دیپلماسی
در تالاب گاوخونی
نویسنده : مصطفی شوشتری
دکتر طاهره ابراهیمی فر، عضو هیئت مدیره انجمن علوم سیاسی کشور:ایران با این كشورهایی كه استعمار در ذات شان است، كار سختی را شروع كرده است
دکتر طاهره ابراهیمی فر، دانشیار روابط بینالملل و عضو هیئت مدیره انجمن علوم سیاسی ایران است. او معتقد است که تحریمهای اتحادیه اروپا، گلوگاههای اقتصادی ایران و کشورهای اروپایی را به طور همزمان تحت فشار قرار داده است و نیازهای متقابل، افق روشنی را پیش رو قرار داده است.
توافق میان ایران و كشورهای 1+5 در ژنو زمینههای همكاری و تعامل دو طرف را فراهم كرد. با توجه به این تفاهم چه آینده ای از همكاری میان اتحادیه اروپا و ایران را تصور می كنید؟
در توافق ایران و گروه 1+5، 2 مسئله مطرح است. این كه ما چه می خواهیم به دست بیاوریم و این كه چه چیزی نصیب اتحادیه اروپا می شود. به عنوان مثال اگر تاثیر این توافق بر دیپلماسی انرژی را در نظر بگیریم، آمریكا خودش به اندازه كافی انرژی دارد و به اندازه كافی متحدانی هم دارد. ولی در اتحادیه اروپا كشورهایی وجود دارند كه هم به لحاظ جغرافیایی به ایران نزدیك هستند و هم این در ابعاد اقتصادی و انرژی، کشورهای خیلی وابستهای هستند. به همین دلیل آنها بیشتر مشتاق به این توافق هستند و از تحریمی كه علیه ایران شده آسیب دیده اند. تصور من این است كه آنها خیلی مشتاقتر از آمریكا می خواهند كه این مسئله خاتمه پیدا كند. من تصویر روشنی دارم كه رابطه ایران و كشورهای اتحادیه اروپا از سر گرفته خواهد شد. حالا در اینجا هم برای ایران و هم اتحادیه اروپا بستگی به نوع بازیشان دارد كه چگونه عمل بكنند؛ هم ایران می تواند طوری رفتار كند كه خیلی سود ببرد و از دایره تحریم بدون وابستگی به آمریكا بیرون بیاید، و هم آنها می توانند سود خوبی ببرند و به نظر من این اتفاق خواهد افتاد.
خانم بنینو، وزیر امور خارجه ایتالیا در سفر به ایران از رقابت كشورهای اروپایی در نزدیك شدن به ایران سخن گفت. به نظر شما این رقابت در چه زمینههایی وجود دارد و چقدر واقعی است؟
اتفاقا درست است. یعنی كشورهای اروپایی الان هر كدام می خواهند در ارتباط با ایران پیش دستی كنند و این مورد بیشتر در جنبههای سرمایه گذاری در ایران است. مثلا فرانسه از زمانی كه صادرات خودروهایش به ایران تحریم شد، از ابعاد اقتصادی خیلی مشكل دارد. فكر می كنم كه قراردادهای خودرو بین 2 كشور می تواند خیلی از مشكلات را مرتفع كند و هم چنین سرمایه گذاریهای اقتصادی به رفع مشكلات اقتصادی فرانسه كه سال هاست با آن دست و پنجه نرم می كند كمك كند.
اگرچه مدل اتحادیه اروپایی بهترین مدل همگرایی در روابط بین الملل است، اما همزمان تعارض كشورهای اروپایی به ویژه در حوزه سیاست خارجی جدی است. این تعارضات به گونه ای هست كه بتوان به چشم یك فرصت برای ایران در روابط با كشورهای اروپایی بدان نگریست؟
ببینید این یك الگوی خوب منطقه ای است. شما مشاهده می كنید كه بیش از 28 كشور با شرایط داخلی متفاوت و با وجود همه تعارضات توانستند پول واحد و اساسنامه واحد برای خودشان تدوین كنند. آن وقت ما 8 كشور در حوزه خلیج فارس داریم، 8 كشور مسلمان، 8 كشور به هم چسبیده كه در یك كشتی هستند و عدم تعادل هر كدام بقیه را به خطر می اندازد، هنوز نتوانستند یك آهنگ امنیتی هم صدا بخوانند. یعنی حتی یك طرح امنیتی و یك تعریف امنیتی واحد ندارند. اما این 28 كشور اتحادیه اروپا توانستند نه تنها اساسنامه ای به وجود بیاورند و همگرایی را شكل دهند، بلكه پول واحدی را هم بنا گذاشتند. البته مسئله اختلاف نظر بین اینها به اندازه كافی وجود دارد. ولی باز هم در داخل اتحادیه است. درباره اختلافها نگویید تعارض، چون تعارض یك رویارویی خشن است كه گاهی به صورت شكلهای قهریه و نظامی هم صورت می گیرد. بین آنها تعارض وجود ندارد. عدم توافق یا اختلاف وجود دارد. این اختلافها قطعا وجود خواهد داشت. این كه چگونه ما می توانیم از آنها استفاده كنیم در دیپلماسی و سیاست و قدرت، در هر كشور شكلهای مختلف دارد. این كه كجا از ابزار مادی و غیر مادی استفاده كنیم. همه اینها روشهایی است كه یك دیپلماسی موفق می تواند پیاده كند. شما نمی توانید شرایطی را متصور باشید كه این دولت بتواند از اختلافات به صورت ماهی گرفتن از آب گل آلود عمل كند. اما در یك حوزه ای كه شما هم آب را می شناسید و هم ماهیها را، می توانید به خوبی عمل كنید. اگر درك خیلی خوبی از اختلافات و شرایط پیش آمده نداشته باشید، حتی كرم خاكی هم گیرتان نمی آید! بنابراین هرچه آگاهی در زمینههای پیش رو بیشتر باشد ایران می تواند خیلی بهتر از آب گل آلود ماهی بگیرد وگرنه آنها ماهی بهتری خواهند گرفت.
پس شما با واگرایی در اتحادیه اروپا موافق نیستید؟
ممكن است كه اختلافات بالا بگیرد ولی به هر حال این همگرایی شكل گرفته است. اگر منظور شما از واگرایی این است كه همگرایی به هم خواهد ریخت و اتحادیه به هم خواهد خورد یعنی واگرا خواهند شد، به نظر من این اتفاق نمی افتد. هر كدام از این واژهها بار معنایی خودش را دارد. واگرایی خودش ویژگی و شكل خاصی دارد و اگر این مشخصهها وجود ندارد پس نباید بگوییم واگرایی. می توانید بگویید اختلاف نظر. واگرایی ممكن است در یك جاهایی و یا یك اصلی در یك اساسنامه بین آنها رخ بدهد. اما این به معنای انحلال اتحادیه نخواهد بود. به نظرم ایران در مباحث سیاسی می خواهد كه واگرایی رخ بدهد تا بتواند بهتر سود ببرد.
آینده اتحادیه اروپا را چطور می بینید؟ اختلافات پررنگتر خواهد شد یا همگرایی بین اروپاییها افزایش می یابد؟
اختلافات به اندازه كافی سیاستهای واگرایانه و عدم توافق را در آنها تشدید خواهد كرد و اگر ایران خوب بشناسد و بتواند ابزارهای لازم را به موقع استفاده كند، موفقیت حاصل می شود. اما برداشتن این تحریمها ممكن است اختلاف و رقابت آنها را در سرمایه گذاری در ایران بالا ببرد و قطعا واگرایی سیاسی رخ خواهد داد. البته این مسئله كمی هم در دست ایران است، این اصل كه به تئوری بازیها یا تئوری خبیثانه معروف است. ایران می تواند در تشدید اختلافات هم سهم داشته باشد و هم نقش موثری ایفا كند. این تئوری به صورت بازی شناخته می شود برای ارتقای منافع ملی و بین المللی.
ضعف دستگاه دیپلماسی كشورمان را در اتخاذ سیاست واحد اروپاییها در تحریمهای شدید علیه ایران چقدر تاثیرگذار می دانید؟
این كه ایران به سوپاپ تنفسی تازه ای نیاز داشته تا چرخه بچرخد شكی نیست. یعنی ایران به مرحله ای وارد شده بود كه برای چرخش بسیاری از چرخههای كشور به این سوپاپ احتیاج داشته است. چرا كه راه این تنفسها در حال بسته شدن بود. تحریمها تاثیر خودشان را می گذارند. از طرفی دیگر كشورهای اتحادیه اروپا هم به دلیل وابستگی شان به مسئله انرژی یا بازار برای سرمایه گذاری، خود هم دچار مشكل شدند. هر 2 طرف به حدی از نیاز رسیده بودند، اما به نظر می آید كه حیات ما بیشتر در خطر می شد. البته در این مسئله بیشتر آمریكا نقش دارد تا اتحادیه اروپا؛ چون مهره اصلی تحریمها هم آمریكاست. اتحادیه اروپا می توانست آمریكا را در فشار قرار بدهد كه مثلا ما بیشتر از این نمی توانیم ادامه دهیم، ولی چون دادهها و آمار قطعی نداریم نمی توانیم بگوییم كه كدام ارجحیت داشتند. قطعا روند عملكرد دستگاه دیپلماسی ما موفقیت آمیز بوده چون به این تنفس تازه نیاز بود. به خاطر این كه اگر این اتفاق نمی افتاد، تحریمها مثل موریانه به مرور زمان پایههای كشور را می خورد. ضمنا من با این كه خیلیها می گویند ایران امتیازات زیادی داده هم موافق نیستم. به نظر من ایران دارد خوب حركت می كند. چون كه یك قهر 5 روزه را می شود به راحتی فیصله داد، ولی قهر 30 ساله را نمی شود به راحتی پیوند داد. قطعا هزینه بیشتری می برد. به نظرم ایران با این كشورهایی كه استعمار در ذات شان است و منافع برایشان حرف اول را می زند و حتی به خیلی از اصول اخلاقی هم پایبند نیستند كار سختی را شروع كرده است.