گفت وگو باپروفسور«ونکلی» مدیرانجمن بین المللی ارزیابی تاثیر(IAIA)
تعداد بازدید : 0
ارزیابی تاثیراجتماعی طرحها
«صرفه جویی» است نه «هزینه»
نویسنده : محمد جواد استادی
پرفسور «فرانک ونکلی» استاد دانشگاه گرونینگن و یکی از چهرههای پرکار بین المللی در حوزه ارزیابی تاثیر اجتماعی طرحهای بزرگ عمرانی و اقتصادی است. مقالهها و کتابهای متعدد وی در این حوزه، گواهی بر این ادعاست. « راهنمای بینالمللی برآورد پیامدهای اجتماعی» یکی از کتابهای اوست که در ایران نیز ترجمه شده است. جز این، وی مشاور بانک جهانی، کمیسیون جهانی سدها، وزارت ترابری هلند، امور عمومی و مدیریت آب، وزارت امور اجتماعی و سلامت فنلاند، سازمان توسعه شرکتهای نروژ و وزارت امور خارجه هلند و نیز رئیس انجمن جامعهشناسی روستایی بینالمللی طی سالهای 2000 تا 2004 بوده است. ونکلی با داشتن نگاهی کلان نسبت به ارزیابی تاثیر اجتماعی، معتقد است که این رویکرد تمام مسائل انسانی را که موضوع و مسئله آن انسان است در برمیگیرد. گفتوگوی ما با او فرصتی برای تبیین بیشتر دیدگاه وی فراهم آورد.
موقعیت و جایگاه مسئله ارزیابی اجتماعی را در برنامهریزیها و طراحیهای پایه شهری چگونه میدانید؟
خوب پاسخ به این پرسش کاملاً وابـستــه بـه محـتــوا و زمیــنـــههــــای اختـــصــاصـی اســـــت. در کشورهـــای مختلف این مسئله میتواند بسیار متفاوت باشد و این تفاوت نیز به طور مستقیم با قوانین ملی کشورها و به همان اندازه مفاهیم فرهنگی در برنامهریزی دولتهای محلی مرتبط است.
در برخی از زمینهها و موضوعات قضایی و اداری مسئله ارزیابی و سنجش تأثیرات اجتماعی نقشی حیاتی در دولتهای محلی ایفا میکند. (به عنوان مثال میتوان از ایالت نیو ساوث ولز در استرالیا نام برد.) در حالی که در دولتهای دیگر موضوع ارزیابی اجتماعی نقشی بسیار محدود و یا غیر رسمی را ایفا میکند. اما حقیقت این است که حتی در چنین شرایط و وضعیتی نیز برنامهریزان مبتکر و خلاق و یا مشاوران و مبتکران دیگر میتوانند به ارزیابی اجتماعی اقدام کنند.
اما اگر نگاه اصولی داشته باشیم ارزیابی اجتماعی موضوعی است که باید به طور مداوم در مبحث برنامهریزی شهری در نظر گرفته شود. این امر هم، به پروژههای خاص و ویژه باز میگردد و هم در رابطه با طرحهای ارشد و کلان برنامهریزی شهری مطرح است.
شاخصهای مهم ارزیابی تأثیر اجتماعی در کشورهای در حال توسعه را چه میدانید؟ و یا به عبارت دیگر تفاوت این شاخصها در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته چیست.
خوب باید گفت که ارزیابی و سنجش تأثیر اجتماعی یک روند در مدیریت موضوعات و مسائل اجتماعی است. این موضوع را نباید فقط در مجموعهای از شاخصها دانست و دید. نیاز داریم تا در هر زمینه خاصی با توجه به محتوا، شاخصهای مربوط به آن محتوا را ایجاد کنیم. اما باید بگویم که تصور کلی من این است که تفاوت بین کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه بسیار کمتر از آن چیزی است که تصور میشود. اما با این حال اگر بخواهیم از یک تفاوت صحبت کنیم باید به این مسئله اشاره کنیم که احتمالاً اولویتهای توسعه در این کشورها متفاوت است. و البته فراموش نکنید که به جز این مسئله چارچوبهای اجتماعی نیز بسیار متفاوت است.
آیا میتوان کمی عمیقتر و گستردهتر به ارزیابی تأثیر اجتماعی نگاه کرد؟ به عنوان مثال سنجش تأثیر فرهنگی.
ببینید از نظر من مسئله ارزیابی تأثیر اجتماعی یک رویکرد کاملاً فراگیر است. این رویکرد تمام مسائل انسانی را که موضوع و مسئله آن انسان است در بر میگیرد. بنابراین با این نگاه هم مسائلی چون موضوعات مربوط به زیستبوم و هم آنچه که شما اشاره کردید یعنی تأثیرات فرهنگی در زیر مجموعه تأثیرات اجتماعی قرار میگیرد.
سنجش و ارزیابی تأثیر اجتماعی چه نقشی در فرهنگ جوامع در حال رشد دارد؟
ارزیابی تأثیر اجتماعی یک فلسفه است. فلسفهای در موضوع توسعه و البته دموکراسی. استدلال آن این است که برای مردم یک حق اساسی وجود دارد و آن این است که باید بتوانند درباره تصمیمگیری درباره آنچه که زندگیشان را تحت تأثیر قرار میدهد مشارکت و حضور فعال داشته باشند. برای این که ارزیابی تأثیر اجتماعی بتواند مؤثر باشد باید به عنوان یک فرآیند مشارکتی عمل کند. و همچنین ارزیابی تأثیر اجتماعی به دریافت مشروعیت از سوی مردم نیز نیاز دارد. پس طبیعتاً این بسیار سودمند خواهد بود که مردم با موضوع ارزیابی آشنا شوند و اطلاعاتی در این زمینه بیابند.
و البته این شناخت به بخشهایی از فرهنگ سیاسی، فرهنگ برنامهریزی و در نهایت فرهنگ عمومی نیاز دارد.
جایگاه ارزیابی اجتماعی چگونه است و چگونه باید باشد؟
ارزیابی اجتماعی مجموعه و ترکیبی از توانمندیها و ثروت است. در برخی از کشورها مسئله ارزیابی تأثیر اجتماعی در حال گسترش است. در حالی که دیگر کشورها به دنبال این هستند که خط قرمزهای دولتی و یا به عبارت دیگر بروکراسی را کاهش دهند. در واقع تلاش میکنند تا بتوانند روشها و مسیرها را ساده کنند. اما به طور کلی باید گفت که علاقه و توجه به ارزشها و امتیازات ارزیابی اجتماعی در حال رشد است.
فرض کنید شهری با 3میلیون جمعیت و 20میلیون گردشگر داریـــم. جـهـت ارزیــابـــی تـــأثیــر اجتماعی به چه سمتی باید باشد؟ به عبارت دیگر ویژگیهای پروژههای شهری با ملاک قرار دادن ارزیابی تأثیر اجتماعی چیست؟
ارزیابی تأثیر اجتماعی به طور معمول برای "مداخله برنامهریزی شده" کاربرد مییابد. که با این ویژگی و کاربرد میتواند یک ساختار و ساختمان جدید، مترو، جاده و ... بسازد. یا این که ما را به یک سیاست جدید هدایت کند. بنابراین به طور مثال اگر در یک مکان و فضای ماندگار بخواهیم یک استراحتگاه یا هتل جدید بنا کنیم، توجه به تحقیقات ارزیابی تأثیرات اجتماعی الزامی میشود. همچنین اگر با چنین جامعهای روبهرو هستیم پس سیاست تشویق گفتوگو در مورد موضوع گردشگری عمدتاً وجود دارد و این موضوع هم باید به سمت سنجش تأثیر اجتماعی حرکت کند. البته در درک سنجش تأثیر اجتماعی مهم این است که به ندرت میتوان گفت که در نهایت باید یک پروژه خاص را انجام داد یا نه. و خوب احتمالا برندگان و بازندگانی نیز در خیلی از پروژهها وجود دارد. ارزیابی تأثیر اجتماعی میتواند نشان دهد که چگونه مردم تحت تأثیر عوامل مختلف قرار میگیرند و همچنین ما را در برنامهریزی یاری میدهند.
کشور ایران اخیراً به بحث ارزیابی تأثیر اجتماعی ورود کرده است. برای حصول نتیجه چه توصیهای میکنید؟ و چه مراحلی را لازم میدانید؟
به نظر من مهمترین چیزی که باید در نظر گرفت این است که مسئله ارزیابی تأثیر اجتماعی را نباید به عنوان یک هزینه و یا مانع بروکراتیک در نظر گرفت. بلکه در عوض باید آن را فرآیندی مهم برای تصمیمگیریهای عاقلانه دانست.
ارزیابی تأثیر اجتماعی به طور بالقوه موجب حفظ و اندوختن سرمایه میشود. به دلیل اینکه به پرهیز از ارتکاب اشتباهات گذشته منجر میشود و آسیبها را کاهش میدهد و منافع را به حداکثر میرساند. در نهایت نیز به صرفهجویی در هزینهها منجر میشود.
لطفا کمی درباره انجمن جهانی بررسی تأثیر اجتماعی و اهداف خود در این مجموعه توضیح دهید.
این انجمن مأموریت خود را به ترویج عملی ارزیابی تأثیر اجتماعی در یک پورتال تحت وب تعریف کرده است. که در واقع یک شبکه جهانی است که منابع و شرایط دسترسی به این منابع و ایدههای مختلف را به اشتراک میگذارد و در نهایت به ترویج عملی این موضوع منجر میگردد.
برای ســنجش تأثیرگذاری اجتماعی آینده ارزیابی تأثیر اجتماعی را چگونه ارزیابی میکنید؟
با توجه به افزایش علاقه جهانی به مسئله حقوق بشر، من بیشترشدن اقبال عمومی به ارزیابی تأثیر اجتماعی را پیشبینی میکنم. این امر به علت همکاری توسعهدهندگان بخش خصوصی و دولتی نیز میباشد که هدف آنها توسعه بهتر منافع جوامع محلی است.
توصیه شما به مدیران شهری و پژوهشگران ارزیابی تأثیرات اجتماعی چیست؟
درک موضوع و ویژگیهای ارزیابی تأثیر اجتماعی و گسترش این درک اهمیت اساسی دارد.
و سخن آخر؟
ایران کشوری بسیار زیبا و دارای سابقهای طولانی و کهن ملموس و غیر ملموس است. من امیدوارم که توسعه اجتماعی و اقتصادی ایران ادامه یابد و تصمیمات عاقلانهای در مسیر حفظ داراییهای فرهنگی و طبیعی این کشور برای نسلهای آینده اتخاذ شود.