شهرسازان اروپایی
با بافتهای قدیمی چه میکنند؟
نویسنده : حجت میان آبادی
اگر برج ایفل و خیابان شانزلیزه پاریس را از پس زمینه شکل گرفته ذهنی مان در مورد جاذبههای گردشگری اروپا حذف کنیم؛ به راحتی میتوان به این مسئله پی برد که اصلی ترین جاذبههای گردشگری پرطمطراق اروپا؛ ساختمان ها، موزهها و مکانهای تاریخی این کشورها هستند. ساختمانهای قدیمی که یا کلیساهای قدیمی هستند یا مکانهای تاریخی که به زعم قدرت رسانه ای غربیها به بخشی از پر طرفدارترین مکانهای سیاحتی دنیا تبدیل شدهاند. بعید است که شما به عنوان یک گردشگر به یک شهر سیاحتی در یک کشور اروپایی قدم بگذارید و کلیسای با قدمت 200، 300 و یا 400سال قدمت آن، جزو دیدنیهای آن شهر معرفی نشود. لذا حفظ و نگهداری این ساختمانها و مکانهای تاریخی از اهمیت بسیار زیادی برای دولتمردان این کشورها برخوردار است که از هیچ تلاش و کوششی برای حفظ و نگهداری این مکانها و ساختمانهای قدیمی -که بعضی از آنها نهایت قدمت شان به 300 تا 400 سال هم نمی رسد- دریغ نمی کنند.
اما آنچه این روزها در کشور ما به اسم توسعه و بازسازی و عمران اتفاق میافتد برعکس و خلاف آن چیزی است که برخی مدعی هستند. امروزه بسیاری از مدیران شهری شهرها و کلان شهرهای ایران از جمله شهر مشهد به جان بافتهای تاریخی و قدیمی شهرهایشان افتادهاند و به اسم توسعه و نوسازی با الگوگیری و تقلید از سبک غرب و اروپا، آن هم یک تقلید کاملاً غلط و اشتباه، ضمن تخریب بافتهای تاریخی شهرها به جای آن مجتمع تجاری و هتل و پاساژ برپا میکنند و با افتخار از آن به عنوان توسعه و مدیریت شهری یاد میکنند! متاسفانه آن چه که در کلان شهرهای ایران به ویژه شهر مشهد در حال رخ دادن است نه تنها رنگ و بویی از ابتدایی ترین اصول تقلید و کپی برداری از مدیریت شهری روز کشورهای مطرح اروپایی نیست بلکه این شبهه را در ذهن ایجاد میکند که برخی از آقایان دبی و مکه و مدینه را الگوی خویش قرار دادهاند و خواسته و یا ناخواسته هدفشان ساخت یک دبی یا یک مسجدالنبی دیگر در مشهد است.
اما آنچه این مدیران شهری فراموش کردهاند آن است که بهراستی طراح و یا طراحان توسعه شهرهایی چون دبی و یا مسجد النبی چه کسانی بوده اند؟
رضا امیر خانی در کتاب جانستان کابلستان به نکته ظریفی اشاره مینماید: "... وارثان همان جاعلان مرزهای سیاسی [که مرزهای زیادی بین کشورهای غرب آسیا و همچنین کشورهای آفریقایی کشیدند خود] به حذف مرزها روی آوردهاند و مرزهای قدیمی خود را در اتحادیه اروپا درهم میشکنند". بهراستی همینگونه است. همانهایی که شدیدترین قوانین و بیشترین سخت گیریها را برای تخریب و از بین بردن مکانهای تاریخی خود قائلاند؛ در طرحها و طراحیهای خود برای کشورهای در حال توسعه، هیچ ابایی از تخریب بافتهای تاریخی و قدیمی ندارند. و صد افسوس که برخی مدیران بی خبر شهری مان نیز به اسم تقلید از اروپا و مدرن شدن بر این پندار غلطاند که تنها راه توسعه یک شهر، تخریب و از بین بردن بافتهای تاریخی آن و جایگزین کردن برجهای چند ده طبقه و مجتمعهای تجاری مدرن و هتلهای سر به فلک کشیده است. و افسوس که اینها نه تنها اسیر خودباختگی مدیریتی شدهاند بلکه حتی بلد نیستند که ادا و اطوار اروپایی بودن را به معنای واقعی آن در آورند. کاش یک بار با هزینه دولتی به چند کشور اروپایی سفر میکردند و آنوقت میدیدند که بیشترین جاذبه سیاحتی و تفریحی معروف ترین شهرها و کشورهای اروپایی همان مکانهای تاریخی آنهاست که شاید به ندرت موردی یافت شود که قدمت آن به بیش از هزار سال برسد. آنوقت میدیدند که توسعه به سبک اسلامی اش پیشکش، به سبک اروپایی اش هم این نیست که آنها دارند بر سر شهرهاو کلان شهرها میآورند و همان غربیها و اروپاییهایی که آن نسخه را برای دبی و مسجدالنبی پیچیدهاند برای خودشان نمی پیچند. برای اثبات این مسئله بررسی این مورد خالی از لطف نیست.
کشور هلند از جمله کشورهایی است که در کنار سایر کشورهای اروپایی، اهمیت بسیار زیادی برای مکان ها، ساختمانها و نمادهای تاریخی خود قائل است. سازهها و نمادهای تاریخی این کشور نه تنها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار هستند بلکه کمتر طرح و برنامه کلان عمرانی میتواند باعث تخریب و یا حتی تعدی به این مکانهای تاریخی این کشور شود.
شهر دلفت نیز بهعنوان یکی از شهرهای تاریخی و یکی از اصلی ترین شهرهای دانشگاهی هلند از این قاعده مستثنی نیست در این شهر همچون سایر شهرهای هلند نوسازی و یا بازسازی ساختمان های مسکونی قدیمی بسیار با مقررات سخت و جدی مواجه است. اگر شما بخواهید ساختمان قدیمی تان را بازسازی و یا نوسازی کنید باید سختیهای زیادی را تحمل کنید.
تخریب و بازسازی ساختمانهای قدیمی بسیار دشوار است و شما به سختی میتوانید شهرداری شهر را مجاب به تخریب و بازسازی منزل مسکونی قدیمی خودتان کنید و اگر فردی موفق به انجام این کار شود باید به صورت زیر اقدام کند. در تصاویر ضمیمه شده این مسئله به تصویر کشیده شده است.
اگر شما میخواهید و توانستید که ثابت کنید این ساختمان قدیمی تان در حال خراب شدن و ریختن روی سرتان است آنوقت میتوانید شهرداری را مجاب به تخریب آن ساختمان و بازسازی آن کنید ولی به یک شرط و آن شرط آن است که اگر ساختمان مذکور در بافت تاریخی آن شهر باشد باید دیوار اصلی ساختمان را که موید قدمت آن ساختمان است، حفظ و ساختمانتان را تخریب و بازسازی و این دیوار را مجدد به ساختمان اصلی متصل کنید.
تصاویر یک و دو ساختمان تخریب شده و دیوار اصلی نگهداری شده را نشان میدهد و تصویر 3 نیز مراحل بعد از نوسازی ساختمان و ساخت یک سازه جدید و اتصال دیوار قدیمی به ساختمان جدید را نشان میدهد.
حال این را مقایسه کنید با طرح بازسازی اطراف حرم امام رضا (ع) در مشهد که چطور تاریخی ترین و قدیمی ترین بافت تاریخی مشهد در اطراف حرم را با خاک یکسان و به جای آن با تقلیدی کاملا غلط و کج فهمانه هتل و برج و مجتمعهای تجاری مدرن را جایگزین آن کردیم.