد کاظم مزینانی، تالار پذیرایی پایتخت از محمد علی گودینی و سفر کرده از حسین نوش آذر.از داستان های ذکر شده «شاه بی شین» و «تالار پذیرایی» با موضوع انقلاب و بررسی آخرین سال های حکومت پهلوی نوشته شده اند. "قفس" روایتی از اسرای ایرانی در عراق است، «عروس بید» یوسف علیخانی هم مجموعه داستانی اقلیمی است. غالب فضاهای این مجموعه داستان در روستا می گذرد و توصیفات قوی این نویسنده، می تواند پایه ای قوی برای شناخت مردم غالب روستاهای ایران و سبک زندگی ایشان قرار بگیرد.
رمان «شاه بی شین» نوشته محمدكاظم مزینانی اثری است كه براساس زندگی محمدرضا شاه پهلوی نوشته شده است. داستان این كتاب از بیماری شاه آغاز می شود و سپس با نگاهی به گذشته از كودكی تا لحظه مرگ محمدرضا پهلوی را روایت می كند. شاه بی شین به تمام حسرت های شاه نسبت به زندگی، همسر، گذر زمان و بلندپروازی هایش و شكست و ناكامی هایش اشاره دارد.
این اثر در واقع روایتگر لحظات آخر زندگی مردی است كه در نظر همگان از همه مواهب زندگی مادی برخوردار بوده، اما وقتی با مرگ تنها می شود درمی یابد كه این مواهب چندان چیز دندان گیری هم نبوده است. محمدرضا سرشار، درباره رُمان «تالار پذیرایی پایتخت» محمدعلی گودینی می گوید : رمان با موضوع كارگری نخستین بار در كشور روسیه شكل گرفت و این رمان ها بیشتر در زمینه اجتماعی، محیطی و زندگی كارگران بیشتر از مسائل خصوصی و شخصی آنها تمركز پیدا می كند و اكثر این رمان ها اجتماعی است... كشور ایران پس از صنعتی شدن صنعت نفت به نگارش رمان با موضوع كارگری پرداخت كه اكثر آن ها مربوط به خطه جنوب و مناطق نفت خیز بود «تالار پذیرایی پایتخت» از آن نظر حائز اهمیت است كه قهرمان داستان، یك روستایی و همچون خود گودینی یک كارگر است، این رمان دارای نگاهی روشن، انسانی و دینی است و با همین نگاه به جریان های روابط ارباب و رعیتی پرداخته است، نویسنده در رمان «تالار پذیرایی پایتخت» به موضوع انقلاب و به زمینه های اجتماعی توجه بسیار كرده و همچنین، روابط كارگزاران و كارفرمایان با روستاییان در این رمان لحاظ شده است. در رمان «تالار پذیرایی پایتخت» همچنین به ماجرای 15 خرداد، امام راحل و مبارزات آن زمان هم پرداخته شده است.
فاطمه شفیعی نیز در باره رمان تالار پذیرایی گودینی چنین می نویسد:« با شنیدن کلمه سربازی رنگ صورتم دگرگون شد. افتادم به یاد سربازهای آبادی که روزهای اول پاییز امنیه ها می آمدند خانه کدخدا نیاز برای سرباز خبر کردن. با توپ پر، اسم مشمول ها را می دادند و جواب فوری هم می خواستند»
در سال 1340 رضا شاه در پی طرحی که از طرف کشور آمریکا پیشنهاد و حمایت می شد تصمیم به تقسیم اراضی کشاورزان کرد. زمین هایی که از اربابان گرفته می شد و بین روستاییان کشاورز تقسیم می شد. این طرح به "انقلاب سفید" معروف است. انقلابی که قرار بود برای جلوگیری از گسترش و رشد نظام کمونیستی و جامعه سوسیالیستی کشاورزان را از قید اربابانشان بیرون بکشند و به استقلال مالی برسانند. اما این در ابتدا نیز با مخالفت علمای دین از جمله آیت ا... بروجردی رو به رو شد. روستاییان که در ابتدا شیرینی مالک شدن به دهانشان مزه کرده بود اما به مرور در گیری ها آغاز شد و نتوانستند با هم کنار بیایند. از طرفی آوازه مدرنیته و کارخانه هایی که کم کم داشت رشد می کرد باعث شد روستاییان زمین های کوچک خود را به قیمت پایینی به همان اربابان فروختند و با پول اندکی که در دست داشتند راهی پایتخت شدند.
از آن جایی که محمد علی گودینی خود متولد 1335 است دوران کودکی و نوجوانی اش در میانه بحران ها و مسائل طرح انقلاب سفید بوده و خود شاهد مستقیم اتفاقات آن روزگار است توصیف وقایع را در این رمان زنده تر و ملموس تر نشان می دهد.
نویسنده در گوشه گوشه رمان، هرجا لازم بوده نقبی هم به اوضاع انقلاب و مواضع امام خمینی (ره) زده است. منظور از تالار پذیرایی پایتخت مصیبت هایی است که روستاییان با ورودشان به پایتخت رویایی خود تجربه می کنند. در عین حال به تالار پذیرایی اشاره دارد به نام "پایتخت" که قرار است عروسی براتعلی در آن انجام شود. با اتفاقاتی که شب عروسی رخ می دهد غلامعلی می گوید: «عجب پایتختی! عجب تالار پذیرایی پایتختی! ... کاش هرگز به پایتخت مملکت نیامده بودیم.»
این تمام نتیجه گیری داستان است که از زبان غلامعلی می شنویم. تالار پذیرایی پایتخت در جشنواره داستان انقلاب به عنوان رمانی با موضوع انقلاب قابل تقدیر شناخته شد. گرچه موضوع اصلی آن انقلاب اسلامی نیست. همچنین در جایزه جلال آل احمد از آن تقدیر شده است. این رمان که به سبک رئالیسم نوشته شده است به شرح جزئیات بسیار می پردازد. زبان گفت و گو ها بومی و با لهجه است که بسیاری از لغات و اصطلاحات بومی در آن استفاده شده است. لغات و اصطلاحات بومی به کار برده شده در پاورقی هر صفحه توضیح داده شده که به خواننده غیر آشنا کمک می کند درگیر لغت نشود و مفهوم را دریافت کند.
این رمان جلد اول از یک سه گانه است. گودینی به تازگی نگارش جلد دوم این سه گانه را با نام «زنی با کفش های مردانه» به پایان رسانده است. این رمان به وقایع انقلاب و تشکیل گروهک های چریکی قبل از انقلاب می پردازد.«با همه این ها می دانستم به خودم دروغ می گویم و بدجوری پای بند پایتخت مملکت شده ام. چون هنوز بعد از گذشت چند روز گاهی نیم رخ کتی می آمد جلو نظرم. کار از نحوست هم گذشته بود. حتم داشتم خانه ما در آن مدت بی صاحب ماندن توی آبادی حالا خرابه شده است. بامش آواز شده و رمبیده روی دیوارهای شکسته اش.»
فصل پنجم: سکوت، نوشته محمد رضا بایرامی نیز آن گونه که نویسنده می گوید داستانی است در گونه انقلاب داستان این رمان نوجوانان در سال 1356 رخ می دهد و روایت زندگی نوجوانی است به نام مرتضی که زندگی عاطل و باطلی دارد و در یک مرحله پرت جنوب شهر تهران (درمحله علی آباد) زندگی می کند. قصه از این جا شروع می شود که یک خانواده مبارز مذهبی وارد این محله می شوند و رفته رفته ارتباطی میان این نوجوان و خانواده به وجود می آید. مرتضی عاشق فرشته، دختر محجبه این خانواده می شود. مرتضی در تابستان ها که فصل تعطیلی مدارس است دستفروشی می کند، بیخ دیواری بازی می کند ولی ورود خانواده فرشته نظم زندگی او را به هم می زند، پدر فرشته با رژیم شاه در حال مبارزه است و سادگی مرتضی باعث لو رفتن محل زندگی خانواده فرشته می شود. نقطه کشش داستان در کشته شدن پدر این خانواده در جریان یک درگیری با ماموران ساواک رخ می دهد مرتضی به نوعی حس می کند که در رخ دادن این حادثه قصوری کرده است و لذا سعی می کند با خانواده او بیشتر ارتباط بگیرد. در این ارتباط است که با یک هویت جعلی وارد فضای مبارزه می شود و پس از دستگیری اش توسط ساواک سعی می کند با ترفندی خود را نجات دهد که به نظر می رسد فصل تازه ای در زندگی اش آغاز می شود، یعنی فصل سکوت.
مردگان باغ سبز (1388) محمدرضا بایرامی نیز که درباره اتفاقات تاریخی آذربایجان و دفاع مردم در برابر برخی فرقه ها و هجوم روس هاست، مضمونی اجتماعی- سیاسی دارد.
جاده جنگ (1389) منصور انوری که با وقایع سال 1320 و ماجرای اشغال ایران از سوی متفقین آغاز می شود، به جنگ هشت ساله ایران و عراق می رسد، با حجمی حدود 20 جلد، بناست که طولانی ترین رمان انقلاب اسلامی باشد.
از داستانهای سیاسی میان سالهای 89 تا 92 می توان به عناوین زیر اشاره کرد: قسمت دوم (1390 ) نوشته هاشم حسینی؛ فصل پنجم: سکوت (1390) اثر محمد رضا بایرامی؛ فقط عاشق زبان عاشق را می فهمد (1390) اثر قاسمعلی فراست؛ میوه های رسیده (1391) نوشته سید مهرداد موسویان، عقربه ها خوابشان می آید (1391) اثر معصومه عیوضی. من منچستر یونایتد را دوست دارم (1391 ) از مهدی یزدانی خرم؛ افرا (1391 ) نوشته حسینعلی جعفری، زوال کلنل (1391 ) از محمود دولت آبادی؛ گرگ سالی (1392) اثر امیر حسین فردی؛ هات (1392 ) نوشته محمد علی قاسمی.
مجموعه داستان «فقط عاشق زبان عاشق را می فهمد» اثر کاملاً متفاوتی است. فراست با نوشتن این مجموعه داستان نشان می دهد که تا چه میزان از فراست "نخل های بی سر" فاصله گرفته است. این فاصله نه تنها از نظر زبان و ساختار داستانی که بیشتر از نظر نگرش ها و ارزش های موردنظر نویسنده است. فراست دهه 90 نویسنده ای کم حوصله است، زشتی ها را برنمی تابد و به نابرابری ها تنها با اشاره ای نمی گذرد
فقط عاشق زبان عاشق را می فهمد مجموعه هشت داستان کوتاه است با نام های:
هرکس گمشده ای دارد، دو غریب دو آشنا، عشق در منطقه ممنوع، هرکس کامرانی دارد، عکس (مزه انار)، مسافر، نشان و گواهی.
از میان داستانهای فوق داستان کوتاه عشق درمنطقه ممنوعه داستانی است سیاسی اجتماعی که تغییر در نگرش ها و ارزش های انقلاب در دیدگاه برخی دولتمردان را نشان می دهد. خلاصه داستان عشق در منطقه ممنوع این گونه است که نیما با دیدن نجابت وفا لارستانی، از هم دانشگاهی هایش، به او دل می بندد و از او خواستگاری می کند.
وفا خودش پاسخ مثبت می دهد، اما به نیما می گوید که با توجه به شرایط خاص خانوادگی اش پاسخ پدر و مادر و حتی فامیلش مهم تر است. به همین دلیل نیما ابتدا به دیدار پدر وفا یعنی آقای لارستانی می رود، آقای لارستانی که امروز از مدیران ارشد کشور است، پدر وفا را می شناسد، لارستانی با پدر نیما یعنی سردار حیدر در جنگ حضور داشته اند. او می داند که سردار حیدر پایش را در جنگ از دست داده است و امروزه در قناعت و سربلندی زندگی می کند. لارستانی وقتی می فهمد که نیما نیز خود در دفاع ایران علیه عراق شرکت داشته، بیشتر خوشحال می شود. اما به نیما می گوید که پیوند دو خانواده مسئله دیگری است. قرار می شود نیما با مادر وفا نیز که به تازگی از سفر خارج کشور بازگشته است، ملاقات کند. نیما وقتی به حیاط بزرگ و منزل اشرافی خانواده لارستانی می رود تازه درمی یابد که چرا غیر از پدر و مادر وفا، خاله وفا نیز باید درباره پیوند آنها نظر بدهد. ابتدا خیلی دلگرم است، اما آرام آرام درمی یابد که فاصله طبقاتی میان آنها احتمالاً مانع پیوند خواهد شد. نیما در خاتمه با پاسخ منفی خانواده لارستانی روبه رو می شود.
رمان «افرا» نوشته حسینعلی جعفری حكایت سفر «ساسان» شخصیت اصلی داستان به روستایی در مازندران برای پیدا كردن قاتل پدرش است. پدر او یك سرهنگ شاغل در ساواك بوده و به گمان پسرش یك مبارز انقلابی به نام زكریا او را كشته است.
نثر رمان افرا كه از زاویه دید دانای كل نوشته شده است به زبان خودمانی است. نشان دادنِ لهجه شخصیتهای مختلف به خصوص «رستم علی» به كتاب رنگ و بوی بومی داده است و مواجهه دو شخصیت «ساسان» و «رستم علی» نمادی از تعارض زندگی شهری و روستایی در دوران پیش از انقلاب است.
رمان «قسمت دوم» هاشم حسینی رمانی طنز آمیز است. این اثر در باره دو دانشجو است که ایام عید در تظاهرات مردم علیه نظام پهلوی دستگیر می شوند و مجبور می شوند عید را پشت میله های زندان سپری کنند. مأموری که از دانشجوها بازجویی می کند یک ساواکی است که طی ملاقات هایی که مادر یکی از دانشجوها با فرزندش دارد عاشق او می شود، مادر دانشجو سالیان پیش همسرش را از دست داده است. ساواکی نیز که چندی قبل از همسر خود جدا شده است، دختری دارد که پسر دانشجو پس از آزادی از زندان عاشق دختر می شود. رمان «قسمت دوم» بالاخره با بریدن ساواکی از سازمان امنیت و ازدواج هر دو زوج عاشق تمام می شود.
داستان کتاب «میوه های رسیده» سید مهرداد موسویان درباره مردی است به نام خسرو که قبل از انقلاب جوانی ولگرد بوده و روزگارش را در همدان با کیف زنی و قماربازی می گذرانده است اما در یکی از تظاهرات مردم دستگیر می شود و به بند سیاسی ها منتقل می شود و در آنجا با اندیشه های مارکسیستی آشنا می شود اما بعدها درحرم امام رضا(ع) توبه می کند و با توجه به سوابق این مبارزات به ریاست ادارهای منصوب میشود و در برابر حق گویی و حقجویی یكی از كارمندان به یاد اتفاقهای دوران انقلاب می افتد و خاطرات خویش را مرور می كند؛ در این رمان، نویسنده به موضوع مبارزات مردمی علیه رژیم پهلوی و اصل حفاظت از اصول اصلی انقلاب اسلامی اشاره دارد. عقربه های تنبل ساعت در نظر راوی رمان «عقربه ها خوابشان می آید» به زور حرکت می کنند و گاهی به خواب فرو می روند؛ خواب عمیقی که قهرمان آنها اسماعیل در تظاهرات علیه رژیم شاهنشاهی به شهادت میرسد و پیکرش مفقود می شود. راوی دوست صمیمی اسماعیل بوده است و پس از مفقود شدن او هرجایی را که می توانسته دنبال او گشته است. داستان از آنجا آغاز می شود که راوی در حال سفر به مشهد در قطار اسماعیل را می بیند اما نمی تواند خود را به او برساند. در طول داستان یادآوری خاطرات اسماعیل، گذشت زمان را در نظر راوی کند می کند. خاطراتی که حضور اسماعیل در زندگی او را پررنگ می کنند. نثر رمان «عقربه ها خوابشان می آید» ساده و روان است و توصیف جزئیات در آن جایگاه ویژه ای دارد. نویسنده با استفاده از خاطراتی که راوی اول شخص به یاد می آورد و خواب هایی که در طول سفرش به مشهد می بیند به خوبی از پس توصیف جای خالی اسماعیل برمی آید. راویِ بی نام رمان دایم به اسماعیل فکر می کند و از این که او نیست تا با هم درسرازیری زندگی غلت بزنند و کیف کنند، عذاب می کشد. ردپای زنانگی نویسنده را می توان به وضوح در توصیفات او از شخصیت های زن رمان دید. به خصوص شخصیت خواهر راوی. مرضیه کم سن و سال است و پدرش میخواهد به زور او را به عقد مرد ثروتمندی درآورد تا نان خور کم کند .
نویسنده با نوشتن ذهنیات راوی درباره مرضیه به دفاع از حقوق زنان برمی خیزد و از زبان او این طور می نویسد: «نمی دانم چرا توی چشم های مرضیه که نگاه می کنم، یاد چشم های گوسفند قربانی می افتم که آقارضا قصاب، پارسال، توی حیاطمان کشت.» این رمان، برگزیده سومین دوره جشنواره داستان انقلاب است و نقطه قوت آن در قراردادن داستانی جذاب و خواندنی در زمینه انقلاب اسلامی است.
از آخرین آثاری که با موضوع انقلاب منتشر شد، می توان به رمان« هات» نوشته محمد علی قاسمی اشاره کرد.این رمان 5 جلدی را که جلد اول آن منتشر شده، می توان با دیگر گونه های حوزه رمان نویسی متفاوت دانست. در این اثر نویسنده علاوه بر بهره گیری از عناصر خیال و ذهن به بخشی از وقایع و آن چه اتفاق افتاده به صورت مستند اشاره كرده است.
رمان "هات" قرائت جدیدی از رمان بعد از انقلاب است و تنهایی انسان روزگار در این كتاب در قالب داستان به نگارش درآمده است.
محمدعلی قاسمی نویسنده «هات» می گوید: در این اثر شخصیت ها به دلیل مشكلات زندگی، مجبور می شوند از دیارِ خود راهی عراق شوند. عراق در این رمان سرزمینی است كه در نگاه اول بهشت پناه جویان عصر پهلوی است، اما در واقع زندان آرزوهای شخصیت های رمان است.شخصیت اصلی در جلد اول این رمان فردی به نام "دخیل" یكی از این پناه جویان است كه به دلیل شرایط سخت، به فردی شرور تبدیل شود، این سیر همچنان ادامه دارد تا آن كه وارد گروه های سیاسی می شود و در پایان مجبور می شود كه به ایران بیاید. دخیل شخصیتی شرور و قداره بند است اما با ورود به جریانات سیاسی در ایران، مبارزه با رژیم را در پیش می گیرد.این دو جلد به بازماندگان دخیل مربوط می شود كه همچنان در كشور عراق به سر می برند. از قضا یكی از دوستان دخیل وارد سازمان فتح می شود و مشغول مبارزه با صهیونیست ها است. در حقیقت در جلد چهارم و پنجم خانواده این شخصیت بازمی گردند، اما دچار بحران هویتی اند و در صدد گریز از دیار خود و رسیدن به سرزمین صلح بر می آیند. آنان از خون و خونریزی گریزانند و به دنبال آرامش هستند كه انگار در سایه دفاع از سرزمین رقم می خورد.در بخشی از این كتاب می خوانیم:« بعثی ها روی قله تغییر موضع داده اند و از آن جا دیدهبانشان همه منطقه را زیر نظر دارد. هر روز گرای مواضع را به دقت ثبت می كند و بعد از آن آتش بارها را روی مواضع هدایت می كند. آتش آن خمسه همسه های لعنتی یك لحظه هم قطع نمی شود. زمین و زمان را به لرزه در آورده اند.نیروها آن قدر زیاد نیستند كه بتوانند همه منطقه را تحت پوشش دفاعی خود قرار دهند. باید به فكر چاره ای بود. تدبیری اندیشید و كاری كرد كه بعثی ها گمان كنند نوار مرزی پر از نیرواست. بهترین كار این است كه هر چند ساعت در یك نقطه بود و از همان جا مواضع آنها را زیر آتش گرفت.رمان زوال کلنل محمود دولت آبادی از دیگر آثار سیاسی است که قبل از انتشار متن فارسی آن به زبانهای دیگری چون انگلیسی و آلمانی منتشر شده است. دولت آبادی در باره این اثر می گوید اگر امروز رمان زوال کلنل را می نوشت، شاید بذر امیدی هم در آن می کاشت. اما از این "زوال کلنل" کوچک ترین شمۀ امید را توقع نداشته باشید... ویرانگر است، چون ابتدا من را ویران کرد و سپس من را واداشت به نوشتنش. رمان زوال کلنل به قول خود نویسنده، زائیدۀ یک کابوس است. رمان گرگ سالی امیر حسین فردی نیز از آخرین آثار داستانی با موضوع انقلاب است که تا کنون نوشته شده است. گرگ سالی در واقع جلد دوم رمان "اسماعیل " است وجغرافیای این رمان برعکس اسماعیل که در تهران وپایتخت می گذشته، در دامنه های سبلان می گذرد.در پایان جلد اول رمان اسماعیل، برای این شخصیت انقلابی شرایطی به وجود می آید که ناگزیر می شود برای امنیت بیشتر پایتخت را ترک کند و به روستایی در دامنه سبلان نزد مادربزرگش برود که با مشکلاتی روبه رو می شود. مهمترین اتفاقی که برای اسماعیل در آنجا پیش می آید این است که از اهالی آن منطقه می شنود که آمریکاییها - که در آن زمان کشت و صنعت مغان را در دست داشتند- می خواهند اقدام به اصلاح نژاد گرگهای دامنه سبلان کنند و گرگ هایی با مدل آمریکایی داشته باشند .البته آمریکایی ها اصلاح نژاد گرگ ها را با هدف های خاصی می خواستند در منطقه به اجرا بگذارند و بنا داشتند با اصلاح نژاد گرگ ها آنان را به گرگ های آدم خوار تبدیل کنند و افراد انقلابی و کسانی را که به نوعی با سیاست های آمریکا در تضاد بودند از بین ببرند و در واقع گرگ های آدم خوار تربیت کنند.
منابع
1- موحدی، محمدرضا، انقلاب اسلامی و ادبیات داستانی : 18.
2-همان: 20
3- سجادپور، فرزانه، خاله بازی، وبلاگ، چهارشنبه 3 شهریور 1389.
4- حنیف، محمد، رؤیای آهوان، تهران، ایدون، 1387
5- مزینانی، محمد کاظم، شاه بی شین ، تهران ، حوزه هنری ، 1388.
6- خبرگزاری فارس
http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8909011673
7- فاطمه شفیعی
http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=232155
8-بایرامی ، محمدرضا ، فصل پنجم: سکوت، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، 1390 .
9-
http://www.bookroom.ir/part,showEntity/id,8970/lang,fa/fullView,true/ 8/ 5/ 1392 .و مهرپرور، فرزاد، خوانشی دوباره ازفصل پنجم : سکوت محمد رضا بایرامی ، ماهنامه سیمرغ ، سال اول ، شماره 8 ، اردیبهشت 1391 ، صص 84 ـ87 .
10-فراست، قاسمعلی،تهران، قدیانی.
11- خبرگزاری پانا
http://pana.ir/Pages/News-52482.aspx
12-ماهنامه سیمرغ ، سال اول، شماره 7 : 212،فروردین 1391 .
13- عیوضی، معصومه ، عقربه ها خوابشان می آید، تهران ، سوره مهر، 1391، http://soureheshop.ir/?p=5938
14- خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران
http://www.irna.ir/html/1392/13920321/80692064.htm
15-
jadidonline.com/story/30062011/frnk/dowlatabadi_the_colonel
16-
http://adabefarsi.ir/Default.aspx?page=5007§ion=newlistIt
em&mid=34147&pid=56051