آیا «پایتخت معنوی»
فقط یک عنوان است؟
نویسنده : امید طلوع
گفت و گو با سید مجتبی حسینی
آیندهپژوه و مدرس دانشگاه تهران
معرفی مشهد به عنوان پایتخت معنوی در افق 10 ساله چه الزاماتی را در زمینه نما و محتوا میطلبد؟
تا زمانی که تعریف جامعی برای پایتخت معنوی نداشته باشیم نمیتوان نظر کارشناسی درستی در زمینه پیوست فرهنگی داشته باشیم. آیا پایتخت معنوی فقط یک عنوان نمادین برای مشهد است؟ و یا اینکه از نظر جغرافیایی ما به این شهر پایتخت معنوی میگوییم؟ به لحاظ موضوعات محوری فقط موضوع زائر و زیارت مطرح است؟ بعد معنویت چه تعریفی در این جایگاه دارد؟ در صورت تحقیق و پژوهش درباره اینگونه مباحث میتوان به محتوای مورد نظر برای پایتخت معنوی دست یافت، از طرفی میتوانیم معنویت را به عنوان یک مفهوم انتزاعی داشته باشیم و مباحث اجتماعی، اقتصادی و شهری از آن منفک باشد.
برای مثال سیستم اقتصادی ما را در نظر بگیرید که بحث روز ما هم هست، معمولا ما دستور کاری تقلیدی داریم به فرض که میخواهیم نظام اقتصاد خود را تعطیل و با نظام اقتصاد اسلامی شروع به کار کنیم. آیا الگویی تعریف کردیم؟ تاملی بر اقتصاد اسلامی داشتیم؟ برای اینکه اینگونه نظام بانکداری بچرخد باید الگویی وجود داشته باشد باید رویهها مشخص شود، با حرف نمیشود به هر حال بازرگان ما، تولید کننده ما نمیتواند منتظر باشد تا با سعی خطا نظام اقتصادی را جلو ببریم همچنین جامعه نمی تواند منتظر آن باشد، پایتخت معنوی هم تقریبا شبیه به همین موضوع است. بنابراین در مورد موضوع پایتخت معنوی میبایست یک الگوی جامع تعریف شود اما ماجرای مشهد که تقریبا بنده در جریان موضوعش هستم یک موضوع دستوری بود و تعریف آن صورت گرفت و برچسبگذاری شد. بر اساس آمار سالانه 20 میلیون زائر در مشهد داریم این رقم را جلو هر دانشجوی اقتصادی بگذاریم هوش از سرش میپرد. در این فرآیند زائری که به شهر مشهد میآید تمام امیدش شهر مشهد است و زائری که با جیب پرپول میآید با جیب پرپول میرود که ضعف ما را در مدیریت زائر و گردشگر میرساند.
با نگاه به روند فعلی توسعه شهر مشهد بهویژه در امور عمرانی با تاکید بر ساخت تعداد زیاد مجتمعهای تجاری و رفاهی و تفریحی ماندد سرزمین موجهای آبی، پدیده شاندیز و... چه آیندهای یا به بیان بهتر چه سناریویی برای این شهر متصورید و محتمل میدانید؟
بنده با ایجاد مجتمعهای تفریحی و گردشگری در مشهد موافقم چرا که نفس این موضوع مثبت است در مقابل ما شاخصها و مولفه های مختلفی برای ارزیابی داریم، یک بحث ماندگاری زائر است آمار نشان میدهد که ماندگاری زائر از 11 روز، به حدود 3 روز رسیده البته عمدتا موضوع ضعف در سیستم نیست بلکه به دلیل پیشرفتهایی است که به وجود آمده، از طرفی بحث دیگر ایجاد امکاناتی برای تمامی افراد یک خانواده از کودک، نوجوان ، جوان، میانسال و پیر است تا بتوان اقامت خوشی را برای آنان رقم زد پس این موضوع میتواند در کل مثبت باشد اما ضعفی که ما در این حوزه داریم نبود چشم انداز است بیبرنامه بودن در این حوزه به ویژه در آینده برای ما به یک چالش تبدیل خواهد شد اگر واقعا ما یک برنامه مدون داشته باشیم در واقع میدانیم به چه تعداد مجتمع تجاری، با چه مشخصاتی، در چه موقعیت مکانی و با چه کاربری نیاز داریم البته آسیب عمدهای که وجود خواهد دارد تصور زائر از همتراز دانستن این گونه تفریحات با موضوع زیارت است. برای رفاه حال زائر به جرات میتوانم بگویم که ما نیاز به 10 تا 15 مجموعه تفریحی تراز اول مانند سرزمین موجهای آبی داریم.
در سناریو متصور شما موضوع فرهنگ در پایتخت معنوی ایران چه جایگاهی خواهد داشت؟
به نظر من شهر مشهد گره خورده با موضوع زیارت است، بنابراین تمام مسافران فقط به بهانه سفر تفریحی به مشهد نمیآیند در واقع باید سفرها را با محوریت زیارت تحلیل کنیم در کنارش بحث اسکان، وجود ناوگان حملونقل روان برای زائر و گردشگر است، در واقع با آمدن به مشهد به جز لباس و زعفران و زیارت، محصولات دیگری برای خرید وجود داشته باشد، آیا آمدیم نمادهایی از حرم ایجاد کنیم؟ ما تعدادی کارتپستال ساده که ساده ترین محصول فرهنگی است از حرم داریم که زائر بتواند از آن به عنوان سوغات استفاده کند؟ یا در داستان مهر و تسبیح ما با دید دیگری به موضوع نگاه کردیم؟ و یا در داستان کتاب چه محصولات هنری داشته ایم؟ در واقع یک کودک، نوجوان یا جوان ما چه تصویری از امام رضا(ع) میتواند با شرایط فعلی داشته باشد، اگر میگوییم امام رئوف آیا پویانمایی، کتاب یا محصول فرهنگی برای ترویج این گونه صفات امام رضا(ع) داریم؟ برای مثال از در بابالجواد(ع) که مشرف میشوید آستان قدس تعدادی حجره مغازه ایجاد کرده است که متاسفانه بدون استفاده مانده حال اگر از این ظرفیت برای فروش محصولات فرهنگی استفاده کنیم چه انقلابی در تغذیه مناسب زائران اتفاق میافتد.
بر مبنای آیندهای که شما برای مشهد پیشبینی میکنید چه مجموعه اقدامات و فعالیتهای کلیدی را برای اصلاح یا تکمیل یا تغییر روند فعلی پیشنهاد میکنید؟
به نظر بنده مشهد در یک افق بلند مدت به عنوان یک قطب فرهنگی در آسیای میانه باید شود، البته این قطب فرهنگی باید الزاماتی داشته باشد برای مثال باید دارای مراکز علمی و دانشگاهی متعددی باشد، اما نوع کسب و کارهایی که در مشهد وجود دارد بیشتر در حوزه صنایع غذایی است در صورتی که باید چرخشی به سمت صنایع نرم داشته باشیم میبایست ما از بحث سخت افزاری بر روی نرم افزاری متمرکز شویم، ما در حال حاضر با مشکلات محیط زیستی مواجه هستیم که در آینده به فاجعه تبدیل میشود، قاعدتا مشهد باید تبدیل به شهر سبز شود چه از منظر توسعه صنایع هوایی و چه از منظر توسعه صنایع ریلی و دیپلماسی، مشهد باید به سمت دولت محلی برود البته با یک برنامهریزی منطقی و جامع که اختیارات کافی به مدیریت شهری داده شود و یک پارلمان شهری قوی ایجاد شود، در واقع ذیل چشمانداز ملی برخی قوانین خاص برای شهر مشهد تعریف کنیم .