تجربه تهران در بازسازی بافت فرسوده به کمک مردم
تعداد بازدید : 0
یک تمرین خوب
برای مشارکت محلی
نوسازی با تجمیع پلاکهای کوچک و کاهش هزینههای ساخت
یکی از چالشهای مدیریت شهری در کشور ما وجود بافتهای فرسوده است که مخاطرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی فراوانی را به بار میآورند، برای حل این مشکل عمدتاً مدیران شهری به فکر خرید مستقیم از مردم و نوسازی بافت فرسوده میافتند اما بعد از گذشت سالها و کسب تجربههای شکستخورده امروز رویکردها متفاوت شده است، رویکرد شهرداری از دولتمحوری به رویکرد مردم محوری تبدیلشده است. شهردار تهران آبان ماه 93 با حضور در جمع هیئتمدیره سازمان نوسازی این شهر، از مدیران شهرداری در حوزه بافت فرسوده خواست از كار اجرایی در عملیات ساختوساز و نوسازی فاصله بگیرند و با استفاده از ابزارهای مالی تحت اختیار شهرداری، فقط در سه مسیر «تحریك مالكان به نوسازی»، «كاهش قیمت تمامشده ساخت مسكن» و همچنین «افزایش خدمات شهری» به محلههای فرسوده پایتخت وارد بشوند تا با این تغییر مأموریت، راه ورود بخش خصوصی به بافت فرسوده تسهیل و هموار شود.بافت فرسوده حتی در محلههای اعیانی
بافتهای فرسوده شهری تقریباً در تمامی مناطق پایتخت پراکندهاند، بافتهایی آسیبپذیر با ساکنینی آسیبپذیر ازلحاظ مالی؛ توزیع بافتهای فرسوده در تهران به شکلی است که میتوان محلهای با کوچههای تنگ و تاریک را در فاصله چند صد متری برجهای لوکس و چند میلیارد تومانی شمال شهر نیز پیدا کرد، اینجاست که تفاوت فرهنگی و فاصله فقر و غنا مقابل چشمان هر بینندهای خودنمایی میکند.
باآنکه میتوان در اعیانیترین مناطق شهر تهران مانند ولنجک، زعفرانیه، درکه، ونک و نیاوران همبافت فرسوده و خانههای درهمتنیده را بهوضوح دید اما در جنوب تهران یا به گفته کارشناسان، زیرخط انقلاب (پایینتر از میدان انقلاب) بافتهای فرسوده متراکم و البته با مشکلات عدیده وجود دارد که تعداد زیادی از شهروندان تهرانی را در خود جایداده است.
اسکان یکمیلیون و 125 هزار تهرانی در بافت فرسوده
آمارها حکایت از اسکان یکمیلیون و 125 هزار تهرانی در بافتهای فرسوده دارد، ساختمانهایی که با زلزلهای نهچندان قوی احتمال آوارشدنشان وجود دارد و مردمانی که در بدترین شرایط اجتماعی بهاجبار تن به سکونت در این مناطق دادهاند، پیشازاین عبادا... فتح الهی مدیرعامل سازمان نوسازی شهر تهران از سکونت 15 درصد از مردم تهران در بافتهای فرسوده خبر داده بود. او مشکل اصلی بافتهای فرسوده را کمبود شبکه حملونقل عمومی و سرانههای خدماتی ازجمله سرانههای فضای سبز، بهداشتی، درمانی و آموزشی آنهم به دلیل نفوذناپذیری و ریزدانگی بافت فرسوده شهر تهران میداند و معتقد است که مجموع این عوامل مشکلات درون بافتهای فرسوده را متراکمتر میکند.
تعریف بافت فرسوده
پیش از بررسی میدانی و عینی بافتهای فرسوده شهر تهران با مهندس خلیجی مدیر راهبری دفاتر خدمات نوسازی شهر تهران به گفتگو مینشینم، وقتی از خلیجی درباره میزان بافتهای فرسوده شهر تهران و گستردگی آن میپرسم میگوید: «درمجموع سه هزار و 268 هکتار از مساحت تهران را بافت فرسوده تشکیل داده است؛ اما نکته حائز اهمیت این است که یکمیلیون و 125 هزار نفر از تهرانیها یعنی معادل 15 درصد از جمعیت تهران در بافتهای فرسوده سکونت دارند و این تراکم جمعیتی مشکلاتی را نیز رقمزده است.» مهندس خلیجی مدیر راهبری دفاتر خدمات نوسازی شهر تهران در تعریف بافت فرسوده میگوید: «اگر عرض معابر در یک محله کمتر از شش متر باشد، ساختمانهای موجود در آن محله فاقد سازه مهندسی باشد و متوسط اندازه پلاکها هم کمتر از 200 مترمربع باشد آن بافت جزو بافتهای فرسوده شهری تعریف میشود.»
58 دفتر خدمات نوسازی در 58 محله
شهرداری تهران در طول این سالها پس از شناسایی تمامی بافتهای فرسوده پراکنده در شهر تهران اقدام به ایجاد 58 دفتر خدمات نوسازی در 58 محله شهر کرده و مسئولان هر دفتر با حضور مداوم در بافت محله و ارتباطگیری با اهالی محل، ضمن برگزاری جلسات مختلف اقدام به مجاب کردن اهالی برای بازسازی خانههای فرسوده کرده است.
اقدامی که نقطه طلایی آن مشارکت دادن مردم و اهالی محل برای ساماندهی وضعیت موجود است و تنها با همکاری و مساعدت آنها میتوان بر این مشکلات فائق آمد، باراهنماییهای مهندس خلیجی به یکی از متراکمترین بافتهای فرسوده شهر تهران میروم. محلهای در جنوبیترین نقطه خیابان 17 شهریور در منطقه 15 شهرداری. تهرانیهای قدیم این محله را به اسم محله «طِیِب» یا بیسیم میشناسند محلهای که درگذر زمان به محله ولیعصر تغییر نام داده است.
تجمیع 15 پلاک ثبتی برای نوسازی محله
باقر پور مسئول یکی از این دفاتر در این محله، هنگام بازدید از محله میگوید: «این منطقه 33 هکتار بافت فرسوده دارد، مساحت 90 درصد از پلاکهای این محله کمتر از 75 متر است، 43 درصدشان کمتر از 50 مترند و به همین دلیل مجبوریم برای نوسازی مردم را تشویق به تجمیع چند پلاک باهم کنیم، بهعنوانمثال اهالی یکی از بنبستها را که 15 پلاک در آن واقعشده راضی به تجمیع کردهایم.»
او که از سال 90 در این منطقه مشغول به کار است و مسبب نوسازی 400 واحد مسکونی نیز شده است، مرا به کوچه پور آخوندی میبرد تا نمونه دو واحد تجمیع شده و نوساز رانشانم بدهد؛ کوچه چهار متری درست روبه روی این ساختمان شیک و نوساز پهنشده و نمای کوچه بهکلی تغییر پیداکرده است، همین موضوع باعث ترغیب مردم به نوسازی میشود و تعداد بیشتری برای نوسازی ساختمانهایشان تمایل نشان میدهند.
برای بازسازی نیاز به مشارکت همه محل است
شواهد نشان میدهد سازمانهایی مانند شرکت گاز و برق با مردم همکاری ندارند، درست مقابل این خانه علمک گاز هنوز در حالت قبلی است و به گفته صاحبان ملک رفتوآمدهایشان به شرکت گاز تأثیری نداشته و کسی برای عقب بردن علمک گاز نیامده است، آنها حتی برای جابهجایی تیر برق هم مشکل داشتهاند و سرانجام با دعوا توانستهاند تیر برق را جابهجا کنند. خیابان مالک اشتر در منطقه ده شهرداری تهران هم از دیگر مناطق درگیر با بافتهای فرسوده درهمتنیده و البته خانوادههای کمبضاعتی است که توان نوسازی خانههای خود آنهم بهتنهایی را ندارند، درگذر از کوچههای تنگ و باریک محله مالک اشتر به ناگاه در گوشهای از محله با خانهای نوساز مواجه میشوی که با عقبنشینی ظاهر محله را تغییر داده است. به سراغ چندین خانواده از ساکنین این محله میروم، احمد مروتی بازنشسته آموزشوپرورش است و تمایل زیادی برای نوسازی خانه قدیمیاش دارد اما به دلیل مشکلاتی که بیان میکند، هنوز نتوانسته خانه قدیمیاش را تخریب کند و صاحبخانهای نو شود. او به عدم همکاری هممحلهایها اشاره میکند، اینکه مساحت زمینش تنها 75 متر است و برای هیچ سازندهای مشارکت در ساخت چنین ملکی سود ندارد و سازندهها حاضر به تخریب و نوسازی نمیشوند. او از تلاش مسئولان شهرداری برای رایزنی با سایر همسایهها اظهار رضایت میکند و امیدوار است بهزودی همسایهها حاضر به تجمیع چند پلاک شوند و کار نوسازی شروع شود، او علت دیگر را باریک بودن کوچه مطرح میکند و اینکه اگر تصمیم به تخریب بگیریم باید از ابتدای کوچه شروع کنیم چون با این وضعیت که دوچرخه هم بهزحمت از کوچه تردد میکند نمیتوان بدون تخریب خانههای ابتدای کوچه اقدام به تخریب سایر پلاکها کرد.
جای خالی سازمانهای دولتی در نوسازی بافتهای فرسوده
درباره این موضوع خلیجی از همکاری نکردن دولت برای ایجاد زیرساختهای لازم بهمنظور خدماترسانی به بافتهای فرسوده گلایه دارد و معتقد است دولت باید بیشترین وقت و هزینه را برای تأمین زیرساختهای خدماتی مانند پارکینگ، مدرسه، درمانگاه و... بگذارد. متأسفانه دولت هیچ اقدامی در این حوزه انجام نداده و حتی مشوقی هم در این زمینه برای سرمایهگذاران در نظر نگرفته است، متأسفانه بیشتر مشوقهای در نظر گرفتهشده توسط دولت و شهرداری در حوزه مسکن است و مشوقی در حوزه خدمات در نظر گرفته نشده است. این در حالی است که مراکز خدماتی در نقشه طرح تفصیلی توسط شهرداری جاگذاری شده است و دولت باید برای تملک و ایجاد مراکز موردنیاز اقدام کند.
مشارکت مردم بهجای خرید شهرداری
یکی از سؤالاتی که ذهن اهالی محل را درگیر کرده این موضوع است که چرا دولت یا شهرداری اقدام به خرید املاک ما و نوسازی کلی محل نمیکنند، پاسخ این سؤال نزد باقر پور است؛ او دراینباره میگوید: « این کار اشتباه است، پس از زلزله بم دولت تصمیم به نوسازی بافتهای فرسوده گرفت و خود راساً اقدام به خرید املاک کرد اما بهمحض اجرای این طرح، بنگاهداران و برخی افراد متمول اقدام به خرید املاک کردند؛ همین امر باعث شد نرخ زمین در منطقه افزایش یابد، پسازآن بود که شهرداری و دولت به این تصمیم رسیدند که تنها راه و عاقلانهترین راه برای نوسازی این مناطق مشارکت دادن مردم در فرآیند نوسازی است تا از هرگونه سوءاستفادههای احتمالی جلوگیری شود.»
تشویق مردم به نوسازی بهجای تمرکزگرایی
خلیجی هم رویکرد شهرداری تهران برای نوسازی بافتهای فرسوده شهر تهران را تشویق مردم به نوسازی منازلشان میداند و میگوید: «نوسازی متمرکز هزینههای زیادی دارد و عملاً کاری غیرممکن است، به همین دلیل دولت و شهرداری از سال 87 به بعد با در نظر گرفتن برخی مشوقها سعی در تشویق مردم ساکن در بافتهای فرسوده برای نوسازی خانههایشان کردهاند.» مشوقهایی مانند بخشودگی عوارض ۷ درصدی هزینههای ساخت و اعطای ۲۰ میلیون تومان وام به هر واحد که قرار است این وام به ۳۰ میلیون تومان برای هر واحد افزایش یابد، البته مشوقهای دیگری هم در نظر گرفتهشده است که از آن جمله میتوان به اعطای ۲ طبقه تراکم تشویقی با توجه به موقعیت ملک در طرح تفصیلی اشاره کرد اما از سال 87 تا به امروز چه میزان از بافتهای فرسوده شهر تهران نوسازی شده است؟ مدیر راهبری دفاتر خدمات نوسازی شهر تهران در پاسخ به این سؤال رقم ۳۰ درصد را اعلام میکند و میگوید: «تاکنون 30 درصد از بافت فرسوده تهران بازسازیشده است، این یعنی اینکه تا به امروز 980 هکتار از ۳ هزار و 268 هکتار بافت فرسوده شهر تهران نوسازی شده است.» او شرایط را بهگونهای مطرح میکند که مردم کمکم برای نوسازی منازلشان مجاب میشوند و اکنون نوبت به دستگاههای دولتی رسیده است تا با ایجاد دغدغه در مدیرانشان آنها را به فکر بهتر انجام دادن وظایفشان بیندازند. او بر این اعتقاد است که تمرکز صرف بر روی ساخت و نوسازی مسکن، باعث فقیر شدن منطقه ازلحاظ خدماتی خواهد شد، به همین منظور باید همه 32 دستگاه متولی نسبت به انجام وظایف خود در اینگونه بافتها توجه داشته باشند. باید بیش از این رسانهها و شهرداریها به فکر فرهنگسازی در سطح جامعه باشند تا با کمترین هزینه و مشارکت با سازندگان مسکن، خانههای قدیمی، سست و غیر مقاوم این طبقه از اجتماع هم نوسازی شود و خانههای کوچک و کوچههای دخمه جای خود را به محیطی امن و عاری از آسیبهای اجتماعی موجود بدهد.