سرطان؛ تشخیص به موقع را فراموش نکنیم
سرطان سومین علت مرگ و میر در دنیاست، بنابراین یکی از تهدیدهای جدی برای حیات بشر است. با این حال تشخیص به موقع و به تبع آن درمان بیماری در کاهش عوارض سرطان تاثیر بسزایی دارد. به همین دلیل است که افراد باید با علایم بیماری سرطان آشنا باشند تا در صورت مشاهده آن، فرصت درمان بیماری را از دست ندهند. دکتر حسین شباهنگ جراح و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد بر تشخیص به هنگام بیماری سرطان تاکید زیادی دارد و در گفت وگو با ما، بارها به این نکته کلیدی اشاره می کند.
وی می گوید: از زمان های گذشته سرطان با زندگی بشر همراه بوده است حتی در دوره سقراط، این بیماری را می شناختند و روش های درمانی محدودی برای آن داشتند. اما درصد سال اخیر اقدامات موثری برای تشخیص و درمان این بیماری انجام شده است. وی اولین درمان علمی و موثر را جراحی می داند که در کنار آن از روش هایی مانند رادیوتراپی و شیمی درمانی هم استفاده می شود. امروزه روش های درمانی متنوعی برای سرطان وجود دارد و صرفاًَ از یک شیوه برای درمان این بیماری استفاده نمی شود. کما اینکه برای تشخیص و درمان آن هم متخصصان رشته های مختلف اعم از رادیولوژیست، جراح، آنکولوژیست، متخصص گوارش و پاتولوژیست و ... به شکل گروهی فعالیت و همکاری می کنند و برحسب اولویت ها و روش ها برای درمان بیماری تصمیم می گیرند.
دلایل شیوع سرطان
به گفته وی با اینکه دلایل مطرح شده در زمینه شیوع سرطان به طور کامل ثابت نشده است اما می توان فاکتورهایی مانند ژنتیک، استرس، آلودگی های غذایی، هوا و ... را در بروز این بیماری موثر دانست. وی با بیان این که مصرف دخانیات و تنباکو به ویژه در افراد جوان وخانم ها عامل جدی ابتلا به سرطان است، میافزاید: من به عنوان یک پزشک باید این نکته را تذکر بدهم که مصرف دخانیات سلامت را به طور جدی تهدید می کند، بنابراین بهتر است افراد حتی به صورت تفننی هم سراغ آن نروند. استرس نیز سلامت ما را تهدید می کند و یکی از عوارض آن افزایش احتمال ابتلا به سرطان است.
به طور کلی شیوه زندگی ناسالم زمینه ساز ابتلا به سرطان است به گونه ای که امروزه سن ابتلا به سرطان در کشور حدود یک دهه کاهش یافته است. به عنوان مثال اگر سرطان سینه در کشورهای دیگر در دهه ۵۰ زندگی بروز می کند، در کشور ما در دهه ۴۰ یا حتی کمتر از آن هم دیده می شود.
وی در بخش دیگری از صحبت هایش، تصریح کرد: در مورد نقش امواج و پارازیت ها در بروز سرطان باید مطالعه ای علمی انجام شود و نتایج و پیامدهای آن از جنبه علمی و به دور از نگاه سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... مورد بررسی قرار گیرد زیرا این موضوع در همه جای دنیا وجود دارد. می توان گفت در همه جا نه تحقیقات کاملی انجام شده است و نه نتایج آن از طرف مسئولان پذیرفته و اعلام می شود و حتی من هم به عنوان پزشک دسترسی به نتایج دقیق ندارم. بنابراین به نظر می رسد تصمیم گیری درباره این تحقیقات باید در سطوح بالاتر انجام شود و نتایج آن فارغ از جنبه های دیگر سیاسی و اجتماعی مطرح شود. وی می افزاید: پارازیت ها تنها بخشی از امواجی است که ما روزانه در معرض آن قرار داریم و امواج دیگر رادیویی، بی سیم و ... را هم باید به آن اضافه کرد.
ترس از سرطان
نکته ای که یادآوری آن ضروری است این است که افراد باید علایم سرطان را بشناسند و به محض مشاهده آن به پزشک مراجعه کنند اما متاسفانه بیشتر افراد از اینکه به پزشک مراجعه کنند و از او بشنوند که به سرطان مبتلا شده اند، می ترسند. چه بسا بسیاری از خانم ها با اینکه توده ای در سینه خود احساس می کنند به دلیل ترس با تاخیر به پزشک مراجعه می کنند؛ زمانی که دیگر نمی توان کار زیادی برای درمان بیماری انجام داد.
در بعضی موارد نیز فرد گمان می کند که بیماری سرطان علاجی ندارد چون به سرطان مبتلا شده است دیگر امیدی به بهبود نیست، این در حالی است که با تشخیص به موقع و درمان مناسب، بیمار می تواند عمر طولانی داشته باشد. برای برخی افراد، واژه سرطان تداعی کننده بیماری خطرناکی است که هیچ درمانی ندارد. در حالی که به عنوان مثال تنها نوعی سرطان پوست وجود دارد که خطرناک است، بنابراین واژه سرطان نباید باعث ترس افراد شود. با توجه به آنچه گفته شد هیچ امری نباید مانع از تشخیص به موقع سرطان شود.
دلایل افزایش توده های خوش خیم و تومورهای بدخیم
اصولاً به توده های خوش خیم سرطان اطلاق نمی شود اما در برخی موارد توده های خوش خیم باعث ایجاد تومورهای بدخیم می شود. به عنوان مثال سرطان کولون (روده بزرگ) از توده خوش خیم (پولیپ) شروع می شود و اگر بیماری در این مرحله درمان شود، مشکلی ایجاد نمی شود اما اگر بیمار در مراحلی که توده سرطانی شده است مراجعه کند، نتیجه درمان بسیار متفاوت خواهد بود. به نظر می رسد که در یکی دو دهه اخیر آمار ابتلا به توده های خوش خیم و همچنین تومورهای سرطانی افزایش یافته است که از جمله دلایل آن می تواند روش های تشخیصی باشد. در سال های اخیر مردم به امکانات تشخیصی دسترسی بیشتری دارند و یکی از علت های افزایش آمار این بیماری امکان تشخیص بیشتر و بهتر است.
وی دلیل جراحی توده های خوش خیم را مطمئن نبودن پزشک به خوش خیم بودن آن می داند و می افزاید: بنابراین اولین دلیل برداشتن توده های خوش خیم، اطمینان نداشتن از بی خطر بودن آن است. علت دیگر هم آن است که توده های خوش خیم ممکن است به دلایلی به مرور زمان تبدیل به تومورهای بدخیم شود.
از طرفی ممکن است توده خوش خیم مشکلاتی برای بیمار ایجاد کند. به عنوان مثال توده خوش خیم باعث انسداد روده می شود یا روی رگ و عصب فشار می آورد و بیمار درد دارد. این موارد باعث اختلال در فعالیت بدن و حتی در مواردی در صورت تداوم منجر به مرگ بیمار می شود. بنابراین در مواردی توده خوش خیم باید با انجام عمل جراحی برداشته شود که البته نوع عمل و نتیجه آن متفاوت است.
علایم بیماری
علایم سرطان بسته به نوع آن متفاوت است و همه افراد باید علایم سرطان های شایع منطقه خود را بدانند. سرطان پوست سرطان شایع در تمام دنیا از جمله کشور ماست.
زخم بدون دلیل که روند درمان آن طولانی شده است، خالی که بزرگ می شود، تغییر رنگ می دهد یا التهاب و خارش پیدا می کند یا زخمی می شود و ... از جمله علایم این بیماری است که با مشاهده آن باید سریع به پزشک مراجعه کرد.
در مورد علایم سرطان سینه که دومین سرطان شایع در بین زنان است، نیز باید گفت: مشاهده توده غیرطبیعی، فرورفتگی پوستی، کشیده شدن نوک سینه به داخل به ویژه اگر یک طرفه باشد، از نشانه های اولیه و زنگ خطر بیماری است که فرد باید به سرعت به پزشک مراجعه کند. در مورد سرطان دستگاه گوارش نیز کاهش وزن بی دلیل (حدود ۱۰ درصد از وزن بدن) مشاهده خون در مدفوع، بی اشتهایی، کم خونی به ویژه در آقایان از علایمی است که باید آن را جدی گرفت.
در مواردی دیده شده است که مبتلایان به سرطان روده بزرگ علایم این بیماری را با هموروئید اشتباه گرفته و به همین دلیل برای درمان خود دیر اقدام کرده اند. هموروئید بیماری شایعی است و بیشتر افراد از درمان آن می ترسند، در این میان بسیاری از مبتلایان به سرطان روده بزرگ که تصور می کنند به هموروئید مبتلا شده اند، زمانی به پزشک مراجعه می کنند که دیگر نمی توان کار زیادی برای آن ها انجام داد.
- در مورد درمان بیماری هموروئید نیز باید این نکته را اضافه کرد که امروزه روش های متنوع و جدیدی برای درمان این بیماری وجود دارد که در اغلب موارد بیمار دردی احساس نمی کند. بسیاری از افراد به دلیل ترس بی مورد در خصوص این بیماری به پزشک مراجعه نمی کنند از این رو گاه علایم سرطان انتهای روده بزرگ با هموروئید اشتباه گرفته می شود. بنابراین باید زنگ خطر بیماری ها را جدی گرفت و به جای ترس و مراجعه نکردن به پزشک، برای درمان سریع اقدام کرد.
تشخیص ندادن و درمان کردن!
چنانچه ذکر شد، نکته ای که نه تنها در معالجه سرطان بلکه در درمان کلیه بیماری ها اهمیت زیادی دارد، تشخیص بیماری است. امروزه خوشبختانه در دانشگاه طب سنتی به روش علمی تدریس می شود تا در ابتدا بیماری تشخیص داده شود و سپس روش درمان مدنظرقرار بگیرد. زیرا در مواردی دیده می شود که بدون تشخیص بیماری توصیه غذایی و یا داروهایی تجویز می شود. در حقیقت مشکل ما با افرادی که درمان بر اساس طب سنتی را به شکل غیرعلمی انجام می دهند همین موضوع است. این که فردی بدون معاینه و تشخیص دادن بیماری، دارو تجویز کند کار غیرعلمی و سوء استفاده از اعتماد بیمار است. زیرا همان طور که اشاره شد اگر فردی با خون ریزی از مقعد مراجعه کند بدون معاینه نمی توان تشخیص داد که مشکل وی هموروئید است یا سرطان.
در واقع به نظر می رسد که بعضی از افراد درباره تشخیص بیماری، علمی عمل نمی کنند. در هر حال ما معتقدیم طب سنتی علم است و نمی توان با آن مخالفت کرد، اما آن چه جای تامل دارد این است که گاه ارائه شیوه درمانی بدون تشخیص درست انجام می شود. به عنوان مثال برای فردی که از علایمی چون ترش کردن شکایت می کند، باید تشخیص داد که دچار زخم معده شده یا سرطان معده یا زخم دوازدهه و... سپس درمان با داروهای گیاهی یا شیمیایی انجام شود.
وی معتقد است مهم ترین موضوعی که در علوم تجربی مطرح است این است که بتوان آزمایش ها و تجربیات را تکرار کرد و نتیجه یکسان گرفت، در طب سنتی نیز باید چنین باشد و تنها به صرف این که از مدت ها قبل کاربرد داشته است،نمی توان آن را بدون تشخیص برای هر بیماری به کار برد، بلکه در مورد داروها نیز باید محتویاتش مشخص و نتیجه مصرف آن برای درمان بیماری قابل تجربه باشد.
وی معتقد است، طب سنتی می تواند همه ویژگی های ذکر شده را داشته باشد اما مشکلی که بهتر است بگوییم در طب عامیانه وجود دارد این است که توجهی بر تجربه پذیری آن ندارند، در حالی که به عنوان مثال در جراحی، روش هایی را بیان می شود که در همه جای دنیا قابل تجربه کردن است.
تنوع سرطان ها
با گذشت زمان و پیشرفت علم، انواع بیماری ها از جمله سرطان به دسته های مختلف تقسیم می شود و این تقسیم بندی به تنوع بیشتر باعث می شود که افراد گمان کنند سرطان ها تنوع پیدا کرده است در حالی که مواردی که قبلاً شناخته شده دقیق تر مورد بررسی و در دسته بندی های کوچک تر قرار می گیرد. تا ۵۰ سال پیش تقسیم بندی سرطان بر اساس علایم بیماری بود و با پیشرفت پاتولوژی، بیماری را بر اساس آسیب شناسی بافت تشخیص می دهند. امروزه با شناسایی مولکول ها بیماری را شناسایی می کنیم. در واقع از میان همان تقسیم بندی های قبلی، تقسیم بندی های جدیدی ایجاد می کنیم، در حالی که سرطان تنوع بیشتری پیدا نکرده است.
پیشگیری
مهم ترین توصیه اتخاذ زندگی سالم، آرام و متناسب با فطرت انسان است با یاد خداوند می توان به آرامش دست یافت. همچنین ایجاد روابط خانوادگی صحیح باعث آرامش می شود؛ وضعیت اقتصادی متناسب و ایجاد تعادل منطقی بین نیازهای واقعی و توانایی ها نیز دراین زمینه اهمیت دارد.
افراد باید بتوانند با یک کار معقول حداقل زندگی خود را تامین کنند و نیاز به کار ۳ یا ۴ شیفته نباشد. یکی از نکاتی که باعث آرامش افراد می شود این است که از آینده خود مطمئن باشند و مسیرشان مشخص باشد، وقتی آینده نامعلوم است افراد نمی توانند برنامه ریزی صحیحی داشته باشند.
تغذیه سالم با نظارت صحیح و کافی؛ استفاده از غذاهای ارگانیک، پختن صحیح غذاها، مصرف نوشیدنی های سالم، ورزش و مراقب زنگ خطرها بودن و... از جمله مواردی است که باید به آن توجه ویژه داشت. نکته قابل تامل این است که هرآنچه به فرد احساس خوبی می دهد دلیل بر خوب بودن و سالم بودن آن نیست. معمولاً برای اثرگذاری آنی، ماده ای شیمیایی به خوراکی ها و نوشیدنی ها اضافه می شود زیرا ماده طبیعی به سرعت اثر نمی کند.
هزینه های تحمیلی
وی با اشاره به این که واحدهای نظارتی با وجود تلاشی که می کنند به دلایل مختلف از جمله کمبود منابع نمی توانند نظارت بیشتر و بهتری داشته باشند، می افزاید: به عنوان مثال نتایج آزمایشگاهی وقتی ۱۰ هزار نمونه جمع آوری از فروشگاه های سطح شهر انجام شود به مراتب با نتایج هزار نمونه تفاوت می کند. بنابراین مجلس، دولت، دستگاه های نظارتی با سیاست گذاری صحیح باید درصدی از درآمد ناخالص ملی را به سلامت مردم اختصاص دهند کما این که در کشور ما این رقم کمتر از نرم دنیاست و اگر پیامدهای آن از جمله هزینه های سنگین درمان، کاهش کیفیت کار، وقتی که اتلاف می شود و... را بررسی کنیم متوجه اهمیت اختصاص این بودجه خواهیم شد.
زندگی پس از سرطان
رانندگی در جاده های ایران بیشتراز سرطان جان افراد را تهدید می کند. در بسیاری از موارد حتی رد شدن از خیابان خطر بیشتری از سرطان دارد. به نظر من باید ابتلا به سرطان را جزئی از طبیعت بشر دانست. سرطان هم مانند بیماری های دیگر است و نیاز به درمان دارد. ما باید با سرطان همان طور زندگی کنیم که بدون آن زندگی می کنیم. در هر حال عمر آدمی محدود است و از لحظه ای که به دنیا می آییم، شمارش معکوس پایان عمرمان شروع می شود. طول عمر متوسط جامعه ۸۰-۷۰ سال است اگر طول عمر متوسط انسان را با بقیه موجودات، عمر کره زمین و کائنات بررسی کنید، درمی یابید که بسیار ناچیز است و خیلی مهم نیست که عمر آدمی چند سال کم و زیاد باشد بلکه مهم این است که چگونه زندگی کنیم. زندگی یعنی مبارزه؛ با بیماری هم باید مبارزه کرد نه اینکه تسلیم شد. با کمی تامل درمی يابیم هر لحظه که می گذرد به مرگ نزدیک تر می شویم؛ اما نعمت فراموشی باعث می شود که انسان این گذر را فراموش کند، در غیراین صورت قدم از قدم برنمی داشت. بنابراین چه سرطان و چه هر بیماری دیگر نباید در شیوه زندگی تغییر ایجاد کند تا به حال مبارزه می کردیم و بعد از سرطان نیز باید مبارزه مان را بیشتر کنیم.
روش های جدید درمان سرطان
پیشرفت فناوری در همه جنبه های زندگی اعم از صنعت آموزش، کشاورزی و پزشکی بسیار تاثیر گذار بوده است.
با این حال برخی بیماران گمان می کنند هرچه روش های درمانی مطابق با فناوری های پیشرفته باشد، بهتر است در حالی که ممکن است آن روش در درمان نقشی نداشته باشد. به عنوان مثال لیزر و فناوری استفاده از آن بسیار خوب و مفید است اما نوشدارویی نیست که همه مشکلات را برطرف کند.
در مورد سرطان نیز داروهای شیمی درمانی به سرعت در حال پیشرفت است و این امر باعث می شود نتیجه درمان بهتر شود. سلول های بنیادی نیز همین طور اما هنوز وارد مرحله درمان های بالینی نشده است و همچنان نیاز به کار زیاد دارد.
اطلاع رسانی درباره استفاده از روش های جدید بسیار خوب است اما کاربرد آن باید در زمان مناسب خودش باشد. بنابراین بیماران سرطانی نباید ناامید باشند چه بسا در سال های نه چندان دور روش های درمانی به روند بهبود بیماری شان کمک بیشتر کند. همه ما به امید زنده ایم و این امیدواری در پزشکی بسیار چشمگیر است زیرا هم انگیزه و امید بیمار را بیشتر می کند و هم فرصتی می دهد تاامید به واقعیت پیوند بخورد.